براساس اعلام
محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه هماینک سالانه 934 هزار میلیارد
تومان یارانه پنهان در کشور توزیع میشود.بررسیهای سازمان برنامه و بودجه نشان
داد که در سال حدود ۹۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه در بخش بودجهای، فرابودجهای و یارانه پنهان
وجود دارد؛ از این رقم حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان به حوزه انرژی و نفت و
مشتقات آن اختصاص دارد که ۲۱۵ هزارمیلیارد تومان آن متعلق به بنزین است.
از ۹۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهانی که
در سال پرداخت میشود حدود ۳۰۰ هزار میلیارد تومان نیز به یارانه بودجهای و
فرابودجهای تعلق دارد. براین اساس با لحاظ 82 میلیون جمعیت کشورسالانه برای هر
ایرانی بیش از 11 میلیون و 350 هزار تومان و در هر ماه 949 هزار تومان یارانه
پرداخت میشود.
آسیبهای یارانه
جدای از این که
پرداخت این حجم از یارانه غیرهدفمند و بهطور عمده پنهان آسیبهای فراوانی به
ساختارهای اقتصاد ملی وارد میکند، بر بخش مصرف و تولید نیز آثار زیانباری به
همراه داشته است.
دراین زمینه
مقایسه میزان مصرف کالاهایی که از یارانه بهرهمندند با میانگین جهانی آن گویای یک
اسراف بزرگ ملی است. از سوی دیگر افزایش قاچاق و فشار برتولیدکنندگانی که محصولات
خود را با قیمت واقعی نمیفروشند، از دیگر معایب پرداخت این حجم از یارانه در کشور
است.
برهمین اساس سالهاست
که برای رهایی از این شرایط دولتها برنامههای مختلفی اجرا کردهاند که مهمترین
آن هدفمندی یارانههاست که متأسفانه هیچ یک نتوانسته است باری از دوش اقتصاد ملی
بردارد.
درهمین راستا با
توجه به سهم بالای حاملهای انرژی در یارانههای پرداختی، هدفمندی یارانهها در دو
مرحله اقدام به افزایش نرخ انواع سوخت و برق کرد تا قیمت این کالاها را به منطقه
نزدیک کند، اما با شکافی که هر ساله میان قیمت داخل و منطقه بیشتر میشود، در عمل هدفمندی
یارانهها به اهداف خود نرسید.
به عنوان مثال
برای بنزین که 215 هزار میلیارد تومان از کل یارانههای
پرداختی کشور را شامل میشود، با لحاظ نرخ 52 تا 54 سنتی هر لیتر بنزین در منطقه و
براساس دلار 10 هزار تومانی نرخ واقعی هر لیتر بنزین به 5 هزار تومان میرسد که
نشان دهنده پرداخت 4 هزار تومان یارانه پنهان برای هر لیتر بنزین است. این درحالی
است که این فاصله بزرگ قیمتی میان داخل و کشورهای همسایه روزانه ۱۰ تا ۱۵ میلیون لیتر بنزین را به صورت قاچاق از
مرزهای ایران خارج میکند که سود آن نصیب قاچاقچیان و زیان آن برای دولت و ملت میشود.
درباره برق نیز وضعیت
مشابهی وجود دارد بهطوری که هزینه 110 تومانی به ازای تولید هر کیلووات ساعت برق
به نرخی درحدود 60 تومان یعنی 50 تومان ارزانتر در اختیار مردم قرار میگیرد.
همچنین یارانه 56 هزار میلیارد تومانی که دولت برای واردات کالاهای اساسی بر مبنای
دلار 4200 تومانی پرداخت میکند نیز از یارانههای دیگری است که باید به لیست
بلندبالای یارانههای آشکار و پنهان اضافه کرد.
این درحالی است
که با وجود هزینه کلانی که صرف پرداخت یارانهها میشود ولی به دلیل نبود سازوکاری
دقیق و روشن، این یارانه به دست مستحقان آن نمیرسد و در واقع این پردرآمدها هستند
که بهره بیشتری بخصوص از یارانههای پنهان میبرند و هر که بیشتر مصرف کند، از
یارانه بیشتری نیز برخوردار میشود.علاوه برناعادلانه بودن توزیع یارانهها، ترجیحی
بودن قیمت بسیاری از کالاها باعث شده است تا ایران در مصرف تعدادی از محصولات در
جهان رکورددار باشد.
درهمین زمینه
مردم ایران پرمصرفترین مردم جهان در مصرف گندم و نان که یکی از کالاهای بهرهمند
از یارانه است، هستند و با سرانه 160 کیلوگرم در سال، بالاترین مصرف سرانه نان را
در جهان دارا هستیم که این رقم 6 برابرسرانه جهانی آن است.
در برق نیز مصرف
ایرانیان 3 برابر جهان است. درحالی که سرانه مصرف سالیانه در جهان 800 کیلووات است
در ایران این رقم 2500 کیلووات است.سرانه مصرف روزانه آب درایران دو برابر میانگین
جهانی آن است، در ایران روزانه 300 لیتر و درجهان 150 لیتر مصرف میشود.سرانه مصرف روزانه
بنزین نیز در ایران 90 و در جهان 15 لیتر است. براین اساس ایران 6 برابر
میانگین جهانی بنزین مصرف میکند. همچنین ایران 3 برابر میانگین جهانی گاز مصرف
میکند. سرانه مصرف سالانه گاز در جهان 600 مترمکعب و در ایران 1700 مترمکعب است.
درمجموع بهطور متوسط ایران نزدیک به 4 برابر میانگین جهانی انواع انرژی را مصرف
میکند.
متوسط سالانه
انرژی در ایران در حدود 155 میلیون تن است که با این مقدار مصرف در رتبه سیزدهم
جهان قرار دارد. امریکا با مصرف 2 هزار و 331میلیون تن در جایگاه نخست این جدول
قرار گرفته و چین با هزار و 386 میلیون تن در رتبه دوم است. ایران بعد از برزیل و
ایتالیا در رتبه سیزدهم و اسپانیا با مصرف سالانه 145میلیون تن انرژی در مقام
چهاردهم قرار گرفته است.
مصرف سرانه انرژی
در ایران به ازای هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه کشوری مانند اندونزی با 225
میلیون نفر جمعیت، 2 برابر چین با یکمیلیارد و 300 میلیون نفر جمعیت و 4 برابر
کشور هند با یکمیلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت است که با مقایسه شاخص شدت مصرف
انرژی در ایران با بسیاری از کشورهای جهان، شاهد وضعیت ناهنجار بهرهبرداری انرژی
هستیم. ایران در بخش مسکن به ازای هر متر مربع 2.6برابر متوسط مصرف کشورهای صنعتی
انرژی مصرف میکند. برخی کارشناسان دلایل اصلی هدر رفت انرژی در بخش مسکن را نمای
سنگی ساختمانها، دوجداره نبودن پنجرهها، مجهز نبودن اماکن اداری و مسکونی به
سیستمهای هوشمند کنترل انرژی و هدرروی انرژی به سبب اهمال و غفلت عنوان میکنند.
میزان مصرف
انرژی هر 10سال یک بار، 2 برابر میشود اما این نرخ رشد در مقیاس جهانی یک تا 2درصد
بیشتر نیست و میزان سوخت مصرفی جهان در حدود هر 50 سال یک بار دو برابر میشود. بر
این اساس ایران در مقایسه با میانگین جهانی 4 تا 5 برابر بیشتر سوخت مصرف میکند
یعنی هماکنون 9درصد سوخت جهان در ایران و توسط تنها یکدرصد جمعیت جهان مصرف میشود
و هر ساله بیش از 38درصد از بودجه سالانه دولت به یارانه بنزین اختصاص مییابد در
حالی که درصورت مصرف استاندارد، میتوانیم یکی از صادرکنندگان بنزین باشیم.
بسته اصلاحات
ساختاری
همانگونه که
اشاره شد در طول سالیان گذشته تلاشهای زیادی برای حل معضل یارانهها انجام شده
است. دولت در سال گذشته در تبصره (۱۸) لایحه بودجه منابع حدود ۱۷ هزار میلیارد تومانی افزایش قیمت حاملهای
انرژی را خارج از تبصره هدفمندی پیشبینی کرد، اما به دلایلی از جمله آثار تورمی،
در نهایت با مخالفت مجلس مواجه شد و برای سالجاری هم تغییر در این رابطه اعمال
نکرد.
در بودجه سال
آینده نیز هیچ برنامهای برای اصلاح قیمت حاملهای انرژی پیشبینی نشده است.
درهمین زمینه مژگان خانلو سخنگوی سازمان برنامه و بودجه میگوید: قرار
شد دولت بسته اصلاح قیمت حاملهای انرژی را در قالب بسته اصلاحات ساختاری سازمان
برنامه و بودجه تهیه کند و از سوی دیگر کمیسیون اقتصادی مجلس بستهای جداگانه را
بررسی و تدوین کند که در هر دو مورد در حال انجام است. براساس گفتههای وی اگر در
فاصلهای که لایحه بودجه بررسی و تصویب میشود، بستههای اصلاحات ساختاری حاملهای
انرژی به جمعبندی رسیده باشد در قالب قانون اعمال میشود و اگر این گونه نشود به
عنوان قانون جداگانه به مجلس رفته مورد بررسی قرار خواهد گرفت. وی این را هم گفت
که بسته مورد نظر، ابعاد مختلف ساختاری حاملهای انرژی از کارت سوخت سهمیهبندی یا
آزادسازی و البته بازتوزیع منابع را در نظر خواهد گرفت، اما جمعبندی که باید بین
سازمان وکمیسیون اقتصادی مجلس باشد هنوز اتفاق نیفتاده است.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه
ایران ، تاریخ انتشار19 اسفند 97، کدخبر: 504086، www.iran-newspaper.com