هدایت فهمی  گفت: حجم آبی که در شبکه‌های شرب شهری و روستایی مصرف می‌شود، نزدیک به هفت‌میلیارد مترمکعب است و با احتساب حدود ۱۵ درصد این مقدار، میزان هدررفت آب شرب شهری و روستایی به‌دلیل پوسیدگی و فرسودگی شبکه‌های انتقال آب به‌دست می‌آید. با این حساب، حدود یک‌میلیارد مترمکعب از شبکه‌ها آب نشت می‌کند و از سیستم توزیع خارج می‌شود.

فهمی درباره عمر مفید شبکه‌های انتقال آب براساس استاندارد‌های جهانی نیز گفت: استاندارد مشخصی در این زمینه وجود ندارد. البته در کشورهای پیشرفته آبی که در شبکه‌هایشان جاری است، آب گران‌قیمت و تصفیه‌شده‌ای نیست؛ به همین دلیل اگر هدر رفت هم چندان پرهزینه نیست؛ برای همین آب شربشان را از طریق آب بسته‌بندی و سایر اشکال آب تأمین می‌کنند. یعنی آب داخل لوله‌هایشان آبی است که حداقل استاندارد قابل‌استفاده برای بهداشت و شست‌وشو را دارد و برای مصرف آشامیدن و پخت‌وپز از آب بسته‌بندی یا آب تصفیه‌شده استفاده می‌کنند. در ایران اما اوضاع متفاوت است و قدمت شبکه‌های آب‌رسانی در ایران درواقع به دهه ۱۳۰۰ بازمی‌گردد و در بعضی جاها شاید عمر لوله‌کشی‌ها به ۸۰ تا ۹۰ سال برسد.

تهران بیش‌ترین میزان هدررفت آب را دارد

وی ادامه داد: همان‌طورکه می‌دانید، بازسازی تمام مسیرهای شبکه آب‌رسانی بسیار سخت است و در کشورهای دنیا نیز پوسیدگی لوله‌ها را به‌شکل‌های دیگری بررسی می‌کنند و با روش‌های دیگری درز شکاف‌های لوله‌ها را می‌گیرند و به‌جای تعویض، از همان لوله‌های قدیمی بازسازی‌شده استفاده می‌کنند. اما شبکه تهران که درواقع قدیمی‌ترین شبکه آب شهری ایران است، شاید بیش‌ترین تلفات و هدررفت آب را به خود اختصاص دهد؛ چراکه هم حجم آب مصرفی تهران بالاست و در برخی سال‌ها که هوا گرم است، به حدود یک‌میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب نیز می‌رسد؛ بنابراین اگر از این رقم ۱۵ درصد هدررفت آب را حساب کنیم، می‌بینیم که به‌دلیل پوسیدگی لوله‌ها مقدار چشمگیری آب از شبکه توزیع هدر می‌رود.

این کارشناس حوزه آب در پاسخ به این سؤال که چه راهکارهایی برای جلوگیری از هدررفت آب شهری پیشنهاد می‌دهید، گفت: در دنیا راه‌حل‌های مختلفی وجود دارد. نخستین راه‌حلی که به ذهن می‌رسد و بسیار هم پرهزینه است، تعویض و جای‌گذاری لوله‌های فرسوده است؛ منتها مسأله این است که در بسیاری از اماکن بیش‌ترین نشت آب از طریق اتصالات لوله‌ها صورت می‌گیرد. امروزه روش‌های نوینی وجود دارد که با کنترل و مدیریت فشار در شبکه‌ها و زوم‌بندی مناطق مختلف شهری آن را مدیریت می‌کنند و میزان نشت آب را کاهش می‌دهند؛ بنابراین بهترین راهکار استفاده از روش‌های علمی است که در دنیا برای کاهش تلفات استفاده می‌شود.

مدیریت تقاضا و مصرف، بهترین راهکار رفع معضل کم‌آبی است

فهمی درباره هزینه‌های ترمیم یا نوسازی شبکه آب‌رسانی کشور نیز تصریح کرد: برای هر یک درصد از هدررفت آب بالغ‌بر 10 هزار میلیارد ریال، معادل یک‌هزار میلیارد تومان، بودجه نیاز است؛ بنابراین اگر قرار باشد 15 درصد هدررفت آبی را که براثر پوسیدگی خطوط انتقال آب رخ می‌دهد، بازسازی کنیم، بودجه‌ای بالغ‌بر 15 هزارمیلیارد تومان نیاز است.

وی درباره انتقال آب دریای خزر و دریای عمان برای تأمین آب شرب سمنان و استان‌های جنوب‌شرقی کشور نیز گفت: بحث انتقال آب در برخی مناطق بیش از آن‌که مؤثر باشد، فقط تقاضا برای آب را افزایش می‌دهد؛ بنابراین معتقدم اصلی‌ترین و بهترین راه‌حل برای رفع مشکل کم‌آبی مناطق مذکور و تأمین آب شرب موردنیازشان این است که کاری کنیم که تقاضا و مصرف مدیریت شود و تلفات کاهش یابد.

درواقع این بهترین و پایدارترین روش برای تأمین آب یک منطقه است؛ البته تأمین آب از دریاها نیز در برخی مناطق برای شرب اجتناب‌ناپذیر است؛ مثلاً در مناطق جنوب‌شرقی کشور ضروری است؛ افزون بر این‌ باید برای کشور در دریا و دریاچه‌هایی که مشترک است حقابه‌‌سازی کرد، یعنی حقوقی برای کشور به‌وجود بیاوریم که در آینده اگر قوانینی تصویب شد که اجازه استفاده ندادند، حقابه داشته باشیم که بتوانیم برای نسل‌های بعدی از آن استفاده کنیم.

در مناطقی که مصرف و هدررفت بالایی داریم، پایدارترین روش برای تأمین آب مدیریت تقاضا و مصرف است که با بازچرخانی آب، استفاده چندباره از آب و دیگر روش‌های موجود می‌توان آب را مدیریت کرد.

سهم 4 درصدی آب شهری ارزش توجه و تمرکز ندارد

دبیر اندیشکده تدبیر آب نیز در این خصوص اظهار داشت: معتقدم متمرکزشدن روی بحث آب شهری و روستایی که بیش از چهار درصد از کل آب کشور نیست، کار اشتباهی است. به‌عبارت دیگر، این‌که وزارت نیرو و دیگر سازمان‌های مربوطه تمام تمرکزشان را روی آب شهری می‌گذارند، چندان صحیح نیست و من معتقدم از مدیریت آب شهری می‌توان تنها برای تعلیم‌دادن به فرزندانمان برای آگاه‌شدن به ارزش آب استفاده کنیم.

درواقع کارکردن روی بحث آب شهری اگر یک تمرین و مشق باشد، برای این‌که فرزندانمان قدر آب را بدانند مفید است؛ درغیراین‌صورت اعتقاد چندانی ندارم که بتوان روی این مقوله کار کرد.

سیداحمد علوی در گفت‌وگو با «سبزینه» گفت: بحث دیگر این است که آب شهری باید از کیفیت خوبی برخوردار باشد، اما در کشور محدودیت و در مقوله آب شرب هم مشکل داریم؛ چراکه در بخش عظیمی از شهرها وجود فلزات سنگین دستمان را بسته و ما را محدود کرده است؛ بنابراین نمی‌توان در بحث آب شهری، تلفات و هدررفت آن و شبکه‌های آب‌رسانی شهری و روستایی اقدام خاص چندانی انجام داد.

در تهران سالانه 300 میلیون مترمکعب آب شهری هدر می‌رود

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز در این زمینه اظهار داشت: در بحث هدررفت آب در شبکه‌های شهری و روستایی دو عامل اصلی وجود دارد: نخست بحث تکنولوژی که به نحوه جای‌گذاری لوله‌ها، اتصالات و جنس مواد و مصالحی که استفاده می‌شود مرتبط است که درصد قابل‌توجهی را شامل نمی‌شود و علت بخش کوچکی از هدررفت آب است. بخش عمده هدررفت آب درواقع به بحث پوسیدگی لوله‌ها به‌دلیل قدمت شبکه‌های توزیع آب شهری مربوط است، به‌ویژه در شهرهای بزرگ؛ قرارگرفتن لوله‌ها در زیر زمین و واکنش‌های شیمیایی با محیط اطراف باعث شده لوله‌ها پوسیده شود و به‌تبع آن هدررفت زیادی را در شبکه‌های آب شهری شاهد باشیم.

مجتبی اشوریا در گفت‌وگو با «سبزینه» درباره میزان هدررفت آب به‌طور سالانه نیز گفت: تعیین میزان دقیق هدررفت به مکان و محل آن بستگی دارد؛ مثلاً در تهران، به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب شهری در کشور که سالانه یک‌میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کند، آمارها نشان داده حدوداً 30 درصد از این آب هدر می‌شود که 300 میلیون مترمکعب در سال را شامل می‌شود که حجم بسیار بالایی است.

اشوریا درباره راهکارهای جلوگیری از هدررفت آب نیز تصریح کرد: دراین‌باره می‌توان دو بحث را مطرح کرد؛ اول این‌که می‌خواهیم جلوی هدررفت آب را بگیریم و مهم‌تر از آن این‌که قصد داریم مصرف آب را کاهش دهیم که باید به این قضیه هم توجه ویژه شود که مصرف آب در تمامی بخش‌ها و بخش شهری ایران بسیار بالاست.

وی افزود: در بحث هدررفت، بحث نوسازی شبکه‌ها مطرح است که در همه‌جای دنیا نیز انجام می‌شود و مناطقی که قدیمی‌تر هستند و لوله‌ها در آن‌جا پوسیده‌تر است یا جاهایی که نشت دارد، با استفاده از تکنولوژی‌های جدید نشت‌یابی و سپس شبکه بازسازی و اصلاح می‌شود. از سوی دیگر جنس لوله‌هایی که به بازار آمده بسیار مقاوم‌تر است و درست است که هزینه بیش‌تری می‌شود، اما یک بار برای همیشه این هزینه را می‌کنند و در عوض عمر مفید شبکه را افزایش می‌دهند و به‌تبع آن هدررفت آب کم‌تر می‌شود؛ بنابراین استفاده از روش‌های جدید برای پیداکردن محل‌های نشت و هدررفت و نوسازی شبکه مفیدترین راهکاری است که برای کاهش هدررفت انجام می‌شود.

قیمت ارزان آب، هدررفت را افزایش داده است

این کارشناس حوزه آب ادامه داد: اصلاح فرهنگ مصرف آب شرب و آبی که در خانه‌ها استفاده می‌شود، بسیار مهم است و نقش بسیار بیش‌تری در هدررفت آب دارد؛ چراکه برحسب عادت به هر میزانی که دلخواهمان است آب را مصرف می‌کنیم؛ درحالی‌که این نوع مصرف با الگوی استاندارد دنیا همخوانی ندارد و سرانه مصرف آب شهری و خانگی ما بسیار بیش‌تر از کشورهای توسعه‌یافته است، آن هم تنها به این دلیل که فرهنگ مصرف ما با اقلیم ایران و شرایط کشور سازگار نیست. پس برای این‌که میزان مصرف را اصلاح کنید دو راهکار وجود دارد: یکی از راه‌ها اصلاح قیمت آب است؛ قیمت ارزان آب باعث شده هیچ وزنی در سبد خانوار و هزینه‌های خانواده نداشته باشد، به همین دلیل هیچ حساسیتی نسبت مصرف آب نداریم؛ درنتیجه اصلاح قیمت یک راهکار است که اگرچه روش‌های خاص و تبعات مخصوص خود را دارد، اما باید به‌عنوان یک راهکار برای درمان کم‌آبی و مصرف بیش‌ازاندازه آب استفاده شود.

به‌عبارت دیگر تا زمانی‌که آب ارزان باشد، هیچ راهی برای کاهش مصرف اثربخش نخواهد بود. راهکار دیگر آموزش و اصلاح فرهنگ مصرف از سنین کودکی است؛ یعنی باید در مدارس ابتدایی در دروس آموزشی فرهنگ صحیح مصرف آب را نیز بگنجانیم تا از همان کودکی این مسأله در وجودمان نهادینه شود.

تفاوت 100 لیتری مصرف روزانه آب در ایران با دیگر کشورها

اشوریا درباره میزان مصرف سرانه ایران و دیگر کشورها نیز گفت: در کشورهای توسعه‌یافته متوسط مصرف هر نفر حدود 150 لیتر در روز است و در ایران بین ۲۲۰ تا ۲۵۰ لیتر مصرف روزانه آب برای هر نفر است.

به این ترتیب هر ایرانی نسبت به کشورهای توسعه‌یافته روزانه 100 لیتر آب بیش‌تری مصرف می‌کند که بخشی از آن به‌دلیل فرهنگ نظافت و بهداشت شخصی ما ایرانیان قابل‌توجیه است، اما بخشی از آن هم به فرهنگ غلط مصرف برمی‌گردد که بیش‌ازحد استاندارد مصرف می‌کنیم.

این کارشناس حوزه آب در پاسخ به این سؤال که عمر مفید شبکه‌های آب‌رسانی چقدر است، گفت: عمر مفید این شبکه‌ها متفاوت است؛ در برخی کشورها آیین‌نامه‌های سختی وجود دارد و طبیعتاً درباره جنس لوله‌ها و اتصالاتشان بسیار سخت‌گیری می‌کنند، مثل کشور ژاپن که هزینه‌های آب‌رسانی در آن‌جا بسیار بالاست و به‌تبع آن عمر شبکه‌ها نیز بسیار بالا و هدررفت‌ها بسیار کم است؛ اما در برخی کشورها که آیین‌نامه‌هایشان تقریباً شبیه ایران است، عمر شبکه آب‌رسانی‌شان نیز کم‌تر است. اما به‌طور متوسط می‌توان گفت آنچه که برای عمر شبکه آب‌رسانی عرف و استاندارد در نظر گرفته شده، چیزی بین ۴۰ تا ۵۰ سال است. عمر مفید شبکه آب‌رسانی در ایران نیز حدود ۲۰ تا ۳۰ سال است، البته این به‌معنای این نیست که کل شبکه آب‌رسانی باید هر ۲۰ تا ۳۰ سال یک‌بار عوض شود، اما بعد از این عمر مفید احتمال آسیب‌دیدگی و نشت در شبکه بسیار بالاست و نیاز به بازسازی خواهد داشت.

در شرایطی که کشور با بحران کمبود آب مواجه است، تا جایی‌که بحث‌های زیادی درباره انتقال آب دریای خزر و دریای عمان به برخی مناطق ایران بارها مطرح شده است، کارشناسان حوزه آب معتقدند بخش قابل‌توجهی از آب شهری و روستایی به‌دلیلی پوسیدگی شبکه آب‌رسانی هدر می‌رود. به‌گفته این کارشناسان، علاوه‌بر این‌که میزان مصرف سرانه آب در ایران نسبت به کشورهای پیشرفته بسیار بالاست، قدیمی‌بودن خطوط انتقال آب کشور نیز هدررفت آب را تشدید کرده است. براساس برآوردهای انجام‌شده برای جلوگیری از هدررفت هر یک درصد آب شرب، باید هزینه‌ای بالغ‌بر یک‌هزار میلیارد تومان صرف شود و با توجه به این‌که 15درصد از هدررفت آب شرب به‌دلیل پوسیدگی لوله‌ها و درزهای محل اتصالات لوله‌ها رخ می‌دهد، بودجه‌ای بالغ‌بر 15هزار میلیارد تومان باید صرف شود تا هدررفت آب شرب از طریق پوسیدگی شبکه انتقال آب به صفر برسد. این در شرایطی است که برخی کشورهای پیشرفته از روش‌های نوینی برای شناسایی محل نشت و تعمیر آن استفاده می‌کنند که کم‌هزینه‌تر از بازسازی و جای‌گذاری خطوط لوله است.

با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت خبری تحلیلی سبزینه ، تاریخ انتشار:17  شهریور 1398 ، کدخبر: 74389،www.sabzineh.org