زمان ساماندهی توسعه سوخت مایع نرسیده است؟

این روزها یکی از مباحث مورد تاکید برخی کارشناسان، تنوع‌بخشی به سبد سوخت و افزودن سوخت‌های باکیفیت و با آلودگی کمتر نظیر LPG است. برخی کارشناسان معتقدند با افزودن گاز مایع به سبد سوخت کشور، علاوه بر کاهش وابستگی به بنزین، آلاینده کمتری وارد هوا می‌شود.

شعار سال:افزایش ۳۵ درصدی دوام خودرو، پاک و ارزان بودن، پیمایش بیشتر و ایمنی بیشتر با استفاده از گاز مایع (LPG) در مقایسه با CNG از جمله دلایلی است که این سوخت را به بهترین جایگزین برای بنزین تبدیل کرده است، هرچند مجهز کردن خودروها به سیستم استفاده از LPG ممنوع شده اما تقاضای زیاد مردم برای استفاده از این سوخت باعث شده است تا کارگاه‌های غیرقانونی در این زمینه ایجاد شود. با توجه به تجربه جهانی استفاده از سوخت مایع و خواست مردم، وزارت نفت باید به سمت به رسمیت شناختن و توسعه این سوخت حرکت کند.
آلودگی هوای این روزهای شهرهای بزرگ ایران، موضوع آلودگی هوا و عوامل ایجاد آن را وارد مناقشات مسؤولان، رسانه‌ها و مردم کرده است. در این میان، یکی از مباحث مورد تاکید برخی کارشناسان، تنوع‌بخشی به سبد سوخت و افزودن سوخت‌های باکیفیت و با آلودگی کمتر نظیر LPG است. برخی کارشناسان معتقدند با افزودن گاز مایع به سبد سوخت کشور، علاوه بر کاهش وابستگی به بنزین، آلاینده کمتری وارد هوا می‌شود.
انگلستان به طور گسترده از LPG در ناوگان اتوبوسرانی خود استفاده می‌کند و آمریکا نیز اخیراً به جایگزین کردن سوخت اتوبوس مدارس از گازوئیل به LPG روی آورده است. نمودار زیر وضعیت مصرف گاز مایع در خودرو را که به اتوگاز مشهور است، در مهم‌ترین کشورهای مصرف‌کننده اتوگاز در سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد.

استفاده از LPG در خودروها در ایران می‌تواند از بعد آزاد شدن بنزین برای صادرات به نفع دولت، از بعد کاهش قیمت سوخت به نفع خودرودارها و مردم و در نهایت از بعد زیست‌محیطی به نفع همه کشور باشد اما موضع وزارت نفت در قبال عرضه قانونمند این سوخت پاک برای خودروها کاملاً نامعلوم است و سال‌هاست که فرآیند گازسوز کردن خودروها از نوع LPG به صورت زیرزمینی انجام می‌شود.
در همین ارتباط رضا رحیمی، کارشناس انرژی با بیان اینکه LPG یا گاز مایع ترکیبی از هیدروکربن‌های پروپان و بوتان است، گفت: گاز مایع دارای ارزش حرارتی ۱/۴۶ مگاژول بر کیلوگرم و عدد اکتان ۱۱۰ است. وی افزود: چون عدد اکتان این سوخت فسیلی بیشتر از عدد اکتان بنزین (۹۷-۸۵) است معمولاً باعث کارکرد بهتر موتور و جلوگیری از کوبش آن می‌شود. همچنین به دلیل انتشار آلاینده کمتر نسبت به بنزین و گازوئیل، راهکاری برای کاهش آلودگی هوا خواهد بود. این کارشناس انرژی اظهار داشت: در حال حاضر در دنیا حدود ۲۷ میلیون خودرو با سوخت LPG وجود دارد که سالانه ۲/۲۶ میلیون تن LPG مصرف می‌کنند. ترکیه با ۴ میلیون و ۶۴۶ هزار دستگاه خودرو و روسیه و کره‌جنوبی به ترتیب با ۳‌میلیون و ۲ میلیون دستگاه خودرو در صدر کشورهایی هستند که از گاز مایع به عنوان سوخت خودرو استفاده می‌کنند. این در حالی است که ترکیه، کره‌جنوبی و استرالیا حتی در برهه‌هایی اقدام به اعطای وام و تشویق برخی خودروهای پرمصرف نظیر تاکسی‌ها به گازسوز کردن خودرو از نوع LPG کرده‌اند. در ترکیه حدود ۴۰ درصد از کل ناوگان وسایل نقلیه مسافری این کشور را این خودروها تشکیل می‌دهند و ۹۵ درصد از تاکسی‌های کره‌جنوبی LPG مصرف می‌کنند.

توقف استفاده از LPG در دولت اصلاحات
سیدغلامحسین حسنتاش، کارشناس حوزه انرژی درباره سوخت LPG به «راه دانا» گفت: استفاده از گاز مایع در خودرو برای نخستین‌بار در کشور در دولت سازندگی تشویق می‌شد و در حال گسترش بود و عده زیادی با تشویق وزارت نفت به ساخت کیت‌های تبدیلی و سیلندر مربوط پرداختند. وی ادامه داد: اما در دولت اصلاحات، وزیر نفت بدون کمترین بررسی و مطالعه‌ای این کار را متوقف کرد که مورد اعتراض کیت‌سازها قرار گرفت و عده زیادی متضرر شدند ولی وی توجهی نکرد. این کارشناس حوزه انرژی با اشاره به اینکه موتورهای درون‌سوز در خودروهای بنزینی سازگاری خوبی با گاز مایع دارند، گفت: شاید کمتر کسی در کشور به این مساله توجه داشته باشد که اگر گسترش استفاده از گاز مایع در خودرو متوقف نشده بود و سهمی برای آن در سبد سوخت خودرو در نظر گرفته شده بود در دوره تحریم‌های قبل از برجام که کمبود بنزین در کشور وجود داشت و واردات بنزین دچار مشکل بود، گاز مایع می‌توانست کل مشکل را حل کند. حسنتاش خاطرنشان کرد: این در حالی است که در دولت نهم برای اینکه مانور دهند مشکل بنزین را حل کرده‌اند هر ماده سرطان‌زا و آلوده‌سازی را از پتروشیمی‌ها گرفتند و با بنزین مخلوط کردند، در صورتی که در همان زمان گاز مایع صادر می‌شد و با توجه به مشکلات نقل و انتقالات بانکی بین‌المللی پولش به کشور بازنمی‌گشت یا به سختی بازمی‌گشت.

سوخت‌گیری غیرمجاز LPG نتیجه عملکرد وزارت نفت
وی با بیان اینکه در دوره وزارت زنگنه CNG اوج گرفت، افزود: استفاده از این سوخت برای ایران لزوما بد نیست اما حداقل برای جایگزینی با بنزین، گاز مایع خیلی بهتر از CNG است، ضمن اینکه گاز مایع زیرساخت مستقلی از نظر ایستگاه‌های سوخت‌گیری هم نمی‌خواهد و اغلب پمپ‌های بنزین‌ موجود می‌توانند یکی، دو پمپ گاز مایع هم داشته باشند. این کارشناس حوزه انرژی گفت: قطعا گاز مایع سوخت غیراستانداردی برای خودرو نیست و در بسیاری از کشورهای جهان از جمله در همسایگی ایران در ترکیه به وفور برای خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی بیان داشت: با توجه به اینکه وزارت نفت اجازه توزیع استاندارد LPG را نمی‌دهد در حال حاضر به‌صورت غیر‌استاندارد در خودروها سوخت‌گیری می‌شود و به دلیل بسیار ارزان‌تر بودن گاز مایع (که به صورت سیلندر توزیع می‌شود) نسبت به بنزین، خود افراد خودروهای‌شان را دوگانه‌سوز می‌کنند و با استفاده از سیلندرهایی که معمولا در مراکز پیک‌نیک پرکنی توزیع می‌شود، اقدام به سوخت‌گیری می‌کنند که به دلیل غیراستاندارد بودن تجهیزات، بارها سانحه آفریده است.
حدود ۵/۱ میلیون خودروی دوگانه‌سوز از نوع LPG در ایران وجود دارد که به صورت غیراستاندارد اقدام به نصب مخزن کرده و سوخت‌گیری می‌کنند و استفاده از این سوخت در خودروها غیرقانونی تلقی می‌شود. این کار معمولاً با تخلیه سیلندر (کپسول)‌های گاز به درون مخزن خودرو انجام می‌شود یا اینکه اخیراً جایگاه‌هایی به صورت زیرزمینی یا در بعضی کارگاه‌ها احداث شده است که عملاً حکم یک جایگاه پمپ سوخت را دارند اما در ابعاد بسیار کوچک‌تر و شاید غیراستاندارد. به‌رغم تمایل و استقبال زیاد مردم از LPG، متأسفانه دولت استفاده از این سوخت در ناوگان حمل و نقل عمومی را هنوز به رسمیت نشناخته و از ایجاد جایگاه‌های رسمی سوخت‌گیری در سطح شهرها امتناع می‌کند که همین امر باعث هرج و مرج، نابسامانی و عدم توازن در توزیع گاز LPG در کشور و کمیاب شدن این سوخت در روستاها شده است و مشخص نیست این نوع استفاده غیرمجاز و سوخت‌گیری داخل گاراژهای خارج از شهر تا کی ادامه خواهد یافت.

* LPG بی‌خطر، پاک و سودده
همچنین رحیمی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه سال گذشته کل گاز مایع تولیدی کشور ۵/۸ میلیون تن بوده که از این مقدار ۷۷ درصد صادر شده است، تصریح کرد: متأسفانه در برهه‌هایی از زمان نیز به دلیل مشکلات تحریمی در صادرات گاز مایع، این سوخت توسط مشعل‌های پالایشگاهی یا تزریق به خط لوله گاز طبیعی سوزانده شده است که برآورد می‌شود نزدیک به ۹۰ میلیون دلار از منابع کشور در این میان به هدر رفته است. این در حالی است که این سوخت می‌توانست به صورت قانونی در خودروهای سبک و سنگین کشور استفاده شود. وی LPG را ذاتاً سوخت بی‌خطری دانست و ادامه داد: ۲ عامل اصلی در ایمنی LPG نقش دارد؛ یکی محدودیت‌های اشتعال آن است و دیگری اینکه مخزنی که اتوگاز در آن نگهداری می‌شود بسیار قوی و محکم است. اگر گاز محصور نتواند نشت کند، نمی‌تواند آتش بگیرد و بسوزد. LPG نسبت به بیشتر سوخت‌ها محدودیت بیشتری در اشتعال‌پذیری دارد.
به گفته این کارشناس انرژی، حدود قابل اشتعال مخلوط LPG با هوا ۴/۲ تا ۶/۹ درصد است. این بدان معنی است که وقتی غلظت LPG در هوا کمتر از حدود ۴/۲ درصد یا بیشتر از ۶/۹ درصد است، مخلوط آتش نمی‌گیرد. از آنجایی که فشار مخازن ذخیره‌سازی آن بسیار پایین (حدود ۸ بار) است، احتمال انفجار آن بر اثر فشار بسیار کم است. در آزمایش‌های جداگانه‌ای توسط TNO در هلند این نتیجه حاصل شد که وسایل نقلیه‌ای که از LPG استفاده می‌کردند در هنگام تصادف، از وسایل بنزین‌سوز ایمن‌تر هستند. رحیمی توضیح داد: از طرف دیگر مقدار فشار مخازن ذخیره LPG حدود ۸‌تا ۱۰ بار است که در مقایسه با فشار مخازن ذخیره CNG که حدود ۲۰۰ بار است، بسیار زیاد است و احتمال انفجار مخازن LPG در مقایسه با مخازن CNG بسیار پایین است. عمده آلودگی هوا در کلانشهرها ناشی از تردد خودروهاست که این آلودگی از سوخت دیزل و همچنین بنزین ناشی می‌شود.
گاز مایع به عنوان یک سوخت فسیلی با آلودگی و کربن کم، در سراسر دنیا توسط دولت‌ها شناخته می‌شود. استفاده از این سوخت می‌تواند به بهبود کیفیت هوا و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر شود. عمدتاً در فرآورده‌های پالایشگاهی گوگرد همراه مواد سنگین باقی می‌ماند و چون گاز مایع جزو فرآورده‌های سبک خروجی پالایشگاه‌هاست، مقدار گوگرد موجود در آن بسیار کمتر از بنزین و دیزل است و حتی این مقدار کم هم در واحدهای جداگانه‌ای به نام واحدهای مراکس پالایشگاهی کاملاً از LPG جدا می‌شود. پس در صورت استفاده از این سوخت به عنوان سوخت جایگزین در خودروها، می‌توانیم بسیاری از مشکلات ناشی از آلودگی هوای کلانشهرها را حل کنیم. میزان انتشار SO۲ و CO حاصل از سوخت گاز مایع حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد کمتر از بنزین است، به طوری که ذرات آلاینده PM و CO۲ تولید شده از سوختن گاز مایع نسبت به بنزین به ترتیب ۵۲ و ۲۱ درصد کاهش می‌یابد. همچنین مقدار NOX تولید شده نیز نسبت به گازوئیل ۲۱‌درصد کاهش می‌یابد. نکته قابل توجه در استفاده از گاز مایع به عنوان سوخت خودرو این است که با استفاده از آن، دوام موتور در مقایسه با بنزین حدود ۳۵ درصد افزایش می‌یابد.
هر کیلوگرم گاز مایع معادل ۵/۱ لیتر بنزین پیمایش می‌کند و قیمت مصرف داخلی این فرآورده ۷۵۰ تا ۸۰۰ تومان به ازای هر کیلوگرم است. مقدار صادرات گاز مایع ۵/۶ میلیون تن در سال است که اگر از این مقدار ۲ میلیون تن در داخل مصرف کنیم مقدار ۴/۲ میلیون تن بنزین برای صادرات آزاد می‌شود و با توجه به اینکه اختلاف قیمت صادرات گاز مایع و بنزین قابل توجه است (هر تن گاز مایع در فوب خلیج‌فارس در حدود ۱۵۰ دلار ارزان‌تر از بنزین است)، بنابراین با صادر کردن مقدار بنزین معادل و جایگزینی گاز مایع، مبلغ ۲ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان درآمد برای کشور حاصل خواهد شد که می‌توان بخشی از آن را برای توسعه جایگاه‌های LPG و همچنین به عنوان تسهیلاتی برای تبدیل خودرو با سوخت تک، اختصاص داد و بقیه را برای جبران بخشی از کسری بودجه در نظر گرفت.