شعارسال: گفت‌وگو و تحلیل درباره ریشه‌های اجتماعی و تاریخی حوادث آبان ماه همچنان در جریان است. آخرین آن‌ها، نشستی با عنوان «اعتراضات و ناآرامی‌های آبان‌ماه؛ ریشه‌ها و پیامدها» بود که به همت انجمن جامعه‌شناسی ایران و در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
 
علی‌اصغر سعیدی استاد علوم اجتماعی دانشگاه، کمال اطهاری اقتصاددان، ابوالفضل دلاوری استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و سیامک زند رضوی عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران با زاویه دید خاص خود، علل سیاسی، اجتماعی و ساختاری اعتراضات پس از اصلاح قیمت بنزین را بررسی کردند.
 
 رشد اقتصادی با حذف سرمایه‌دارها ممکن نیست

به گزارش ایرنا، علی اصغر سعیدی با اشاره به آمارهایی که نشان می‌‌دهد بخشی از شاغلان نیز زیر خط فقر قرار دارند، گفت که در کشور ما، اشتغال عامل فقرزدایی نیست و اتفاقاً افرادی که اعتراض کردند، جزو همین گروه‌ها هستند.

او با  انتقاد از تضعیف کارآفرینان در 4 دهه گذشته، گفت که ایجاد رشد اقتصادی با حذف سرمایه‌دارها ممکن نیست، زیرا این کاری نیست که تنها از عهده بنیادها، شرکت‌ها و تأمین اجتماعی بربیاید.

سعیدی با بیان اینکه پس از انقلاب اسلامی تأکید بر مساوات و برابری سطح انتظارات را افزایش داد به نحوی که هیچ کس دیگر جایگاه طبقاتی و موقعیت گروهی خودش را برنمی‌تابد، ادامه داد: نتیجه این فرآیند، تحرک اجتماعی بسیار بالا در جامعه ایران است. هنوز افرادی که در همین قلعه حسن خان هستند، نیازهای پایه‌ای رسیدگی نشده دارند، اما این فقط نیازهای اولیه نیست. وقتی این‌ها رفع شود، این‌ها نیازهای دیگری خواهند داشت.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در مقابلِ سطح انتظاراتی که قشربندی‌ها در ذهنیت ایرانیان ایجاد کرده است، گفتمان رسمی بدون گفتمان رفاهی روشنفکران امکان جواب دادن به این انتظارات را ندارد، یکی از مشکلات کشور را نبود گفتمان روشنفکری در حوزه رفاهی دانست و  گفت: افرادی که در قضیه بنزین اعتراض کردند تنها مسأله آن‌ها بنزین نبوده است.
 
پدیده قفل شدگی نهادی

کمال اطهاری، اقتصاددان نیز با بیان اینکه دولت به معنای کلی آن نتوانسته وظایف خودش را به عنوان یک دولت توسعه‌بخش به انجام رساند، اظهار کرد: روشنفکران جامعه مدنی هم نتوانستند وظیفه خود را به درستی انجام دهند. همه این روشنفکران در رابطه با محیط زیست، ضدآلودگی، ضدجنگ‌طلبی و... صحبت می‌کنند، اما برنامه جایگزین ندارند، همچنان که جامعه‌شناسی در زمینه حاشیه نشینی آسیب‌شناسی می‌کند، اما درباره «سیاست اجتماعی» که چگونه باید این تله فضایی شکسته شود، صحبتی به میان نمی‌آورد.

او برای توضیح اجتماعاتی که اعتراضات در آن گسترش بیشتری داشت، از اصطلاحات «تله فضایی فقر» «قفل شدگی اجتماعی-فضایی» و «قفل شدگی نهادی» استفاده کرد و در تبیین آن‌ها گفت: جامعه ایران بشدت دچار «قفل شدگی نهادی» است.

او با دسته‌بندی تله فضایی فقر به تله‌های فضایی شهری تا منطقه‌ای مانند سیستان و بلوچستان، اضافه کرد: این تله‌های فضایی در اثر چندین عامل اصلی ایجاد می‌شوند. یکی از آن‌ها «عوامل طبیعی» مانند از بین رفتن خاک و کشاورزی است، عامل دیگر «فلش نمایی» قومی است که قبلاً در مورد سیستان و بلوچستان وجود داشته است و این‌ها به علاوه عوامل دیگر که به آن‌ها «زیرساخت‌های نرم و سخت» می‌‌گویند، در ایجاد این تله‌های فضایی مؤثرند.

اطهاری با اشاره به رویکردهای محوری هر دولت در جمهوری اسلامی، این امر را به فقدان «سیاست اجتماعی» در دولت‌های پس انقلاب تعبیر کرد و افزود: این دولت‌ها به جای «توسعه‌بخش» بودن «رانتی» بوده‌اند و این خصلتی است که در دولت‌ها وجود دارد. یکی از خصایص دولت رانتی شعار دادن است و همگی در این زمینه شعار می‌دهند، نه سیاست اجتماعی دارند و نه پیوندی مابین رشد و عدالت را در برنامه‌های خود پیگیری می‌کنند.

او درعین حال همین نقد را متوجه روشنفکران هم دانست و گفت: ما با جامعه‌ای روبه رو هستیم که یک ثنویت مانوی بر تضاد آن در یک جامعه نئوفودال حاکم است، به این معنی که نه دولتی داریم که بخواهد گفتمان شایسته توسعه‌بخش داشته باشد و نه روشنفکر جامعه مدنی که چنین گفتمانی داشته باشد.   اطهاری راه حل را ایجاد یک گفتمان «جایگزین » دانست.
 
اصلاحات ارضی و حاشیه‌نشینی

سیامک زند رضوی، عضو انجمن جامعه شناسی ایران نیز ریشه تاریخی شکل‌گیری معترضان آبان ماه را اصلاحات ارضی در دهه 40 و مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها دانست و گفت که نسل‌های دوم و سوم مهاجرانی که پس از مهاجرت تبدیل به فروشندگان نیمه‌کار شدند، امروز در خیابان‌ها معترض هستند.

او در تحلیل روش‌هایی علمی و جامعه‌شناختی  برای کمک به حل مشکلات و مسائل اجتماعی، به شیوه‌های «پژوهش‌های مشارکتی» «مسأله یابی مشارکتی» نقش تسهیل گری جامعه‌شناسی و درنهایت دیده‌بانی و نظارت بر اصول گفت ‌وگو اشاره کرد و گفت: با استفاده از این ابزارها و رویکردها ما از گرایش به پیدایش و گسترش انواع عوام‌زدگی‌های موجود جلوگیری می‌کنیم، به ویژه وقتی که کمک می‌کند اعضای جنبش‌ها و ناجنبش‌های اجتماعی موجود با این ابزارها آشنا شوند.

این استاد دانشگاه از جنبش‌های محیط زیستی، حمایت از حقوق کودکان، برابری حقوقی زنان و مردان، جنبش کارگری و جنبش زبان مادری به عنوان جنبش‌های فعال در ایران یاد کرد و ناجنبش‌های موجود در ایران را نیز شامل  ناجنبش بیکاران، حاشیه‌نشینان، جوان، سبک زندگی و... دانست.
 
استهلاک دولت و جامعه

ابوالفضل دلاوری نیز در سخنان خود، نوع واکنش ساختار حاکمیت به اعتراضات اخیر را نشان‌دهنده کاستی‌های قدرت دانست و اظهارکرد: گفت‌وگو و مناظره مردم با پلیس ضد شورش در اعتراضات اخیر یعنی درماندگی جامعه. جامعه نیز هیچ قدرتی ندارد. نداشتن قدرت، هم از طرف نهاد دولت و هم جامعه نشان‌دهنده نوعی فرسودگی است.
وی با تعبیر این وضعیت به «زوال و استهلاک دولت و جامعه» افزود: در چند دهه اخیر استهلاک قدرت به دلیل نبود روابط تعاملی میان جامعه و دولت متوقف شده است. حداقل قدرت در این است که در اعلام برنامه افزایش قیمت بنزین ترسی وجود نداشته باشد و لو این برنامه غلط یا صحیح باشد. ما حتی اقتدار و توان فضاسازی رسانه‌ای حداقلی را در بحث اعلام قیمت افزایش بنزین نداشتیم و این عمل با چراغ خاموش انجام شد.

این تحلیلگر مسائل سیاسی وضعیت «دولت حل منازعه» را برای برون رفت از این وضعیت پیشنهاد داد و گفت: دولت حل منازعه باید تمام تجربیات گذشته خود را بازاندیشی کند. ما همچنان به دولت، سازمان، قدرت و توسعه نیازمندیم. در الگوی دولت حل منازعه، نوعی تعامل وجود دارد که بنیادش بر قرارداد اجتماعی است، بدون تأکید بر اینکه بخشی از نهادهای جامعه راحذف کند.
 

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته  ازسایت خبری ایران آنلاین    ،تاریخ انتشار:  10  دی   1398،کدخبر:   528186،www.inn.ir