شعارسال:  ایران چندین دهه است که جزو کشورهای مهاجرپذیر جهان به شمار می‌رود. مهاجران افغانستانی و عراقی عمده‌ترین مهاجران ورودی به کشور ایران در طی 40 سال گذشته بوده‌اند. طبق آخرین آمارهای سازمان ملل متحد حدود یک‌میلیون و 123 هزار نفر از ایرانیان در خارج از مرزهای ‏این کشور زندگی می‌کنند و این در حالی است ‌که ایران میزبان حدود دو میلیون و 726 هزار نفر مهاجر از سایر کشورها است. 1/1 درصد از کل جمعیت مهاجر دنیا در کشور ایران ساکن‌ هستند. از منظر درصد از کل مهاجران جهان نیز ایران بیست و یکمین کشور جهان است. کشور ‏ایران مشابه بسیاری از کشورهای دیگر دنیا بیش از این‌که فرستنده‌ مهاجر در جهان باشد، پذیرنده مهاجر است.

تعداد مهاجران دارای مدرک و بدون مدرک افغان چقدر است؟

مهاجران افغانستانی از نظر حقوقی- قانونی در ایران به دو گروه رسمی (شامل کارت آمایشی‌ها و گذرنامه‌ای‌ها) و غیر رسمی تقسیم می‌شوند. آن‌هایی که دارای مدارک هستند (کارت آمایش یا گذرنامه) رسمی و آن‌هایی که هیچ مدرکی ندارند، غیر رسمی به حساب می‌آیند. طبق آمار کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان یک میلیون نفر در سال2016 در ایران دارای مدرک اقامت کارت آمایش بودند. از طرفی مطابق اعلام سازمان آمار حدود یک میلیون و 700 هزار نفر تا سال 1395 اتباع خارجی دارای مدرک وجود داشته است. با کم کردن مهاجران دارای کارت آمایش از این عدد به این نتیجه می‌رسیم که حدود 700 هزار نفر از مهاجران دارای مدارک گذرنامه و روادید هستند و تعداد مهاجران غیرقانونی یا بدون مدرک هم به عدد یک میلیون نفر می‌رسد.

مشکلات بانکی مهاجران زیر ذره‌بین

هر کدام از گروه‌های مهاجر حاضر در ایران دارای محدودیت‌های زیادی برای دریافت خدمات شهروندی هستند. آن‌هایی که دارای گذرنامه هستند، اوضاع خوبی در دریافت خدمات شهروندی دارند، ولی آن‌هایی که غیر رسمی هستند و هیچ مدرکی ندارند، به‌طور کلی از دایره خدمات حذف هستند؛ البته آن یک میلیون نفری هم که دارای کارت آمایش هستند، در وضعیت خیلی مناسبی قرار ندارند و تنها تفاوت اصلی آن‌ها با مهاجران غیر رسمی در این است که می‌توانند در ایران بمانند، چون کارت آمایش دارند. اصلاح مسائل این دسته از مهاجران که به نوعی در حالت وسط قرار گرفته‌اند و کم‌تر مورد توجه بوده‌اند، دارای اهمیت است. مهاجرانی که به دلیل حضورشان در ایران باعث می‌شوند تا سالانه از سوی سازمان ملل کمک‌های مالی به کشورمان صورت گیرد. عدم دریافت خدمات الکترونیک بانکی یکی از محدودیت‌هایی است این دسته از مهاجران با آن مواجه هستند. قوانین بانک مرکزی ایران حق داشتن خدمات الکترونیک برای این دسته از افراد را قائل نشده است. مطابق دستورالعمل چگونگی شناسایی مشتریان خارجی مصوب سال 1390 اتباع خارجی داری کارت آمایش نمی‌توانند خدمات الکترونیک بانکی مثل کارت عابر بانک دریافت کنند.

اکثر مهاجران در ایران مشغول به کار هستند و ماهیانه درآمد نسبتاً مناسبی دارند. خیلی از آن‌ها در ایران تشکیل خانواده داده‌اند و مخارج نسبتاً بالایی هم دارند. مطابق اعلام سازمان آمار ایران در سال 95 تعداد بعد خانواری خانواده‌های افغانستانی پنج نفر بوده است؛ یعنی به‌طور متوسط هر خانوار سه فرزند داشته است. اگر تنها یکی از این فرزندان به همراه پدر خانواده شاغل باشند و میانگین هر کدام یک میلیون تومان دریافت کنند، گردش ماهانه هر خانوار حدود دو میلیون تومان است. اگر کل خانوارهای مهاجران در ایران را 500 هزار نفر در نظر بگیریم، گردش مالی مهاجران در ایران 12 هزار میلیارد تومان در سال می‌شود؛ مبلغی که از شبکه بانکی ایران خارج بوده است؛ یعنی یا به صورت نقدی یا به صورت استفاده کردن از حساب شخص ایرانی در حال چرخش است. روایت زیر تنها یکی از روش‌های سودجویی‌ است که به دلیل ندادن کارت بانکی به مهاجران اتفاق می‌افتد: آقای «م» یک ایرانی ساکن ورامین است. او توانسته از فرصت ندادن کارت بانکی به مهاجران، سوءاستفاده کند و کارش شده اجاره دادن کارت بانکی به مهاجران. آخر هر ماه پرینت حسابش را می‌گیرد و به میزان تراکنش‌های انجام شده 10 درصد به عنوان کارمزد از مهاجران دریافت می‌کند. مثلاً اگر 50 نفر از مهاجران که ماهیانه دو میلیون تومان تراکنش دارند از او کارت اجاره کرده باشند، درآمد آقای «م» سالانه می‌شود 100 میلیون تومان. البته این محاسبات با این فرض انجام شده که آقای «م» آدم خوبی بوده و پول‌های مهاجران را از حسابش خارج نمی‌کند. آقای «م» البته تنها نیست و همکاران زیادی هم در سطح کشور دارد که شغل آن‌ها اجاره دادن کارت بانکی به مهاجران است.

از سوی دیگر، تعداد زیادی از مهاجران حاضر در ایران مشغول به صادرکردن کالاهای ایرانی به افغانستان هستند. همواره یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران کشور افغانستان بوده است و حدود دو میلیارد دلار در سال حجم این مبادلات است. نبود شبکه مناسب بین ایران و افغانستان موجب می‌شود تا بسیاری از معاملات بین دو کشور دچار اختلال شده و از آن مهم‌تر به صورت دلار و یورو صورت گیرد. این در حالی است که برقراری ارتباط بانکی «ریالی-افغانی» می‌تواند جایگزین دلار شود. کارگران افغانستانی که در ایران مشغول هستند، ماهانه پول‌های زیادی برای خانواده‌شان در افغانستان ارسال می‌کنند. حجم و میزان این مقادیر همیشه برای ایران نامشخص بوده است. اما اگر این مهاجران بتوانند وجوهات ارسالی خودشان (Remittance) را از طریق شبکه بانکی ایران به‌صورت ریال و تبدیل آن به افغانی انجام دهند، علاوه بر این‌که به سود آن‌ها بوده و هزینه کارمزدشان را کمتر می‌کند، برای شبکه بانکی ایران نیز هم شامل گردش مالی خوبی خواهد شد و هم کارمزدهای کنونی از سمت صرافی‌ها و تجار به سمت شبکه بانکی خواهد چرخید. طبق آمار بانک جهانی تنها در سال 2016 بالغ بر 300 میلیون دلار توسط مهاجران حاضر در ایران به افغانستان رمیتنس صورت گرفته است.

ارائه خدمات بانکداری مناسب به مهاجران، منافع زیادی برای ایران به همراه خواهد داشت. چند مورد از این مزایا در این گزارش ذکر شد. در مجموع، اصلاح قوانین خدمات بانکی مربوط به اتباع خارجی در راستای اعطای خدمات الکترونیک به آنها، این مزایا را دارد:

الف- گردش مالی نادیده گرفته‌ای را برای بانک‌ها فعال می‌کند.

ب- اشراف اطلاعاتی روی تراکنش‌ها و مبدأ و مقصد معاملات اتباع خارجی را ایجاد می‌کند.

ج- ارائه این خدمت به مهاجران امری انسانی به حساب می‌آید، زیرا در دنیای کنونی زندگی بدون داشتن کارت بانکی امری پیچیده و آزار‌دهنده است.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 1بهمن1397 ، کدخبر: 61580: www.sabzineh.org