شعارسال:  نگاه سازه ای در حکمرانی آب کشور همچنان حرف اول را می زند؛ نمونه اش لایحه بودجه 99 که اخیرا از سوی دولت تهیه و به مجلس ارائه شده است. با تمام نقدهای صورت گرفته درباره "طرح شیرین سازی وانتقال آب خزر به سمنان" طی یک سال گذشته، بازهم در بودجه کل کشور در سال ۹۹ ردیف ۵ میلیاردی برای مطالعه و اجرای طرح انتقال آب از دریاچه خزر پیش بینی شده است. چهارمین مطالعه این طرح درحالی از سوی دولت مشمول دریافت بودجه شده که هنوز نتایجی از مطالعات دور سوم در سال گذشته منتشر نشده است. همچنین سدسازی ها در هیرکانی و طرح های سازه ای آب در الویت بودجه گذاری قرار دارد.

کارشناسان می گویند ضروری است تا دستگاه های نظارتی از جمله "دیوان محاسبات کشور" و "سازمان بازرسی کل کشور" نسبت به سرنوشت بودجه های مطالعاتی اختصاص یافته به این طرح که مراکز پژوهشی حاکمیتی از جمله "مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی" و "مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری" بر پیامدهای زیان بار آن تاکید کرده اند ورود کرده و در شرایط سخت اقتصادی کشور از حیف و میل منابع ملی و عمومی جلوگیری کنند. این امر صدبار دیگر هم مطالعه شود در زیانبار و غیر اقتصادی بودن آن هیچ تغییری ایجاد نخواهد شد.

حنیف رضا گلزار کارشناس ارشد خاک وآب و پژوهشگر حوزه محیط زیست و منابع طبیعی در اینباره گفت:« در دوسال گذشته ۱۰ میلیارد تومان از منابع ملی کشور برای مطالعه "طرح شیرین سازی وانتقال آب خزر به سمنان" تخصیص یافته است. سوال ما این است که برای یک طرح عمرانی، چندبار باید بودجه مطالعاتی از منابع ملی کشور تخصیص یابد؟»

او تاکید کرد:« این طرح در حالی برای چهارمین بار بودجه مطالعاتی دریافت می کند که هنوز حتی نیاز واقعی آبی یا کمبود آب استان سمنان در بخش های مختلف به درستی مورد ارزیابی قرار نگرفته است. استان سمنان نسبت به سرانه جمعیتی در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگترین مقاصد انتقال آب بین حوضه ای است. برای مثال انتقال نزدیک به ۵۰ میلیون مترمکعب آب از "سد نمرود" در حوضه آبریز این رودخانه در شهرستان فیروزکوه به گرمسار در حال اجرا بوده و سال های پایانی خود را طی می کند. طرح ساخت "سد فینسک" روی سرشاخه های تجن با هدف انتقال سالانه ۱۰ میلیون مترمکعب و یا طرح انتقال سالانه ۳۰ میلیون مترمکعب آب از "سد کسیلیان" به شهر سمنان از دیگر طرح های انتقال آب است که در بودجه امسال نیز ردیف دریافت کرده اند.»

گلزار با اشاره به اینکه با وجود همه مخالفت های صورت گرفته از سوی مردم، کارشناسان، نمایندگان مجلس و سازمان های مردم نهاد باز هم در بودجه 99 مبلغ 5 میلیارد تومان برای مطالعه و اجرای طرح شیرین سازی و انتقال آب کاسپین در نظر گرفته شده می گوید:« این در حالی است که هنوز سرنوشت 5 میلیارد تومانی که سال گذشته به مطالعه این طرح تخصیص یافته بود مشخص نیست و مطالعات انجام شده اگر چه هرگز منتشر نمی شوند اما ابعاد فنی، اقتصادی و زیست محیطی آن همچنان از سوی دستگاه های متولی امر رد می شود.

این موضوع ضرورت ورود "دیوان محاسبات کشور" و "سازمان بازرسی کل کشور" را در این امر می طلبد. باید مشخص شود چرا هر سال برای طرحی که مراکز پژوهشی مستقل حاکمیتی از جمله "مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی" و "مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری" آن را رد کرده اند مجددا از سوی دولت، ردیف بودجه در نظر گرفته می شود؟ آن هم در بودجه ای که به گفته خود دولت با توجه به شرایط اقتصادی کشور "بودجه استقامتی" است.»

او می افزاید:« طرح شیرین سازی و انتقال آب دریاچه کاسپین تاکنون دست کم سه مرحله و از محل اعتبارات ملی مورد مطالعه قرار گرفته و هر بار نتایج مطالعات آشکارا رد شده؛ بنابراین اصرار بر تداوم تخصیص منابع مالی کشور برای چهارمین مطالعه این طرح فاقد هرگونه توجیه است.»

نتیجه 5 میلیارد قبلی چه شد؟!

روشن شدن سرنوشت 5 میلیاردی که سال گذشته به این مطالعه تخصیص داده شد از نظر گلزار یک یک مطالبه جدی است. او می گوید:« از زمان تصویب تا ابلاغ و تخصیص بودجه، ماه ها طول می کشد. مطالعه ابرپروژه ای مانند "شیرین سازی وانتقال آب کاسپین" آنهم بعد از چندین بار رد شدن چیزی نیست که با چند هفته یا چند ماه مطالعه به سرانجام برسد. بنابراین سرنوشت آن 5 میلیارد، نا مشخص است و باید با ورود دیوان محاسبات کشور تعیین تکلیف شود و از مجلس هم انتظار جدی می رود با لحاظ کردن شرایط اقتصادی کشور از تصویب ردیف 5 میلیاردی جدید برای سال 99 خودداری کند.»

رای 81 درصدی مخدوش نمایندگان به طرح انتقال آب خزر

کارشناس ارشد خاک وآب در ادامه گفت:« باید دید آیا این بار هم نمایندگان استان های شمالی بازنده صحن علنی مجلس و افکار عمومی موکلان خود خواهند بود یا خواهند توانست از تصویب این ردیف بودجه جلوگیری کنند.»

گلزار با یادآوری این نکته که ردیف ۵ میلیاردی برای سومین مطالعه این طرح، طی سال گذشته با خروج آقایان یوسفیان ملا و کوسه غراوی از جلسه کمیسیون تلفیق، ابتدا در این کمیسیون و سپس با بداخلاقی هیات رییسه وقت آقایان مطهری و پزشکیان، برخلاف وعده داده شده به نمایندگان شمالی نه به شکل اختصاصی، بلکه ذیل یک سرفصل کلی به رای گذاشته شد. یعنی قرار بود بر اساس وعده آقای مطهری که ریاست جلسه را برعهده داشتند ردیف بودجه این طرح، عصر روز ۱۱ اسفند ماه ۹۷ به شکل اختصاصی در صحن علنی مطرح و پس از بیان نظرات نمایندگان مخالف به رای گذاشته شود؛ اما عصر آن روز آقای پزشکیان که ریاست مجلس را عهده داربود این ردیف بودجه را نه به شکل اختصاصی، بلکه ذیل یک سرفصل کلی با عنوانی دیگر به رای نمایندگان گذاشت.»

او افزود:« بسیاری از نمایندگان که بدون اطلاع از گنجاندن ردیف بودجه "طرح انتقال آب کاسپین به سمنان" در یک سرفصل کلی به سرفصل به رای گذاشته شده در صحن رای داده بودند بعدها اعتراض خود را اعلام کردند. بنابراین، بیان این مسأله از سوی موافقان اجرای این طرح، مبنی بر اینکه ۸۱ درصدی نمایندگان مجلس به اجرای این طرح رای داده اند و اکثریت مجلس موافق آن هستند، از اساس نادرست است و صرفا کارکرد تبلیغاتی برای نمایندگان حوزه مقصد دارد.»

سدهای زنجیره ای در بودجه 99

پژوهشگر خاک، آب، منابع طبیعی تاکید می کند:« براساس برآوردهای صورت گرفته بیش از 1900 میلیارد تومان برای ساخت یا مطالعه سدهای جدید در کشور در بودجه سال 99 پیش بینی شده است. بخشی از این سدها قرار است در محدوده جنگل های هیرکانی شمال کشور ساخته شود که مستلزم نابودی صدها هکتار از این جنگل های ارزشمند است.

برای ساخت سد لاسک که نزدیک به صدهکتار از ذخیره گاه های شمشاد هیرکانی منطقه را نابود می کند 4 میلیارد تومان، سدهای البرز و کسیلیان 7 میلیارد تومان، سد پلرود 14 میلیارد تومان، سد شفارود 22 میلیارد تومان، سد نرماب 100 میلیارد تومان، سدهراز 100 میلیارد تومان و سد فینسک نیز 10 میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده است. ساخت تمامی این سدها پیامد های زیان بار خود را داشته و همه آنها با چراغ سبز سازمان تحت مدیریت دکتر کلانتری مطالعه یا اجرا خواهند شد.»

گلزار اشاره می کند که علاوه بر بودجه انتقال آب به سمنان، در بودجه سال ۹۹ ساخت دست کم ۹ سد در حوزه جنگل های هیرکانی-کاسپیانی شمال کشور دارای ردیف های اختصاصی بودجه هستند.»

 او در شرح این ادعا می گوید:« سد لاسک ۴ میلیارد تومان؛ سدهای البرز و کسیلیان ۷ میلیارد تومان؛ سد پلرود با ۱۴ میلیارد تومان؛ سدشفارود با ۲۲ میلیارد تومان؛ سدهای گلودرد و زارم رود با ۱۴ میلیارد تومان؛ سد نرماب با ۱۰۰ میلیارد تومان؛ سدهراز با ۱۰۰ میلیارد تومان؛ سد قره چای و زرین گل با ۱.۷ میلیارد تومان و سدفینسک با ۱۰ میلیارد تومان. با اطمینان می توان گفت هر کدام از این سدها یا طرح های انتقال آب، خود در آینده ای نه چندان دور به مشکلی بزرگ تبدیل خواهند شد. برای مثال ساخت سد فینسک روی سرشاخه های رود تجن به منظور انتقال آب به سمنان، آورد این رود در پایین دست را کاهش داده و موجب افزایش غلظت انواع آلاینده ها در منابع آبی پایین دست می شود. از مخزن سد کسیلیان ظاهرا 30 درصد برای انتقال آب به سمنان در نظر گرفته شده که اجرای آن مستلزم تخریب های گسترده در جنگل است.»

سهم ژول ورن های وطنی برای مطالعه آب های ژرف

موضوع نگران کننده دیگر که حنیف رضا گلزار به آن اشاره می کند ردیف 2.5 میلیارد تومانی برای مطالعه آب های ژرف است. او می گوید:« با فرض بر اینکه آب های ژرف وجود خارجی داشته و از کیفیت مناسب برای مصرف برخوردار باشند، جزو ذخایر استراتژیک به شمار می روند. از یک سو "طرح شیرین سازی وانتقال آب عمان به سیستان" در دست بررسی و اجراست و از سوی دیگر برای مطالعه منابع آب ژرف منطقه، ردیف بودجه مستقلی پیشنهاد شده است. خود این مساله بیانگر اعتقاد مجریان طرح های انتقال آب به ناپایدار بودن اینگونه طرح ها و روش هاست.»

گلزار تاکید می کند:« تبلیغات و بزرگ نمایی انجام شده پیرامون آب های ژرف، انسان را به یاد نوشته های تخیلی ژول ورن می اندازد. مساله را این چنین بیان می کنند که رودخانه ای با حجم یک هزار میلیارد مترمکعب آب، در عمق خاک سیستان در جریان است که از کوه های "هندوکوش" در صدها کیلومتر آنسوتر منشا گرفته و به دریای عمان می ریزد. یک هزار میلیارد مترمکعب بیان شده را مقایسه کنید با میانگین دبی رودخانه کارون که تنها 450 مترمکعب در ثانیه است. برای مطالعه آب های ژرف و سازندهای سخت در مناطق مستعد کشور از سال 1379 تاکنون بیش از 19 میلیاردتومان از منابع کشور هزینه شده بود و بر اساس پیش بینی ها در سال 1400 نیز 2.5 میلیارد دیگر باید برای تکمیل مطالعات آن تخصیص یابد.»

حفاظت از یخچال های طبیعی 

به گفته این پژوهشگر آب، خاک و منابع طبیعی، محافظت از یخچال های طبیعی کشور نیز در بودجه سال 99 کل کشور ردیف 1 میلیارد تومانی اخذ کرده است. او می گوید:« این بودجه نیز با هدف تحقیقات فنی در اختیار "موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو" قرار می گیرد. اگرچه معتقدیم که پیش شرط اساسی برای حفاظت، داشتن شناخت کافی است و شناخت کافی هم بدون تحقیق محقق نمی شود اما بد نیست وزارت نیرو در رابطه با نتایج و دستاوردهای حاصل از این طرح تحقیقاتی که از سال 1382 آغاز شده و قرار است تا سال 1401 به پایان برسد توضیحاتی ارایه کند. "طرح تحقیقاتی محافظت از یخچال های طبیعی کشور" در دوران برنامه پنجم و پیش از آن 2.5 میلیارد، در سال های 96 و 97  بیش از 1.5 میلیارد و در سال 1398 نیز 1.3 میلیارد تومان ردیف و تخصیص بودجه داشته است.»

جای خالی مدیریت بهینه آب در بودجه 99

او همچنین گفت:« در بودجه استقامتی امسال دولت، مبلغی بیش از 1700 میلیارد تومان هم برای طرح های آبرسانی و تامین آب در نظر گرفته شده که البته هزینه های مگاپروژه شیرین سازی و انتقال آب از دریای عمان در آن دیده نشده است. قرار است این مبلغ برای انتقال آب یا تامین آب بیش از 100 شهر مورد استفاده قرار گیرد؛ اما وقتی تمام این بودجه را زیر و رو می کنید حتی یک ریال برای مدیریت بهینه آب یا فرهنگ سازی برای بهره برداری از منابع محدود نمی بینید.»

کارشناس ارشد خاک و آب در ادامه تاکید کرد:« متاسفانه در بودجه 99 نیز مانند گذشته، مدیریت مصرف آب، در سدسازی و طرح های انتقال آب خلاصه شده است. با مدیریت بِتُنی، نه تنها مشکلات این بخش کاهش نمی یابد؛ بلکه به مشکلات بزرگی در پایین دست این سدها و نیز نابودی جنگل های هیرکانی در روند اجرای آنها تبدیل خواهد شد.»

شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت اسکان نیوز، تاریخ انتشار: 8دی1398  ، کدخبر: 24826: www.eskannews.com