تحلیل داده‌های آب در برنامه ششم توسعه‌ی کشور

یکی از بزرگترین معضلاتی که دامنگیر کشور ما در حوزه مدیریت آب شده است؛ عدم وجود آمار ثبتی منابع آب، در کشور است؛ دومین معضل، شیوه استدلال و نتیجه گیری‌های دور از ذهن و مخالف یافته‌ها و اطلاعات جهانی مدیریت منابع آب است،

شعارسال:کارشناس مدیریت دانش کشاورزی ایران در بخش اول نگاهی تحلیلی بر داده‌های آب مندرج در سند تفضیلی برنامه ششم توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است نوشت:

یکی از بزرگترین معضلاتی که دامنگیر کشور ما در حوزه مدیریت آب شده است؛ عدم وجود آمار ثبتی منابع آب، در کشور است؛ دومین معضل، شیوه استدلال و نتیجه گیری های دور از ذهن و مخالف یافته‌ها و اطلاعات جهانی مدیریت منابع آب است، برای روشن‌تر شدن این مدعا، من به موضوع آب با نگاهی تحلیلی بر داده‌های آب مندرج درسند تفضیلی برنامه ششم توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران با ذکر موارد اساسی در بخش‌های آماری و استدلالی می‌پردازم.

در تمامی نظام‌های برنامه ریزی و به عبارت بهتر در تمامی امور زندگی، ما محتاج داده‌ها هستیم داده‌ها از طریق حواس از محیط پیرامون به مغز ما منتقل می‌شود و در مغز براساس فهم و دانش پیشینی”داده‌ها” در چارچوب‌های منطقی و زمینه‌های اداراکی قرار می‌گیرند و ما با درک روابط میان داده‌ها به” اطلاعات” می‌رسیم و بر اساس الگوها اطلاعات را مورد استفاده قرار می‌دهیم از این روی، کار انجام شده براساس اطلاعات در یک بستر خاص، منجر به خلق دانش می‌شود. ما با استفاده از حواس پنجنگانه و به کمک ابزارهای دقیق، دستگاه‌های آنالیز کننده مواد در ابعاد خیلی کوچک (میکرو – نانو) و خیلی بزرگ (ماکرو) اندازه، رنگ، وزن، فاصله، جرم، سرعت، شتاب و بسیاری از اجزای گوناگون داده‌ها را محاسبه می‌کنیم.

حال اگر ابزارهای ما خراب باشد یا متخصصین هر رشته از دانش درباره‌ی مفاهیم و تعاریف داده‌های آن رشته با هم اتفاق نظر نداشته باشند ما با اختلال در تولید وفهم درست اطلاعات و به تبع آن مرتکب تصمیمات اشتباه و غیر کارشناسی می‌شویم، در اینجا نه تنها خلق دانش صورت نپذیرفته، بلکه ما حرکتی غیر علمی انجام داده‌ایم. اگر پزشکی درجه حرارت بدن بیمار را براساس فارنهایت بخواند و پرستار بر اساس سلسیوس ثبت کند یا مهندسی اندازه‌ای را براساس اینچ بخواند و براساس سانتیمتر ثبت شودیا به هر علتی داده‌های ثبتی ما با واقعیات عینی در تناقض باشد “فهم ما از پدیده‌ها ” مختل می‌شود و ما نمی‌توانیم تصمیم مناسب را اتخاذ کنیم. در عالم واقع بسیاری از تصمیمات اشتباه چه در مقیاس فردی یا جمعی بر اثر دستکاری در داده‌های حسی و دریافت اطلاعات اشتباه که به نوبه خود منجر به اعمال اشتباه، می‌شود مواجه هستیم.

آب در سرزمین ما پایه تمدن و اساس زندگی ماست، این موضوع طی قرون و اعصار در ذهن و زبان ما بازتاب عینی یافته آبادی و آبادانی دو مفهومی هستند که نشان از درک عمیق پیشینیان ما از پدیده‌ای بنام “آب ” داشته است آیین میترائیسم که قدیمیترین آیین این سرزمین است بر پایه تقدیس آب بنا شده است.

پیشینیان ما در مدیریت استحصال و حفظ و توزیع آب، صاحب اختراعات، دانش‌ها و ابزارهای ویژه این سرزمین هستند، قنات و ابزار وابسته آن، جایگاه حقیقی و حقوقی میراب و نظامات توزیع آب و قوانین حقوقی و اجتماعی وابسته به آن و صدها مورد وابسته به آب، نشان از دانشی عمیق و ریشه دار در این حوزه دانش مدیریت آب، در فلات مرکزی ایران دارد.

بندها، سدها، نهرها، جوی‌ها و چاه‌ها جزیی از سازه‌ها و ساختارهای مدیریت منابع آب در طی هزاران سال تاریخ کشاورزی و آبادی ایران زمین محسوب می‌شود، مدیریت منابع آب در تاریخ معاصر کشور ما، طی ۷۰ سال اخیر که همزمان با سد سازی مدرن و با احداث سد گلپایگان در سال ۱۳۲۶ آغاز شده است ما را دچار چندین اشتباه بزرگ و غیر قابل باور زمینه مدیریت منابع آب کشورکرده است که این امر به نوبه خود منجر به تصمیمات و داوری‌های عجیب و پر مخاطره در این حوزه شده است!

در ابتدا نقل قول مستقیم از مصاحبه آقای علیرضا آراستی، مدیر بخش بهره برداری از شبکه‌های آبیاری و زه کشی شرکت مدیریت منابع آب ایران در فروردین ماه ۱۳۹۰ با رادیو گفتگو به عنوان یک نمونه ارائه می‌دهم البته این نمونه به عنوان یک حقیقت مسلم و پذیرفته شده نزد کلیه بخش‌های اجرایی و علمی کشور پذیرفته شده است و در تمامی متون علمی، مطالعاتی و سخنرانی‌های آحاد جامعه مدیریتی و علمی کشور به‌صورت متواتر بیان شده و می‌شود، ایشان:

علیرضا آراستی، مدیر بخش بهره برداری از شبکه‌های آبیاری و زه کشی شرکت مدیریت منابع آب ایران در مصاحبه با رادیو گفتگو اظهار داشت: بارندگی کشور ما ۴۱۳ میلیارد متر مکعب درس آل است که ۲۹۳ میلیارد متر مکعب آن، در مزارع و زمین‌ها جذب می‌شود و بخشی از این بارندگی‌ها، تبخیر می‌شود و ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آن قابل استحصال است که ۱۰۵ تا ۱۰۷ میلیارد متر مکعب آن را استحصال کرده‌ایم. از کل منابع استحصالی آب که چیزی حدود ۹۸ میلیارد متر مکعب است، ۸۸ میلیارد متر مکعب آن در بخش کشاورزی، ۷٫۵ میلیارد متر مکعب در بخش شرب و بهداشت و ۲٫۱ میلیارد مترمکعب در بخش صنعت مصرف می‌شود. بنا بر این بیشترین مصرف، همواره دربخش کشاورزی است که حدود ۹۲ درصد آب استحصالی را تشکیل می‌دهد. ایران، ۸٫۲ میلیون هکتار مزارع آبی دارد و مصرف کنندگان بخش کشاورزی، از شبکه‌های مدرن، نیمه مدرن و سنتی برای آبیاری، استفاده می‌کنند. در جهان، مصرف آب، دربخش کشاورزی ۸۰ درصد، بخش بهداشت و شرب ۸ درصد و صنعت ۲۲ درصد کل آب استحصال شده است و در ایران، بخش کشاورزی باید به نفع بخش صنعت مصرف خود را بهینه کند، تا بتوانیم به استانداردهای جهانی نزدیک ترشویم.

البته این فقط نظر یک مدیر میانی حوزه آب نیست، بلکه این امر به عنوان یک “باور ” عمومی در کلیه ارکان کشور بدل شده است و مبنای برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های خرد و کلان می‌باشد، برنامه‌های توسعه کشور به عنوان مهمترین اسناد قابل اتکای کشورمحسوب می‌شود، برای بررسی دقیقتر نحوه برخورد و استتنتاج از داده‌های متکی به باورهای شکل گرفته طی دهه‌ها در اینجا نگاهی دقیق‌تر به بخش آب سند در تفضیلی برنامه ششم توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۹- ۱۳۹۵) حوزه بخشی ۱ می‌اندازیم.

در صفحه ۹ این سند متوسط سالانه بارندگی کشور ۲۴۳ میلیمتر برآورد شده است و بر آن اساس حکم داده شده است؛” تأمین پایدار نهاده آب به عنوان یکی از اصلی‌ترین نهاده‌های تولیدی، با چالش مواجه است”، اگر از نگاه میانگین بارندگی کل کشور فاصله بگیریم و مبنا را متوسط بارندگی استان‌ها در نظر بگیریم، درمی یابیم ۱۰ استان با متوسط بارش بیش از ۴۰۰ میلیمتر در رده مناطق پر بارش قرار دارند و ۱۰ استان بعدی با متوسط بیش از ۳۰۰ میلیمتر، در رده متوسط و ۱۱ استان بعدی متوسط بارندگی بیش از ۲۴۰ میلیمتر، تأمین پایدار نهاده آب به عنوان یکی از اصلی‌ترین نهاده‌های تولیدی، با چالش مواجه است”، البته باید توجه داشت در هر استان اقلیم‌های متفاوت با بارندگی‌های متفاوت حکمفرماست به عنوان مثال میزان بارندگی در بخش‌های شمالی استان سمنان (حاشیه جنوبی البرز) غیرقابل مقایسه با بخش مرکزی و جنوب این استان (کویر نمک) می‌باشد بنابراین حکمرانی آب و سیاستگذاری توسعه‌ای مبتنی بر آن در شمال استان با جنوب آن بسیار متفاوت باید در نظر گرفت.

بنا بر این حکم:؛” تأمین پایدار نهاده آب به عنوان یکی از اصلی‌ترین نهاده‌های تولیدی، با چالش مواجه است” را از شکل کلی آن باید به؛” تأمین پایدار نهاده آب به عنوان یکی از اصلی‌ترین نهاده‌های تولیدی، در سراسر کشور با توجه به اقلیم‌های مختلف، به‌صورت یکسان نیست در بعضی از مناطق با چالش مواجه است و در برخی دیگر از از مناطق با سیاستگذاری صحیح می‌توان از آب به عنوان یک مزیت نسبی در کنار سایر نهاده‌ها در نظر گرفت.”

متوسط مجموع بارش دراز مدت سالیانه استان‌های ایران

رتبه	استان	مجموع بارندگی سالیانه به میلیمتر
۱	استان گیلان	۱۰۱۹
۲	استان کهگیلویه و بویراحمد	۶۹۸
۳	استان چهارمحال و بختیاری	۶۵۹
۴	استان مازندران	۶۳۱
۵	استان لرستان	۵۴۹
۶	استان کرمانشاه	۴۷۵
۷	استان گلستان	۴۷۱
۸	استان کردستان	۴۱۷
۹	استان البرز	۴۱۱
۱۰	استان ایلام	۴۱۰
۱۱	استان خوزستان	۳۵۸
۱۲	استان آذربایجان غربی	۳۵۲
۱۳	استان همدان	۳۳۴
۱۴	استان اردبیل	۳۱۷
۱۵	استان قزوین	۳۱۷
۱۶	استان زنجان	۳۱۴
۱۷	استان فارس	۳۰۲
۱۸	استان آذربایجان شرقی	۳۰۰
۱۹	استان مرکزی	۲۷۶
۲۰	استان تهران	۲۷۴
۲۱	استان خراسان شمالی	۲۶۲
۲۲	استان بوشهر	۲۳۸
۲۳	استان خراسان رضوی	۲۰۳
۲۴	استان هرمزگان	۱۸۲
۲۵	استان قم	۱۵۶
۲۶	استان اصفهان	۱۵۴
۲۷	استان کرمان	۱۲۸
۲۸	استان سمنان	۱۲۰
۲۹	استان خراسان جنوبی	۱۱۳
۳۰	استان سیستان و بلوچستان	۱۰۶
۳۱	استان یزد	۹۳