شعارسال: به دنبال اعمال سیاست‌های ممنوع‌کننده وارداتی از سوی عراق، دامنه فروش کالاهای ایرانی به این کشور محدود شده است. در این راستا دولت عراق، در جدیدترین تصمیم خود واردات گروهی از محصولات را به داخل مرزهای خود متوقف کرده است. بررسی کالاهایی که واردات‌‌شان به عراق ممنوع شده، نشان می‌دهد که فعالان اقتصادی و صادرکنندگان ایرانی در برخی گروه‌های کالایی اعلام شده، از بازار مناسب و گسترده‌ای در این کشور برخوردارند.

از سوی دیگر بخشی از ممنوعیت‌های وارداتی عراق برای ایران تعریف شده است اما بخش بزرگ‌تری از لیست ممنوعه‌های عراق مربوط به تمامی کشورها می‌شود که البته اثرات آن بر تجارت با ایران نیز نمایان خواهد شد. از این زاویه، فعالان اقتصادی معتقدند که چنین روندی می‌تواند هدف‌گذاری دو کشور درخصوص تحقق تجارت ۲۰ میلیارد دلاری و روند رو به رشد مبادلات تجاری دوجانبه در سال‌های اخیر را تحت تاثیر قرار دهد. در این راستا جدیدترین آمارهای گمرک ایران از تجارت خارجی فروردین ماه امسال، نشان می‌دهد صادرات ایران به عراق به لحاظ ارزشی نسبت به اسفند ۹۷ افت قابل توجهی داشته است. در اسفند ماه سال گذشته ۷۲۲ میلیون دلار صادرات به عراق صورت گرفته بود اما این رقم در فروردین امسال به ۳۸۹ میلیون دلار کاهش یافته است.

به‌طور کلی بازار عراق درسال‌های اخیر به‌عنوان بازاری مهم و استراتژیک برای بخش‌خصوصی و بخش دولتی ایران مطرح بوده و تجار ایرانی حساب ویژه‌ای روی این بازار منطقه‌ای باز کرده‌اند. در این راستا مقامات دو کشور در دیدارهای دوجانبه خود همواره بر توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری تاکید کرده‌اند اما در این میان اعمال برخی سیاست‌ها از سوی دولت عراق مانند افزایش تعرفه‌های وارداتی یا ممنوعیت‌های تجاری، هدف‌گذاری‌های تعیین‌شده میان دو کشور را با دست‌اندازهایی مواجه کرده است.

شروع داستان

موضوع محدود شدن صادرات برخی از کالاهای ایرانی به عراق، از اوایل سال گذشته آغاز شد؛ یعنی زمانی که این کشور تعرفه ورود ۶۳ قلم از کالاهای ایرانی را افزایش داد و ورود برخی از آنها را ممنوع کرد. در آن زمان فعالان صادراتی، این محدودیت را ناشی از وجود برخی مشکلات در حوزه استانداردسازی عنوان کردند. در ادامه همین روند، صدور برخی دیگر از کالاهای ایران به عراق ممنوع شد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به سیمان اشاره کرد.

اما با شروع سال جدید، محدودیت‌های مذکور تنها به سیمان ختم نشد و عراق دامنه ممنوعیت ورود کالاها را افزایش داد تا از این پس صادرات برخی از محصولات پرفروش و باکیفیت ایرانی نیز به بازار این کشور همسایه امکان‌پذیر نباشد. محصولاتی که عمدتا در دو حوزه «صنعت احداث» و «صنعت غذا» قابل تفکیک هستند.«سیمان سیاه»،«بلوک سبک بتنی»،«آبمیوه،انواع شربت و نوشیدنی» و«انواع بستنی» از جمله کالاهایی هستند که بر اساس تصمیمات اخیر، ایران امکان صادرات آنها را به عراق نخواهد داشت، محصولاتی که ایران در بخش عمده‌ای از آنها حضور فعالی در بازار عراق داشته است.

اما در راستای اعمال ممنوعیت‌های جدید وارداتی مذکور، بر اساس دستورالعملی که از سوی دولت مرکزی عراق به منطقه اقلیم کردستان عراق ابلاغ شده است، از گمرکات این اقلیم خواسته شده واردات سیمان به‌صورت بسته‌بندی پاکت و فله را از ایران متوقف کنند. آن‌طور که سرکنسول ایران در اربیل عراق اعلام کرده است، این دستورالعمل پس از یک فرجه زمانی دو هفته‌ای، از اوایل اردیبهشت ماه جاری به مرحله اجرا درآمده است. همچنین طبق مصوبه اخیر وزارت صنایع عراق، از اول ماه ژوئن ۲۰۱۹(۱۱ خرداد ماه ۹۸) واردات هرگونه آبمیوه و نوشیدنی، بستنی و شیرینی تر به عراق ممنوع خواهد شد. آن‌گونه که اعلام شده، این مصوبه به دنبال حمایت از تولیدات داخلی عراق ابلاغ شده است. پس از اعلام این ممنوعیت، سرپرست دفتر بازرگانی عربی و آفریقایی طی نامه‌ای از سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت و اتاق‌های بازرگانی،‌صنایع،‌معادن و کشاورزی سراسر کشور خواسته است که ممنوعیت‌های‌ وارداتی عراق را به اطلاع فعالان اقتصادی کشور برسانند. در نامه مذکور، سرپرست دفتر بازرگانی عربی و آفریقایی کالاهایی از جمله «بلوک سبک بتنی»،«چیپس» (ساخته شده از ذرت و سیب زمینی)،«آبمیوه، بستنی و شیرینی» و همین طور «سیمان سیاه» را به‌عنوان ممنوعه‌های وارداتی عراق نام برده است. در همین راستا رایزن بازرگانی سفارت ایران در بغداد در نامه‌ای به محمدرضا مودودی، سرپرست سازمان توسعه تجارت، جزئیات ۴۹ قلم کالایی که از سوی عراق به‌عنوان ممنوعه‌های وارداتی این کشور در نظر گرفته شده است اعلام کرده تا فعالان اقتصادی مطابق آن برای فعالیت‌های‌شان برنامه‌ریزی کنند. یحیی آل‌اسحاق، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق درباره دلایل ممنوعیت‌های وارداتی عراق در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار کرد: عراقی‌ها درخصوص برخی کالاها مانند سیمان یا محصولات غذایی این‌گونه عنوان می‌کنند که قرار نیست همیشه واردکننده این کالاها باشند و به دنبال خودکفایی هستند. البته عراق این پیشنهاد را مطرح کرده است که فعالان اقتصادی ایران به جای صادرات این محصولات، به سمت تولید و سرمایه‌گذاری مشترک با عراق حرکت کنند و تولیدشان را به بازارهای دیگر صادر کنند، موضوعی که تا حدودی در حال انجام است. وی افزود:‌ از سوی دیگر میان عراق و برخی از کشورها مانند اردن و عربستان تعرفه‌های ترجیحی برقرار است که این اتفاق آسیب‌هایی را برای ما در بازارهای رقابتی به دنبال داشته است اما با مذاکراتی که انجام شده برقراری تجارت ترجیحی با عراق در حال بررسی است. آل‌اسحاق اضافه کرد:‌ در مجموع به نظر می‌رسد اتخاذ چنین سیاست‌هایی به دلیل حمایت از تولیدات داخلی عراق اجرایی شده است اما آنچه می‌تواند نگران‌کننده باشد این است که ممنوع شدن ورود برخی از محصولات ایران به عراق در سایه مسائل سیاسی اتفاق بیفتد. امروز عربستان هزینه‌های زیادی در بازار عراق انجام می‌دهد، به خصوص در حوزه لبنیات بسیار فعال شده‌اند و حدود ۳۰۰ نمایندگی در این کشور تاسیس کرده است. وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به ضعف‌های موجود در بخش ریسک‌پذیری و صدور ضمانت‌‌نامه‌ها گفت: ما در حوزه ریسک‌پذیری و ضمانت‌نامه‌ها با کاستی‌هایی مواجه هستیم و همین موضوع در رقابت ما با دیگر کشورها برای حضور در بازار عراق تاثیرگذار بوده است. رقبای ما در بخش صدور ضمانت‌ها و تضامین بیمه‌ای بسیار قوی عمل می‌کنند اما از طرف ما ضمانت‌های لازم وجود ندارد. در این راستا لازم است که وزارت خارجه و تمامی نهادهای مرتبط با عراق به‌صورت هماهنگ عمل و الزامات حضور در بازار عراق را فراهم کنند.

جدیدترین آمارهای تجاری

مطابق آمارها تا ابتدای پاییز ۹۷، مبادلات تجاری ایران و عراق در یک مسیر صعودی قرار داشت. به‌طوری که عراق به شریک اول تجاری ایران تبدیل شد، این تغییر در جایگاه تجاری عراق در حالی اتفاق افتاده بود که برای سال‌های زیاد، چین به‌عنوان اولین شریک تجاری ایران مطرح بود. اما آمارهای جدید در شروع سال ۹۸ نشان می‌دهد که عراق بار دیگر در جایگاه دوم قرار گرفته است. در این راستا جدیدترین آمارهای گمرک ایران از تجارت خارجی فروردین ماه امسال که از سوی گمرک منتشر شده است، نشان می‌دهد صادرات ایران به عراق به لحاظ ارزشی نسبت به اسفند ۹۷ افت قابل توجهی داشته است. در اسفند ماه ۷۲۲ میلیون دلار صادرات به عراق صورت گرفته بود اما این رقم در فروردین به ۳۸۹ میلیون دلار رسیده است. از سوی دیگر در فروردین ماه امسال ۹۴۰ هزار تن کالا به این کشور همسایه صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته هم در ارزش افت نزدیک به ۲ درصدی داشته و هم در وزن با کاهش بیش از ۳ درصدی روبه‌رو بوده است. بر این اساس سهم وزنی این کشور از کل صادرات بیش از ۱۱ درصد و سهم ارزش دلاری آن بیش از ۱۵ درصد است، در نهایت مطابق آمارها در نخستین ماه سال ۹۸، عراق همچنان دومین مقصد صادراتی ایران است. آنچه در آمارهای یک ماه نخست سال ۹۸ منعکس شده حکایت از صادرات ۸ میلیون و ۵۲۷ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۵۴۷ میلیون دلار دارد که از نظر وزنی نزدیک به ۸ درصد افزایش و از نظر دلاری بیش از ۱۸ درصد کاهش را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده است. همچنین ۲ میلیون و ۸۳ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۳۳۴ میلیون دلار در این یک ماه وارد کشور شده که نسبت به فروردین سال گذشته رشد وزنی نزدیک به ۸ درصد و افت دلاری نزدیک به ۸ درصد داشته است. تراز تجاری ایران در نخستین ماه امسال مثبت ۲۱۳ میلیون دلار بوده و حجم تجارت خارجی به ۴ میلیارد و ۸۸۱ میلیون دلار رسیده است.

اقلام عمده صادراتی در فروردین ۹۸ شامل میعانات گازی به ارزش ۳۴۸ میلیون دلار و سهم ارزشی نزدیک به ۱۴ درصد، سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین به ارزش ۱۴۷ میلیون دلار و سهم ارزشی نزدیک به ۶ درصد، پروپان مایع شده به ارزش ۱۴۴ میلیون دلار و سهم ارزشی نزدیک به ۶ درصد، متانول به ارزش ۱۰۰ میلیون دلار و سهم ارزشی نزدیک به ۴ درصد و محصولات نیمه تمام از آهن یا فولاد غیرممزوج با سطح مقطع مربع یا مستطیل به ارزش ۹۰ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۵/ ۳ درصد بوده است.

در عین حال صادرات کالا به تفکیک میعانات گازی، پتروشیمی و سایر کالاها نشان می‌دهد کالاهای پتروشیمی صادراتی ارزشی معادل ۸۸۱ میلیون دلار و وزنی معادل ۲ میلیون و ۳۲۴ هزار تن داشته است. سهم وزنی صادرات پتروشیمی از کل صادرات، بیش از ۲۷ درصد و سهم ارزشی آن بیش از ۵/ ۳۴ درصد است. اما صادرات این گروه کالایی به لحاظ ارزشی با افت بیش از ۱۵ درصدی روبه‌رو بوده و وزن آن رشد بیش از ۱۸ درصدی داشته است. همچنین ۶۷۴ هزار تن میعانات گازی به ارزش ۳۴۸ میلیون دلار در این یک ماه صادر شده که سهم آن از کل وزن صادرات نزدیک به ۸ درصد و از سهم ارزشی آن نزدیک به ۱۴ درصد است. صادرات میعانات گازی نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی نزدیک به ۲۲ درصد و از نظر ارزشی بیش از ۲۲ درصد افت داشته است.

علاوه بر این ۵ میلیون و ۵۲۹ هزار تن سایر کالاها به ارزش یک میلیارد و ۳۱۸ میلیون دلار در ماه فروردین ۹۸ صادر شده که سهم وزنی نزدیک به ۶۵ درصدی و سهم ارزشی نزدیک به ۵۲ درصدی را از کل صادرات دارد. در این بخش نیز به لحاظ وزنی رشد بیش از ۸ درصد و از نظر ارزشی افت بیش از ۱۹ درصدی تجربه شده است.

آرایش مقاصد عمده صادراتی ایران نیز در نخستین ماه فروردین تغییر کرده است. امارات که درسال گذشته سومین مقصد صادراتی ایران بود، جای خود را به کره جنوبی داده است. چین همچنان در صدر جدول و عراق در رده دوم قرار دارد. افغانستان هم به پله پنجم سقوط کرده است. در میان این پنج کشور، تنها صادرات به کره جنوبی هم از نظر وزنی و هم از نظر ارزشی نسبت به مدت مشابه رشد داشته است. به همین دلیل این کشور توانسته در پله سوم مقاصد صادراتی قرار بگیرد. چینی‌ها هم اگرچه از نظر وزنی کالای بیشتری را از ایران خریداری کرده‌اند، اما ارزش صادرات به این کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت داشته است. بیشترین افت وزنی و ارزشی هم مربوط به امارات است. به نظر می‌رسد امارات روابط تجاری خود را با ایران محدود کرده است. چراکه در واردات نیز جایگاه این کشور تنزل یافته است.

چیدمان مبادی وارداتی هم در نخستین ماه سال با تحول روبه‌رو بوده است. ترکیه برای نخستین بار به رده دوم مبادی وارداتی صعود کرده و هلند هم در جمع ۵ کشور عمده طرف مبادله ایران قرار گرفته است. این در حالی است که پیش از این از میان کشورهای اروپایی، آلمان بیشترین صادرات را به ایران داشت. اما چین همچنان در صدر جدول قرار دارد. امارات سومین و هند چهارمین فروشندگان کالا به ایران هستند. درصد تغییرات وزن و ارزش واردات از این ۵ کشور هم جالب است. به جز چین که با کاهش وزن و ارزش صادرات به ایران مواجه بوده، واردات از ۴ کشور دیگر با افزایش وزنی و دلاری قابل توجهی روبه‌رو بوده است. واردات از ترکیه به لحاظ وزنی نسبت به مدت مشابه سال قبل، بیش از ۲۰۶ درصد و به لحاظ ارزشی نزدیک به ۱۶۰ درصد رشد داشته است.

واردات از امارات رشد کمتری را نسبت به سه کشور دیگر تجربه کرده است. رشد وزنی نزدیک به ۱۱ درصد و رشد ارزشی بیش از ۷ درصد نسبت به فروردین سال ۹۷ در واردات از امارات ثبت شده است. واردات از هند رشد نزدیک به ۳۴۱ درصدی در وزن و رشد نزدیک به ۲۱۳ درصدی در ارزش داشته و واردات از هلند نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته نزدیک به ۳۸۳ درصد در وزن و نزدیک به ۲۱۷ درصد در ارزش افزایش یافته است. عمده‌ترین اقلام وارداتی در فروردین امسال عبارتند از برنج به ارزش ۱۹۶ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۸ درصد، ذرت دامی به ارزش ۱۲۳ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۵ درصد، کنجاله سویا به ارزش ۹۸ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۴ درصد، ‌کره بسته‌بندی شده به‌صورت بسته‌های بیش از ۵۰۰ گرم به ارزش ۹۱ میلیون دلار و سهم نزدیک به ۴ درصد و لوبیای سویا به ارزش ۷۵ میلیون دلار و سهم بیش از ۳ درصد بوده است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: 19اردیبهشت 1398 ، کدخبر:www.donya-e-eqtesad.com ،3523720