شعار سال: فرانسه با نرخ مالیات بر تولید ناخالص داخلی ۴۶.۲ درصد در سال ۲۰۱۷، بیشترین درآمد مالیاتی را داشته است و پس از این کشور، دانمارک با ۴۶ درصد، بلژیک با ۴۴.۶درصد، هلند با ۳۸.۸ درصد، ژاپن با ۳۰.۶ درصد و امریکا با ۲۷.۱ درصد در رده‌های دوم تا ششم جای گرفته‌اند. پایین بودن این نسبت در امریکا به پایین بودن نرخ مالیات بر درآمد شهروندان مربوط می‌شود؛ درحالی که نرخ مالیات بر درآمد شرکت‌ها در کشور امریکا به مراتب بیشتر از دیگر کشورهای توسعه یافته جهان است.نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی نشان دهنده سهمی از تولید داخلی کشورهاست که از سوی دولت به‌عنوان مالیات جمع‌آوری می‌شود. از این‌رو افزایش این نسبت نشان از کنترل و مدیریت بیشتر دولت بر اقتصاد دارد و کاهش آن نیز به منزله کاهش شفافیت و نقش دولت در اقتصاد ارزیابی می‌شود.

اما آنچه در نظام سالم و برنامه‌ریزی شده مالیاتی کشورهای توسعه یافته جهان نقش بازی می‌کند، فقط نرخ مالیات نیست بلکه در این کشورها پایه‌های مالیاتی نیز از تنوع زیادی برخوردار هستند و راه‌های فرار مالیاتی به حداقل رسیده است. به‌عنوان مثال اغلب کشورهای توسعه یافته جهان بیش از 200 نوع پایه مالیاتی دارند. از مالیات بر درآمد و مالیات استانی گرفته تا مالیات سبز که کمک می‌کند سوخت‌های فسیلی کمتری در این کشورها استفاده شود. اما در همین حال پایه‌های مالیاتی در ایران تقریباً به 30 نوع می‌رسد و در کنار آن فرار مالیاتی نیز مشاهده می‌شود. البته ایران نیز برای حرکت به سمت توسعه به‌دنبال تنوع بخشیدن به پایه‌های مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی توسط ثروتمندان که قدری کند پیش می‌رود.

در این راستا در جریان بررسی جزئیات لایحه‌ بودجه سال 98، نمایندگان مجلس شورای اسلامی یک گام در جهت کاهش فرار مالیاتی برداشتند و ملزم کردن پزشکان به استفاده از پایانه‌های فروشگاهی در سال 98 را در قانون گنجاندند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سالانه حدود 30 هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی در ایران وجود دارد. کارشناسان عقیده دارند که قوی شدن پایگاه اطلاعات و داده‌های مالیاتی که از نهادهایی نظیر بانک‌ها می‌تواند به دست آید، از این فرار جلوگیری خواهد کرد چراکه روزنه‌های فرار مالیاتی را کوچکتر کرده و مالیات بیشتری حاصل خواهد شد.اما در مورد تنوع بخشی پایه‌های مالیاتی هنوز راه درازی پیش روی نظام مالیاتی کشور وجو د دارد. دولت می‌تواند از هر بخش از اقتصاد به فراخور برنامه‌ها و نیاز اقتصاد به اصلاحات سود آن بخش مالیات اخذ کند ولی در این مسیر موانعی بر سر راه دولت وجود دارد که تا آنها برداشته نشود، مشکلات حل نخواهد شد.

در ایران نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی در سال تقریباً ۹۶، ۹درصد است و براساس برنامه ششم توسعه این نسبت باید به ۱۰ درصد برسد.

بودجه 98 و مالیات

این روزها مجلس شورای اسلامی در حال بررسی جزئیات لایحه بودجه 98 و تصویب آن است. در بخش درآمدهای مالیاتی، طبق قانون برنامه ششم توسعه باید این درآمدها سالانه 25.5 درصد مالیات رشد داشته باشد. امسال رقم مالیات 113 هزار میلیارد تومان بود. اگر قانون رعایت شود و ملاحظاتی برای آن وجود نداشته باشد، سال آینده این رقم باید به بیش از 150هزار میلیارد تومان برسد. در این راستا دولت در لایحه بودجه سال 98 میزان درآمدهای مالیاتی و عوارض گمرکی را 153 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی کرده بود که احتمال تصویب 120هزار میلیارد تومان برای درآمدهای مالیاتی وجود دارد. گفته می‌شود در قانون بودجه امسال بحث مالیات سبز از جمله عوارض آلایندگی، مالیات بر سیگار با نرخ بالا مطرح است.اما به اعتقاد کارشناسان، نظام مالیاتی کشور نیازمند احیا و اصلاح مواردی نظیر پایه‌های مالیاتی جدید همچون مالیات بر مجموع درآمد، مالیات بر عایدی سرمایه، اصلاح نرخ‌های استهلاک، بازنگری کرانه‌های معافیت مالیاتی و معرفی پایه‌های جدید مالیاتی برای محیط زیست و همین‌طور کاهش سود سوداگران و اخذ مالیات از ثروتمندان است. در حال حاضر بیشترین مؤدیان مالیاتی کشور کارمندان و تولیدکنندگان هستند.

با توجه به ارقامی که در لایحه بودجه ذکر شده است، هر ایرانی به‌طور متوسط باید حدود یک میلیون و 500 هزار تومان در سال مالیات پرداخت کند. اغلب کارمندان هم این رقم را پرداخت می‌کنند و سال آتی نیز بر اساس قانون کسانی که حقوق‌های بالاتر از ۲ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان در ماه دریافت کنند، مالیات می‌پردازند. اما در همین حال دارایی و کسب و کار بخش بزرگی از ثروتمندان کشور در دایره تعریف شده برای نظام مالیاتی قرار نمی‌گیرند. چراکه اساساً پایه مالیاتی برای اخذ مالیات از آنها در سیستم و نظام مالیاتی کشور تعریف نشده است.

لزوم تنوع بخشی به پایه‌های مالیاتی

دولت می‌تواند با تنوع بخشی پایه‌های مالیاتی سود دلالان را کاهش دهد، مصرف سوخت‌های فسیلی را مدیریت کند و حتی در زمینه گسترش حمل و نقل عمومی و پوشش بیمه درمانی به‌طور جدی ورود پیدا کند. مالیات یکی از درآمدهای مهم در زمینه سالم‌سازی اقتصاد و توسعه عدالت است. در این راستا وضع پایه‌های جدید مالیاتی اهمیت ویژه‌ای دارد. میزان تنوع پایه‌های مالیاتی اغلب با پیشرفت‌های اقتصادی یک کشور همگام هستند. برای نمونه، مالیات بر ارزش افزوده به‌عنوان یک پایه جدید مالیاتی درکشور ما، سهم عمده‌ای در درآمدهای مالیاتی ایفا می‌کند.البته تصویب یک پایه جدید مالیاتی، مستلزم سازوکارها و مقدمه چینی‌های وسیعی است و به نوعی نیازمند هزینه‌های اضافی است. اما اساساً این نوع پایه‌ها اگر بدرستی اجرا شوند، ضمن افزایش درآمدهای مالیاتی، می‌توانند زمینه ساز استقرار عدالت مالیاتی و جلوگیری از بی‌عدالتی شوند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران تاریخ انتشار 12اسفند 97، کد خبر: 503215، www.iran-newspaper.com