شعار سال: عضو هیئت علمی گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه بیرجند در این نشست گفت: خراسان جنوبی روی کمربند خشک و نیمه خشک اقلیمی قرار دارد و این ذات طبیعی استان است که باید با واقعیت خشکی زندگی کرد. سید محمد تاج‌بخش افزود: نمی‌توان از تغییرات اقلیمی به راحتی گذشت و آنچه در این راستا مهم است، سازگاری با خشکی است. وی با اشاره به اصل آبخیزداری سازگار با شرایط طبیعی هر منطقه بیان کرد: متوسط بارندگی استان در سال کمتر از 150 میلی‌متر در سال است و چه بسا در دوره‌های خشکی به کم‌تر از 100 میلی‌متر هر برسیم. این استاد دانشگاه، وقوع خشک‌سالی‌ها را طبیعی دانست و گفت: در گذر زمان در چند هزار سال اخیر دوره‌های نوسان خشک‌سالی و ترسالی داشته و داریم؛ بنابراین بایستی واقعیت خشک‌سالی را پذیرفت. تاج بخش، نخستین عامل خالی‌شدن روستاها از سکنه را آب و شغل در این مناطق دانست و ادامه داد: چه چیزی می‌تواند به عنوان جایگزین و رهاورد برای ماندن مردم در مناطق روستایی ملاک باشد؟ وی با بیان این‌که پایه روستاها بر کشاورزی و دامداری است، یادآور شد: از این بخش در سال‌های اخیر تا حدودی محروم بوده‌ایم، چون نگرش جامع‌نگر به مسائل حوضه‌های آبخیز نه تنها در استان که در کشور وجود نداشته است. عضو هیئت علمی گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست گفت: اصل مدیریت جامع حوضه آبخیز نخستین فاکتور بررسی مسائل مختلف محیطی در کنار هم است؛ لذا ابتدا باید بپذیریم در حوضه آبخیز یک مدیریت جامع اعمال شود و براساس آن ببینیم چه باید کرد. وی افزود: طرح‌های آمایش سرزمین، مدیریت منابع و سایر طرح‌ها زمانی می‌تواند عملی شود که مدیریت جامع برای حوضه‌های آبخیز برنامه‌ریزی شده باشد. تاج‌بخش به محدود بودن منابع آبی اشاره کرد و گفت: منابع آبی هیچ‌وقت اضافه نخواهند شد؛ لذا باید برای منابع آبی راهکار و مسیر استفاده را تعیین کنیم. وی اظهار داشت: از سال 88 به بعد بحث مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز به صورت جدی در سطح وزارت جهاد کشاورزی، دانشگاه و شورای عالی آب کشور مطرح و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به‌طور مشخص متولی آن شد. این استاد دانشگاه بیرجند اضافه کرد: پژوهشکده حفاظت آب و خاک به عنوان ناظر و دانشگاه گرگان به عنوان متولی علمی این موضوع را پیگیری می‌کنند، اما به دلیل مسائل مالی و بودجه‌ای مرتب طرح با نامهربانی‌هایی مواجه می‌شود و مرحله پایلوت هنوز صورت نگرفته است. وی گفت: تا این شرایط به پایلوت یا نتیجه نرسد، نمی‌توان طرح مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز را در سطح کشور تعمیم داد. عضو هیئت علمی گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست افزود: از طرفی توسعه پایدار در رأس برنامه‌ها و اهداف کلان هر کشور قرار دارد و برای رسیدن به توسعه پایدار مسیر همین است. وی با بیان این‌که مبنای این مدیریت مبنای شروع اشتغال نیز است، اظهار داشت: وقتی می‌توانیم مدیریت جامع را اعمال کنیم، قطع به یقین فضای اشتغال را نیز باز خواهیم کرد.

تاج‌بخش گفت: آبیاری فضای سبز پارک قهستان در شهرستان قاینات از طریق چاه‌های اطراف آبیاری می‌شود، اما اگر فقط 10 درصد از رواناب سطوح سنگی دامنه‌های مشرف به پارک را استفاده کنیم، کمبود آب آن برطرف می‌شود. وی افزود: همچنین در تمام مناطق استان که سطوح سنگی زیاد داشته و رواناب زیادی تولید می‌کند و با هر بارش رواناب ایجاد می‌شود، این رواناب در بالادست همان حوضه‌های آبریز قابل بهره‌داری است. تاج‌بخش تصریح کرد: متأسفانه این موضوعات مهم از ذهن برنامه‌ریزان ما دور شده است و به سمت این رفته‌ایم که انتقال بین حوضه‌ای را مطرح کنیم.

وی گفت: تجربه جهانی نشان می‌دهد از انتقال بین حوضه‌ای هیچ نتیجه‌ای گرفته نشده. عملاً انتقال آب بین اصفهان و یزد جز درگیری چیزی عاید کشور نکرده است. آیا آینده این روند می‌تواند نیاز استان یزد را تأمین کند؟ وی افزود: باید واقعیت را بپذیریم که برای انتقال آب در سطح کلان حتی برای عمان به شرق کشور یا خزر به سمنان مطالعات جامعی نداریم؛ بنابراین شرط اولیه برنامه‌ریزی برای حوضه‌های آبخیز مطالعه و برنامه‌ریزی در این حوزه است.

جزئی‌نگری، مهم‌ترین مشکل حوزه آب

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم گفت: در حال حاضر سه مشکل اساسی در حوزه منابع طبیعی در سطح جهان، کشور و استان وجود دارد که مهم‌ترین آن به لحاظ کمی و کیفی آب است. علیرضا نصرآبادی با بیان این‌که تخریب سرزمین و فرسایش خاک نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، افزود: تغییرات اقلیم سبب کمبود آب، فرسایش خاک و سایر مشکلات شده است. وی بیان کرد: در خراسان جنوبی با وجود خشک‌سالی سیلاب نیز داریم و سالانه 700 میلیون مترمکعب رواناب سیلاب در استان هدر می‌رود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی اظهار داشت: تخریب و کاهش پوشش گیاهی از دیگر عواقب خشک‌سالی حاکم بر استان است که همه عوامل دست به دست هم داده و سبب وقوع سیلاب در کنار خشک‌سالی شده است. وی گفت: اکنون در موضوع مدیریت آب به شکل شاخص در کشور با تکثر کارگروه‌ها و جلسات مواجهیم که نه تنها مشکلی از کمبود آب را کم نمی‌کند، که مشکل‌ساز نیز شده‌اند. نصرآبادی با بیان این‌که در پرداختن به موضوعات مربوط به آب جزئی‌نگری شده است، افزود: این در حالی است که باید چرخه هیدرولوژیکی آب در نظر گرفته شود. وی توضیح داد: باید از لحظه‌ای که قطرات باران نازل می‌شود تا نفوذ آن به زمین، بهره‌برداری از چاه‌ها و قنات‌ها، نحوه استفاده در عرصه کشاورزی، صنعت و شرب، بازیافت پساب و فاضلاب و کاهش تبخیر به عنوان یک چرخه مستدام و زنجیروار برنامه‌ریزی لازم انجام شود. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: این‌که وزارت نیرو فقط در حفاظت آب به هوشمندسازی کنتورهای چاه کشاورزی بپردازد، به نتیجه نمی‌رسد. وی افزود: همچنین اگر به صورت جزئی روی بازیافت پساب و فاضلاب‌ها متمرکز شویم، به نتیجه درستی نمی‌رسیم، بلکه باید رویکرد مدیریتی در قالب واحد کارگروه مدیریت جامع آب داشته باشیم. نصرآبادی تأکید کرد: تمام دستگاه‌های اجرایی و متولیان مربوط به حوزه آب همچنین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بایستی دور هم جمع شده و نقش خود را در هر قسمتی ایفا کنند.

وی بیان کرد: الزامات قانونی فراسوی ماست که به عنوان اسناد بالادستی به راحتی موضوع را روشن کرده است و از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سیاست‌های کلی نظام در بخش آب اشاره کرد که مدیریت جامع آب به‌طور کامل توضیح داده شده است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری از دهه 70 مورد کم‌توجهی قرار گرفته است، در حالی که اگر این سیاست‌ها به‌طور کامل اعمال می‌شد، شاهد تکثر جلسات جزئی و بی‌نتیجه نبودیم. وی عنوان کرد: در چرخه آب با نگاه جامع نگری موضوع آبخیزداری و آبخوان‌داری مطرح است که نه تنها صرفاً ساخت یک سازه نیست که با نگاه مدیریت جامع از کشت گیاه، مدیریت استفاده از عرصه، اصلاح کاربری مفید عرصه، پوشش گیاهی و ترکیب آن با سازه همه در کنار همه به عنوان کارهای مدیریتی و بیولوژیکی باید در نظر گرفته شود. نصرآبادی اظهار داشت: یک نقش و جایگاه مهم آبخیزداری این است که در مقایسه با سایر سازه‌ها و برنامه‌های بخش آب کشور ویژگی‌هایی دارد که ثابت شده است.

برنامه‌های آبخیزداری جامع و متمایز است

وی جامع‌بودن برنامه‌های آبخیزداری را نسبت به سایر برنامه‌ها متمایز دانست و گفت: فراگیر بودن جمعیت و عرصه زیر پوشش نیز از دیگر مزایای اجرای طرح‌های آبخیزداری است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی یادآور شد: مدیریت جامع در حوزه آب به معنای همسونگری، فراسازمانی فکر و عمل کردن و با هم در راستای یک هدف مشترک حرکت کردن است. وی با بیان این‌که در اجرای طرح‌های آبخیزداری دانش و تجربه کنار هم قرار گرفته است، گفت: بازگشت سریع سرمایه در عملکرد یکی از مشخصات ویژه این طرح‌هاست. نصرآبادی به احداث بزرگ‌ترین سازه آبخیزداری شرق کشور در شهرستان خوسف اشاره کرد و افزود: در حالی که یک سوم این سازه احداث شده، اما با بارندگی اندک بلافاصله آبدهی قنات 10 برابر افزایش یافت.

وی با بیان این‌که نسبت هزینه به فایده در سازه آبخیزداری بسیار مناسب‌تر از سایر سازه‌هاست، اظهار داشت: سازگار بودن با محیط‌زیست از دیگر شاخص‌های این سازه است و موضوع کار برای که و برای چه نیز مدنظر قرار می‌گیرد. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: احداث سازه‌های آبخیزداری در راستای کمک به محیط زیست بوده و هیچ مشکلی برای محیط زیست ایجاد نمی‌کند. وی با تأکید بر این‌که نگاه‌ها به موضوع آب در سطح کشور جامع‌نگر نیست، افزود: همه در گفتمان نقش آبخیزداری را می‌بینند و بیان می‌کنند، اما در عمل و بودجه‌ریزی کلان کشور کماکان دچار مشکل هستیم. نصرآبادی گفت: هرچند اواخر سال گذشته طرح آبخیزداری در خراسان جنوبی تهیه شد و به دفتر مقام معظم رهبری رسید که در نتیجه آن 200 میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی به طرح‌های آبخیزداری اختصاص یافت که در نوع خود استثناء و بی‌نظیر بوده است. وی بیان کرد: یکی از موضوعات مهم خالی‌شدن روستاها از سکنه است، در حالی ‌همه دستگاه‌های دولتی و غیردولتی هزینه‌های زیادی کردند، چون رویکردی که در روستا به نام محرومیت‌زدایی وجود داشت، نگاه جامع نبوده است. وی اضافه کرد: نگاه ما به مشارکت مردم نگاه صرفاً کارگری و 30 درصد پول نقد بوده، در حالی‌که مشکلات به صورت جامع مدیریت و رفع نشده و هر دستگاهی برای خود کار کرده است. نصرآبادی درباره طرح انتقال آب از دریا به استان خراسان جنوبی نیز گفت: کلیات موضوع انتقال آب را نمی‌توانیم نفی کنیم، اما بحث تقدم و تأخیر مهم است و باید مطالعات کامل، جامع و درست انجام شود. وی ادامه داد: مبحث مهم ما در کوتاه‌مدت و میان‌مدت اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری است و به موازات این طرح‌ها باید برای انتقال آب از دریا به استان نیز چاره‌اندیشی شود. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: این‌که اکنون ذهن سیاست‌گذاران و بودجه‌ریزان بر این مسائل متمرکز شود، به ما لطمه می‌زند و نگاه اول مسئولان باید بر مدیریت منابع موجود باشد. وی جامع و کامل بودن را از شاخص‌های اجرای طرح‌های آبخیزداری دانست و عنوان کرد: کنترل سیلاب و رواناب، نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی، کاهش فرسایش خاک، جمع شدن کود و خاک خوب در بستر آبخیز از جمله مزیت‌های این سازه‌هاست. نصرآبادی تأکید کرد: با اجرای سازه‌های آبخیزداری در دست اجرای استان 120 رشته قنات و منبع آبی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. وی گفت: اجرای طرح‌های آبخیزداری در روستاهایی که اکنون با تانکر آ‌ب‌رسانی می‌شود، مشکل را رفع خواهد کرد؛ همچنان‌که در روستاهای غیاث‌الدین مود، سه قوری قاین، فخرآباد بشرویه، چهکند روشناوند قنات‌ها احیاء شده‌اند و هیچ مشکلی از نظر تأمین آب ندارند. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی یادآور شد: یکی از اصولی که در سیاست‌های کاری مدنظر است، اصل مشارکت مردم در اجرای پروژه‌های آبخیزداری است و اکنون نخستین انتظار مردم اجرای روش‌های آبخیزداری است و مردم تاکنون در اجرای پروژه‌های صندوق توسعه ملی 850 میلیون تومان کمک کرده‌اند

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته روزنامه سبزینه تاریخ انتشار------، کدخبر: 61830، www.sabzineh.org