* چرا مسعودیه در 3 سال مصوب «مرمت» نشد؟

مرمت نشدن «مسعودیه» بزرگترین ایرادی است که به شرکت «عظام» به عنوان بهره‌بردار وارد کرده اند. بیشترین حجم اعتراض افکارعمومی در فضای مجازی و اهالی رسانه هم به این ماجرا برمی گردد. براساس قراردادی که بین این شرکت بهره‌بردار و صندوق احیا بسته شده، عظام باید در 3 سال اول واگذاری یعنی تا سال 92 مرمت‌های اساسی این بنا را انجام می‌داد اما این اتفاق نیفتاد.

اکبر تقی‌زاده، رئیس پروژه مرمت و احیای عمارت مسعودیه در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران ایرادهای مطرح شده را وارد نمی‌داند و می‌گوید: «مرمت دو بخش دارد. یک بخش مرمت حفاظتی و اضطراری و بخش دیگر مرمت به صورت عام و اساسی. سؤال شما ناظر به مرمت کامل است. اما چرا مسعودیه مرمت کامل نشد؟»تقی‌زاده سؤال مطرح شده از سوی خودش را این طور پاسخ می‌دهد: «ما متخصص هستیم و مرمت را به صورت علمی پیش می‌بریم. اعتقاد داریم فقط با نگاه علمی می‌شود یک بنا را ماندگار کرد. روش علمی برای مرمت یک بنا اقتضائاتی را می‌طلبد و سلسله مراتبی دارد. همه این اتفاق‌ها باید بیفتد.»به گفته او در مرمت بنا اول باید پژوهش آن تکمیل شود، بعد از آن آسیب نگاری کرد و مرحله بعد طرح‌های مرمتی آغاز می‌شود. تقی‌زاده می‌گوید: «کار ما در مسعودیه مرمت حفاظتی نبود. کار ما مرمت واحیا بود. بنابراین طرح معماری با کاربری جدید را می‌دهیم و مرمت شروع می‌شود.»به گفته او اگر برنامه مرمت و احیا در «مسعودیه» پیش می‌رفت برنامه به این صورت اجرا می‌شد: «اول سازه را مرمت می‌کنیم، بعد به سراغ مرمت معماری می‌رویم و حین کار تأسیسات مکانیکی و الکتریکی را انجام می‌دهیم. در نهایت طرح تجهیز معماری داخلی که انجام شود کار تمام می‌شود.»او تأکید می‌کند: «مرمت و احیا یک سلسله کار است که پشت سر هم اتفاق می‌افتد و قبل از اینکه مرمت شود به طور طبیعی نمی‌توان معماری را تجهیز کرد! وقتی من نمی‌توانم طراحی معماری کنم چون کاربری بنا مشخص نیست آیا می‌توانم مرمت را تکمیل کنم؟»

به گفته تقی‌زاده، کار در مسعودیه تا تکمیل فاز یک به صورت بسیار خوب و به صورت نمونه در کشور انجام شده است. البته این مسأله توسط «فرشید عبداللهی» مدیرفنی و مهندسی صندوق احیا هم تأیید می‌شود.
مسأله این است هتل شدن یا نشدن!

کاربری مسعودیه در زمان واگذاری به عظام «هتل» تعریف می‌شود. این مسأله‌ای است که همه می‌دانند. محمدرضا پوینده رئیس صندوق احیای بافت‌های تاریخی هم آن را تأیید می‌کند. مسأله و اختلاف بزرگ صندوق و عظام هم از اینجا شروع می‌شود. مشاور و مجری کار یعنی تقی‌زاده اعتقاد دارد که انتخاب کاربری «هتل» برای مسعودیه یک اشتباه بود. بحث‌ها از همین جا آغاز می‌شود. صندوق احیا می‌گوید حالا که عظام نمی‌تواند به مسعودیه کاربری هتل بدهد، بنا را به سازمان میراث فرهنگی برگرداند. اما در این جلسه تقی‌زاده «یک بند» در قرارداد بین این شرکت و صندوق را «پررنگ» می‌کند که در آن بند به شرکت بهره‌بردار اجازه «تغییر کاربری» داده شده است.

او مدعی است که عظام در دوره‌ای که به قبل از دوره مدیریت «پوینده» مدیر حال حاضر صندوق برمی گردد توانسته است مصوبه تغییر کاربری مسعودیه را از «هتل» به «مجموعه فرهنگی» بگیرد. مصوبه را برای ما هم می‌خواند. او اعتقاد دارد که کار از جایی گره خورد که صندوق، مصوبه را برای تغییر کاربری مسعودیه به شرکت بهره‌بردار ابلاغ نکرد.

تقی‌زاده تا پیش از آنکه به عظام بیاید خود جزو صندوق احیا بود. او می‌گوید همان زمان هم اعلام کردم که مسعودیه هتل نمی‌شود: «سال 87 روی طرح مسعودیه مطالعه کردم و براساس همان مطالعه اعلام کردم که اینجا هتل نمی‌شود.»به گفته تقی‌زاده زمانی که اسناد مزایده مسعودیه داده می‌شود باز هم او تأکید می‌کند که مسعودیه قابل تبدیل به هتل نیست. او می‌گوید: «پاسخ آنها به ما این بود که در قرارداد نوشته شود هتل اما منعی هم برای تغییر کاربری وجود ندارد».

ه گفته او تغییر کاربری در انحصار صندوق است اما اگر برای ما که صاحب مزایده ایم(عظام) ثابت شود که اینجا نمی‌تواند هتل شود برمبنای این اطمینان، کاربری مسعودیه تغییر داده می‌شود.

تقی‌زاده تأکید می‌کند: «ما به امید بند تغییر کاربری، قرارداد را امضا کردیم. بعد مطالعه کردیم و شرح خدمات را نوشتیم، امکان سنجی بنا را انجام دادیم و شرح خدمات را به صندوق فرستادیم.»به گفته او نظر صندوق احیا درباره شرح خدمات «خوب» بود: «قرار شد برای تغییر کاربری مسأله را به کمیته فنی صندوق ببریم که مصوبه کمیته فنی در مورد تغییر کاربری 11/11/90 داده شد».

به گفته تقی‌زاده، این مکاتبات و مطالعات به جایی رسید که 9 سناریوی جدید شامل مجموعه فرهنگی، مجموعه قجری، مرکز رویدادهای هنری، مجموعه تشریفاتی، مجموعه اقامتی، تالار حراج اموال فرهنگی وهنری، کارگزاری بورس، عرضه محصولات فرهنگی و کانون آموزش فرهنگ و هنر برای مسعودیه نوشته شد. کمیته فنی در آخر این سناریو به گفته تقی‌زاده می‌نویسد: «اعضای کمیته ضمن قدردانی از نحوه انجام مطالعه و ارائه آنها موارد ذیل را تصویب می‌کند؛ از جمله گرایش به سمت سناریوی تلفیقی از کاربری‌های هنری، فرهنگی و آموزشی.»او می‌گوید: «بعد از آن به ما گفتند بروید برنامه فرهنگی، توجیه اقتصادی و لکه‌گذاری سناریوی منتخب را بیاورید. ما انجام دادیم. کمیته فنی بعد از آن می‌نویسد: «ضمن قدر نهادن به مطالعات ارائه شده در زمینه امکان سنجی طرح احیای مسعودیه و حوزه‌بندی طرح‌های پیشنهادی برای مجموعه با تأیید اصل روشمند بودن تحقیقات و نحوه بررسی گزینه‌ها، کلیات ارائه شده در این مرحله را پذیرفته و خواستار پیگیری مسائل مطرح شده در طرح احیا است».

شرکت بهره‌بردار بر اساسی که تقی‌زاده می‌گوید فاز یک را تکمیل می‌کند: «صندوق فاز یک انجام شده را تأیید می‌کند اما مصوبه مربوط به تغییر کاربری را نمی‌دهد.» او می‌پرسد؟: «آیا الآن من می‌توانم وقتی مصوبه کاربری به من نمی‌رسد «مرمت» را ادامه بدهم؟»

* چرا آئینه کاری‌ها مرمت نشد؟

عظام می‌گوید زمانی که مصوبه تغییر کاربری به او داده نمی‌شود از سوی دیگر اعتقادی هم به تبدیل آن به هتل ندارد ناخودآگاه نمی‌تواند وارد فاز بعدی مرمت و احیای بنا شود. اما به این دیدگاه شرکت بهره بردار، از سوی کارشناسان صندوق احیا ایرادهایی وارد است. از جمله اینکه مرمت دیوارهای بنا، درها، آئینه کاری‌ها، ارسی ها و... ربطی به کاربری جدید ندارد. وضعیت آئینه کاری بسیار نگران کننده است. در نهایت صندوقی‌ها می‌گویند که مرمت این بنا در سه سال اول باید اتفاق می‌افتاد.

تقی‌زاده می‌گوید: «من نمی‌توانم وقتی دارم خانه‌ام را احیا می‌کنم از نازک کاری شروع کنم بعد به اسکلت برسم».

به گفته او در مرمت اول باید سازه را مرمت کنی و بعد به سراغ تزئینات بروی.

در پاسخ به این سؤال که چرا آئینه‌ها را مرمت نکردید؟ می‌گوید: «شما فرض کنید که من رفتم و آئینه کاری را مرمت کردم. صد درصد دو تا سه ماه دیگر کاربری مشخص می‌شود. حالا باید بروم و سازه را مرمت کنم. سازه برای مرمت، لرزش‌های شدیدی خواهد داشت. آیا در این زمان آئینه کاری مرمت شده نمی‌ریزد؟ اما وقتی کاربری مشخص شد بعد از این که کار بهسازی لرزه‌ای تمام شد به سمت استحکام بخشی آن بخش‌های لرزیده شده می‌روم».

حرف‌های او این سؤال را پیش می‌آورد که آئینه کاری ارزشمند عمارت حتی اگر مرمت شوند در زمان بهسازی لرزه‌ای احتمال افتادن دارند.

از او می‌پرسم آیا اگر در همین شرایط «رها» شوند در بهسازی لرزه‌ای آسیب بیشتری نمی‌بینند؟
«مهدی تجریشی»، مدیر مجموعه «عمارت مسعودیه» در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «ما آیئنه‌ها را با سازه نگهبان نگه داشته‌ایم».

حرف تجریشی هم سؤال دیگری را پیش می‌کشد. کارشناسان صندوق از جمله «فرشید عبداللهی» مدیر فنی و مهندسی صندوق احیا اعتقاد دارند که سازه نگهبان باعث سست شدن آئینه کاری شده است. عبداللهی دلیل این اتفاق را زمان طولانی تکیه سقف به سازه‌های فلزی نگهبان می‌داند. به گفته عبداللهی در طول زمان سقف به میله‌ها تکیه می‌کند و آن فضای بین سازه نگهبان و سقف پر می‌شود. در نتیجه تخریب بیشتری به بنا وارد می‌شود. این یکی از جدی‌ترین ایرادهای وارده به شرکت عظام است.

تقی‌زاده در پاسخ می‌گوید: «ایراد به صندوق وارد است نه بهره بردار.» او می‌گوید: «زمانی که وارد مجموعه شدیم، دو کار کردیم، یکی رفع خطر کردن، دو کارهای حفاظتی. دوره مرمت خودمان را _که یک دوره خاصی است_ متناسب با این بنا تعریف کردیم تا به روزی برسیم که بنا نریزد. صندوق به ما این کاربری(فرهنگی) را نداد. طول کشید، کی متضرر می‌شود؟ شرکت عظام.

تقی‌زاده در پاسخ به سؤال ما مبنی بر اینکه «عمارت بیشتر ضرر می‌کند. یکی همین سقف آئینه که به نگهبان سازه‌ای تکیه داده است» می‌گوید: ما بین سقف و آئینه‌ها یک «ابر» قرار دادیم که سقف به سازه تکیه ندهد. (چند عکس هم از این ماجرا نشان می‌دهد).مرتب پایش می‌کنیم تا فشرده نشود.تجریشی هم می‌گوید: «در این مدت حتی یک آئینه ریخته نشده. اجازه ندادیم که بنا ضرر ببیند اما اگر بخواهد طول بکشد ضرر خواهد دید».

او آئینه‌کاری مسعودیه را مهم‌تر و نفیس‌تر از کاخ گلستان می‌داند.

* درآمد‌زایی در مسعودیه قانونی است یا غیرقانونی؟

«پوینـده» مــدیرصنــدوق احیا ی بافت‌های تاریخی، درآمدزایی عظام از مسعودیه را غیرقانونی می‌داند. به گفته او، حساب و کتاب‌ها نشان می‌دهد آنها ماهی 35 تا 40 میلیون تومان درآمد داشته‌اند.

ایراد دیگری هم به شما وارد است. صندوق هم درآمدزایی را غیرقانونی می‌داند و هم آن را باعث آسیب می‌داند.داستان درآمدزایی از یک سال ونیم پیش شروع شد.اما صندوق می‌گوید که شما 7 سال است از عمارت درآمدزایی می‌کنید. البته خود عظام هم قبلاً اعلام کرده بود که 5 سال است درآمدزایی می‌کند.

پاسخ تجریشی و تقی‌زاده این است که درآمدزایی در 5 سال گذشته تنها در «نوروز» بوده اما از یک سال و نیم گذشته با مصوبه‌ای که بهره‌برداری موقت را برای مجموعه مجاز دانست بهره‌برداری از عمارت در دستور کار قرار گرفت.

تقی‌زاده هم می‌گوید: «احیای یک بنا و حیات آن با حضور مردم معنا می‌دهد. من در زمانی که طرح پردیسان را هم داشتم اعتقاد داشتم که باید در بناها به روی مردم باز شود».

* باستان شناسی پرماجرا

عظام برای اینکه بتواند بخش غربی بنا را بازسازی کند، باستان شناسی دوره قاجاریه را به یکی از شناخته شده‌ترین و معتبرترین باستان شناس‌های میراث فرهنگی یعنی «ناصر نوروززاده چگنی» می‌سپارد. کاوش‌ها انجام می‌شود و بخشی از بنا از دل خاک بیرون می‌آید اما ایرادهایی از سوی صندوق احیا به این بخش ماجرا هم وارد می‌شود. صندوق احیا می‌گوید: «برخلاف قوانین که مشخص می‌کند در زمان کاوش‌های باستان شناسی باید نماینده صندوق، نماینده میراث فرهنگی تهران ونماینده‌ای از میراث مرکزی در مسعودیه باشد، صندوق حتی از کاوش‌های باستان شناسی خبر نداشت.» این مسأله هم با تکذیب تقی‌زاده رو به رو می‌شود. او می‌گوید: «صندوق احیا در مسعودیه ناظر مقیم دارد.» همچنین تأکید می‌کند که رونوشتی از مجوز کاوش‌ها به یگان حفاظت و میراث تهران رفته است! حتی ضرورت کاوش‌های باستان شناسی را صندوق احیا تشخیص داده است. از سوی دیگر پژوهشگاه میراث فرهنگی که مجوز کاوش‌ها را داده از نتایج کاوش‌ها تشکر کرده و مقالاتی استخراج شده از این کاوش در مجلاتی چاپ شده است. اما ایرادهای صندوق درباره کاوش‌ها به همین جا ختم نمی‌شود. کارشناسان این صندوق اعتقاد دارند که بنای بیرون کشیده شده پس از کاوش رها شده است. اما عظامی‌ها از جمله «فرهنگی» باستان شناس این مسأله را رد می‌کند ومی گوید: «خیلی از بناهایی که بیرون کشیده با برزنت پوشیده می‌شود. ما هم در عمارت همین کار را کردیم، هم در نقاط دیگر».

* شما باید در جبهه غربی کاوش می‌کردید ولی چند جای دیگر را هم کاوش کردید؟

نه نه نه. رها نکردیم. چادر کشیدیم روی آن. کمیته فنی نوشت نظر به اهمیت اطلاعات به دست آمده از کاوش‌ها در بخشی از تهران قدیم مقرر شده پس از کسب مجوز از سوی پژوهشکده باستان شناسی حفاری در بخش غربی ادامه داشته باشد و کاوش‌ها در بخش مقابل هم انجام گیرد. یعنی هم بخش شرقی و هم بخش غربی. بنابراین ما در ارتباط با حفاری و کاوش ذره‌ای کوتاهی نداریم.

پلان غربی را باید در این سال‌ها می‌ساختید اما انجام نشد!

خب طرح را تأیید کنند تا بسازیم. چطوری بسازیم وقتی نمی‌سازند.

چرا قبل از این دعواها نساختید؟ بالاخره دیواره غربی که ربطی به کاربری ندارد!

ما پلان را با کاوش‌های باستان شناسی درآوردیم اما برای ساخت دیواره غربی کافی نبود. رفتیم از «آلبوم خانه» گلستان عکس‌های نمای دیواره غربی را درآوردیم و اطلاعات جمع‌آوری شده را به صندوق فرستادیم. کمیته باید تشکیل جلسه می‌داد و اجازه صادر می‌کرد اما اجازه صادر نکرد.

صندوق اعتقاد دارد که شما بنا را «بد» نگه داشته‌اید!

یکی از خانم‌های حاضر در جلسه عکس‌هایی از آسیب‌های وارد به بنا متعلق به سال 87 را با عکس تهیه شده در سال 95 مقایسه می‌کند. عکس‌ها نشان می‌دهد که تخریب‌ها همان تخریب‌هایی بوده است که در زمان واگذاری بنای عمارت وجود داشته است. البته تعداد عکس‌های دیده شده به دلیل محدودیت زمان، شامل همه تخریب‌های موجود در بنا نمی‌شود. با وجود این، جمع اعتقاد دارد که حفاظت از بنا به شکلی بوده که تخریب بیشتری به بنا وارد نشده است! تقی‌زاده هم می‌گوید: «صندوق یک نامه به ما بدهد که نشان بدهد یکی از کارهای ما خلاف یا غلط است».

* مسعودیه برند شد

در میان بحث و جدال‌های صندوق و عظام این «مسعودیه» است که دارد ضرر می‌بیند. چون فلسفه واگذاری آثار، نجات آنها از تخریب است.

بدون شک همین فعالیت نیمه بند عظام درمسعودیه باعث شد تا چهره بهارستان به مسعودیه که می‌رسد تغییر کند. مسیر گردشگری دیگری برای مردم تعریف شد. این روند در ادامه به تغییر بافت و فرهنگ این محله منجر خواهد شد و در زنده شدن یکی از تاریخی‌ترین محله‌های تهران نقش اساسی خواهد داشت. مسیری که حضور هنرمندان را در حوزه‌های مختلف در این نقطه از شهر پررنگ خواهد کرد. هرچند گمانه زنی ها درباره اداری شدن این عمارت به گوش می‌رسد اما بدون شک مردم زیادی خواهان باز شدن این بنا به روی گردشگران هستند.

در اینکه عظام که به تنهایی سه بنای ارزشمند از جمله «مسعودیه» در تهران، کاروانسرای «وکیل» در کرمان و همچنین خانه عامری‌ها در کاشان را برای 59 سال گرفت و همین عدد سؤالات بی‌شماری را در پی داشته است و باید خسارت بدهد شکی نیست. اما اگر ماجرا در مهرماه امسال به مصالحه دو طرف ماجرا بینجامد، بدون شک گام بزرگی برای سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در بافت‌های تاریخی برداشته می‌شود. هرچند این مصالحه باید با شرط و شروط‌های بسیار از طرف صندوق و تعیین مهلت معین برای به سامان رساندن مسعودیه منجر شود. در نهایت، این حال مسعودیه است که باید «خوب» باشد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران صفحه 11، تاریخ انتشار: سه شنبه 19 مرداد 1395 ، شماره: 6281 .