شعار سال: استادان دانشگاهی پیر و جوان متعددی کنار یکدیگر در دنیا مشغول کار هستند و از تجربه‌های هم در زمینه‌های مختلف استفاده می‌کنند. درواقع، حضور استادانی که سال‌ها از تدریس آن‌ها گذشته و کوهی از تجربه هستند، فرصتی است برای جوان‌تر‌ها که در کنارشان شاگردی کنند و به‌عبارتی، فوت‌و‌فن کار را یاد بگیرند. اما به‌طور طبیعی، استادانی که به مرور سن‌شان بالاتر می‌رود و به بازنشستگی نزدیک می‌شوند، از کار کناره‌گیری می‌کنند و فضا را برای استادان جوان‌تر و تازه‌نفس باز می‌گذارند تا آن‌ها هم کسب تجربه کنند و بتوانند در این مسیر پخته شوند. اما معمولا هر نقطه از جهان برای خودش قوانینی دارد و میانگین سن استادان دانشگاه هم جزء همین موارد می‌شود و افراد در سنی خاص می‌توانند عضو هیات‌علمی دانشگاه شده و در سن خاصی هم باید صحنه را به افراد دیگر واگذار کنند و بازنشسته شوند. حتی بزرگ‌ترین و تحقیقاتی‌ترین دانشگاه‌های دنیا نگاه و فعالیت‌های خود را تغییر داده و به سمت استخدام استادانی با سن پایین‌تر رفته اند.

مدیران دانشگاهی معمولا فهرستی از شاخص‌ها و عملکرد‌های کلیدی یک استاد و عضو هیات‌علمی در دست دارند و براساس آن‌ها نسبت به جذب استاد موردنظر اقدام می‌کنند. معمولا شرکت‌ها در همه‌جای دنیا کارگرانی را استخدام می‌کنند که قابلیت و ظرفیت کار بالایی داشته باشند. این ویژگی در کشور‌های غربی هم لحاظ می‌شود و خیلی به مساله سن‌وسال نمی‌پردازند و بیشتر روی احتمال موفقیت آن‌ها تمرکز می‌کنند. به این ترتیب، استادانی که موفقیت‌های تحقیقاتی زیادی دارند و کتاب‌های منتشرشده با کیفیت بالا و پرتاثیر داشته و از مقدار قابل‌توجهی بودجه و کمک مالی برخوردار هستند، شانس استخدام بیشتری دارند. به‌عنوان مثال، دانشگاه‌های اقتصادی همواره به‌دنبال جذب و نگهداری استعداد‌های برتر دراین زمینه هستند. جوان بودن استاد یکی از شاخص‌هایی است که طرفداران زیادی هم دارد و دانشگاه‌ها تا حد امکان تمایل دارند تا از بین گزینه‌هایی که دارند، بیشتر استادان جوان را جذب کنند. پدیده استادان جوان بیانگر آن است که محیط آکادمیک امروزی چالش‌های متعددی را برای بخش آکادمیک دارد و فرصت‌های خوبی را برای پیشرفت‌های سریع عملکردمحور ایجاد می‌کند.

بازار‌داغ رقابت آموزش‌عالی درآمریکا
رقابت بر سر فرصت‌های شغلی در آموزش عالی در آمریکا داغ است و طبق آمار رده‌بندی جهانی دانشگاه‌ها، بیش از ۳۰ دانشگاه و ۴۵ موسسه رده‌بالا در آمریکا حضور دارند. تحقیقات قوی و بودجه‌های بالایی که به این مراکز اختصاص می‌یابد، رقابت کسب جایگاه شغلی در دانشگاه‌های آمریکا را در دنیا بالا برده و جذابیت زیادی برای محققان و استادان بین‌المللی دنیا دارد. استادیاری، اولین جایگاه ورود به دانشگاه‌های آمریکاست که فرد بعد از ۶ تا هفت سال حضور در این جایگاه، به موقعیت استادی می‌رسد. از آنجا به بعد و پس از نشان‌دادن دستاورد‌های مهم خود در حوزه عملکرد آکادمیک، می‌تواند به مقام استادتمامی برسد. رسیدن به این جایگاه در آمریکا از قوانین خاصی برخوردار است. معمولا تعداد کمی هستند که پیش از رسیدن به ۴۰ سالگی، به مقام استاد‌تمام می‌رسند، اما به‌طور متوسط، استادان دانشگاه‌های آمریکا در ۵۵ سالگی به مقام استادتمامی می‌رسند و میانگین، در ۳۹ سالگی به درجه استادی می‌رسند. در آمریکا، معمولا یک دانشجوی دکتری در ۳۷ سالگی و بعد از طی دوسال تحقیق، موفق به دریافت دکتری می‌شود. معمولا میانگین سن نیروی کار در آمریکا ۴۲ سال است، درحالی که این قضیه برای استادان دانشگاه چند سال دیرتر اتفاق می‌افتد. درواقع، در مقایسه با جمعیت شاغل، بسیاری از اعضای هیات‌علمی ۵۵ سال به بالا سن دارند.

جوان‌ترین استاد دانشگاه آمریکا
از آنجایی که بسیاری از دانشگاه‌های آمریکا در سال‌های اخیر به جوان گرایی روی آورده‌اند، مسئولان دانشگاهی تلاش می‌کنند افراد بااستعداد را جذب کنند. یکی از آنها، عالیه صبور، جوان ۳۱ ساله آمریکایی است که به‌عنوان یکی از جوان‌ترین دانشمندان علم مواد فعالیت می‌کند. او درحال حاضر لقب جوان‌ترین استاد دانشگاه را در جهان به خود اختصاص داده است. او زاده نیویورک است و از همان سنین پایین مدارج تحصیلی را به‌سرعت و با موفقیت طی کرده، به‌طوری که در ۱۰ سالگی در دانشگاه استونی بروک پذیرفته و مشغول تحصیل و در ۱۴ سالگی نیز فارغ‌التحصیل شده است. این دانشمند مواد، چهار سال بعد و تنها در سال ۲۰۰۸، در ۱۸ سالگی در جایگاه استادی بین‌المللی به‌عنوان رابط تحقیق با دانشگاه استونی بروک در گروه فناوری‌های پیشرفته دانشگاه کانکوک در سئول کره‌جنوبی مشغول فعالیت شد. به دلیل سن پایین او، نامش به‌عنوان جوان‌ترین استاد دانشگاه در کتاب رکورد‌های گینس ثبت شد. او همچنین در ۱۹ سالگی هم به‌عنوان جایگزین استاد ریاضیات دانشگاه آبردین پذیرفته شد.

پیر شدن استادان دانشگاهی؛ آسیب یا امتیاز؟
برخی مقاله‌های منتشرشده در سال‌های اخیر بر این نکته تاکید دارند که با بالا‌رفتن سن استادان، اعضای هیات‌علمی و محققان دانشگاهی، کیفیت تحقیقات و آموزش پایین می‌آید. حجم بالایی از مقاله‌های علمی دانشگاهی توسط محققان و استادان نوشته و منتشر می‌شود و برخی یافته‌ها حکایت از آن دارد که استادان و محققان جوان‌تر بازدهی بالاتری در این زمینه داشته و در نتیجه مقاله‌های باکیفیت‌تری را هم ارائه می‌دهند.

با توجه به اینکه بودجه‌های تحقیقاتی معمولا با حساسیت و تعصب بیشتری دراختیار محققان و استادان ارشد قرار می‌گیرد، توزیع برابر این بودجه میان استادان و محققان جوان و سن بالا از اهمیت زیادی برخوردار است. علم برای یک جوان به‌مثابه یک بازی می‌ماند و این یک حقیقت است.

آلبرت انیشتین معتقد است فردی که تا پیش از ۳۰ سالگی سهم خود را از علم نگرفته، بعد از آن هرگز موفق نخواهد شد. بسیاری دیگر از محققان برجسته دنیا هم بر این باورند که مهم‌ترین پیشرفت‌ها در رشته‌های ریاضی، زیست‌شناسی، اقتصاد و حتی علوم انسانی توسط محققان و استادان جوان به سرانجام رسیده است. شواهد نشان می‌دهد لغو بازنشستگی اجباری که در سال ۱۹۹۴ در آمریکا صورت گرفت، رشد و بالندگی تحقیقاتی را در این کشور به صورت قابل‌توجهی کاهش داد. اما از سوی دیگر، برخی دیگر بر این عقیده‌اند که نمی‌توان بروز خلاقیت‌ها و ابداعات را تنها منحصر به جوانان دانست بلکه محققان و استادان در میانسالی بیشترین خلاقیت را به خرج می‌دهند.

طبق آمار، تنها هفت‌درصد از برندگان جایزه نوبل تاکنون زیر ۳۰ سال بوده‌اند و بیشتر آن‌ها را افراد ۳۵ سال به بالا تشکیل داده‌اند. تحقیقات بیانگر آن است که بازدهی تحقیقات در استادان بیش از ۵۰ سال کاهش می‌یابد، اما این مساله در آن گروه از استادان و محققانی که همچنان فعال هستند، فرق می‌کند و همچنان می‌توان منتظر انتشار مقاله‌های پربازده از آن‌ها بود. این موضوع تا حدی است که حتی در استادان ۷۰ ساله هم می‌توان شاهد ارائه مقالات پراستناد و معتبر در سطح جهانی بود؛ بنابراین این‌گونه می‌توان نتیجه‌گیری کرد که سن، امری قطعی تلقی نمی‌شود و بازدهی یک استاد دانشگاه که در زمینه‌های تحقیقاتی هم فعالیت می‌کند، کاملا وابسته به فعال بودن او در مطالعات علمی و ارائه مقالات است و چنین استادانی به‌طور قطع می‌توانند علاوه‌بر اشتراک تجربه‌های ارزشمند خود به دانشجویان جوان، آن‌ها را در مسیر تحقیق موثر هدایت کرده و فضای مناسبی را هم برای کار کردن استادان جوان باز کنند تا درکنار آن‌ها بتوانند بیاموزند.

سن استادان در انگلیس کمتر شده است
شرط سنی برای استادان دانشگاه‌های انگلیس یکی از معیار‌هایی است که موردتوجه قرار می‌گیرد. شمار جذب استاد در تمام گروه‌های سنی و نوع استخدام افراد به‌عنوان عضو هیات‌علمی آکادمیک دانشگاه‌های انگلیس بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۷ و نیز ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ و شمار اعضای هیات‌علمی به غیر از سنین زیر ۲۵ سال افزایش یافته است. به‌طورکلی، تعداد اعضای هیات‌علمی تمام‌وقت دانشگاه تا ۲۱.۷ درصد افزایش پیدا کرد و به ۱۳۸‌هزار و ۴۰۵ نفر رسید؛ درحالی که تعداد استادانی که به‌طور پاره‌وقت در دانشگاه حضور داشتند تا ۲۱.۹ درصد رشد نشان داده و به ۶۸ هزار و ۴۶۵ نفر می‌رسد. جالب است بدانید گروهی که دراین میان بیشترین افزایش جذب را داشته‌اند، افراد بین ۳۱ تا ۳۵ سال بودند که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۷ حدود ۳۷.۷ درصد افزایش یافته‌اند. این گروه سنی حدود ۲۹.۷ درصد از کل رشد اعضای هیات‌علمی تمام‌وقت را در انگلیس شامل می‌شود. بیشترین افزایش جذب عضو هیات‌علمی پاره‌وقت در دانشگاه‌های انگلیس حدود ۴۱.۲ درصد بین سنین ۶۱ تا ۶۵ سال و ۱۶۹ درصد از ۶۶ سال به بالا را دربرمی‌گیرد. نتایج به‌دست آمده حکایت از گرایش دانشگاه‌ها به استادانی با سنین پایین‌تر به‌صورت تمام‌وقت دارد که این روند همچنان ادامه‌دار است، اما در انتخاب استادان پاره‌وقت، هنوز هم دانشگاه‌های این کشور استادانی با سنین بالا را در اولویت کار خود دارند. به گزارش «تایم»، درحال حاضر، شماری از استادان و اعضای هیات‌علمی انگلیس که بیش از هفت‌هزار نفر از آن‌ها را شامل می‌شوند، ۶۶ سال و بالاتر سن دارند که درمجموع، از حدود ۲۰۶ هزار و ۸۷۰ عضو آکادمیک، ۳.۴ درصد را به خود اختصاص داده‌اند. حدود ۳۳۹۰ استاد ۶۶ سال به بالا در آگوست ۲۰۱۱ در آموزش عالی انگلیس استخدام و مشغول کار شدند. حضور استادان و اعضای هیات‌علمی در سنین بالای ۶۰ سال، سیستم آکادمیک و آموزش عالی انگلیس باعث شده به آن نظام آکادمیک خاکستری اطلاق شود و این مساله، نگرانی‌ها را در برخی دانشگاه‌ها افزایش داده است، به‌طوری که استادانی با سنین پایین‌تر و جوان‌تر سعی می‌کنند موقعیت‌های شغلی برتر را در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی از آن خود کنند که درحال حاضر اعضای هیات‌علمی بالای ۶۰ سال بر آن تکیه زده‌اند. هم‌اکنون، در سه دانشگاه انگلیسی شامل آکسفورد، کمبریج و سنت‌اندروز، قانونی مبنی‌بر سن بازنشستگی تاییدشده توسط کارفرما وجود دارد. اگرچه دانشگاه آکسفورد درحال حاضر هم با تبعیض سنی که در انگلیس بسیار اتفاق می‌افتد، مبارزه می‌کند و الزامی قرار داده است که اعضای هیات‌علمی حتما باید در ۶۸ سالگی بازنشسته شوند و دیگر قادر به ادامه فعالیت به‌عنوان استاد در دانشگاه نیستند. در آگوست ۲۰۱۷ هم حدود ۲۷ هزار و ۵۷۰ عضو هیات‌علمی دانشگاه ۳۰ سال به پایین در آموزش عالی انگلیس استخدام شدند که در مقایسه با ۲۵ هزار نفری که ۶ سال قبل از آن استخدام شده بودند، افزایش نشان می‌دهد. اما شواهد نشان می‌دهد جذب نیرو و استاد دانشگاه ۳۰ سال و پایین‌تر در انگلیس طی این سال‌ها از ۱۳.۹ درصد به ۱۳.۳ درصد کاهش داشته است. به‌طور کلی، بیشترین گروه سنی اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی انگلیس را استادان ۶۶ سال به بالا تشکیل می‌دهند و اگرچه درحال حاضر اقلیت را به خود اختصاص می‌دهند، اما به صورت تمام‌وقت مشغول تدریس هستند. در سال ۲۰۱۷، حدود هزار‌و ۴۷۵ عضو هیات‌علمی ۶۶ سال به بالا به صورت تمام‌وقت در دانشگاه‌های انگلیس تدریس می‌کردند؛ این آمار در سال ۲۰۱۱ تنها حدود ۴۰۰ نفر بود.

تدریس در ۶۰ سالگی در دانشگاه‌های هنگ‌کنگ
با توجه به سن بازنشستگی استادان و اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها در هنگ‌کنگ که ۶۰ سال تعیین شده، بسیاری از استادان تا ۶۰ سالگی هم به تدریس ادامه می‌دهند و همین مساله یکی از اصلی‌ترین عوامل تاثیرگذار در پایین آمدن رتبه دانشگاه‌های هنگ‌کنگی در رده‌بندی‌های جهانی است.

استادان ۶۵ ساله در دانشگاه‌های استرالیا
در دانشگاه‌های استرالیا که یکی از پرجذب‌ترین دانشگاه‌های دنیا برای دانشجویان بین‌المللی هستند، اعضای هیات‌علمی تا بعد از ۶۵ سالگی هم می‌توانند به تدریس ادامه دهند. این واقعیتی است که بسیاری از استادان دانشگاه‌ها اواخر دهه ۵۰ سالگی و اوایل ۶۰ سالگی خود را سپری می‌کنند و حتی تعاملات گسترده‌ای هم با دانشگاه‌های خارجی دارند.

کاهش سن جذب استاد در دانشگاه‌های چین
سن و سال اعضای هیات‌علمی یکی از مباحثی است که به‌ویژه در سال‌های اخیر در دانشکده‌ها و دانشگاه‌های چین موردتوجه قرار داشته و در بازه زمانی سال‌های ۱۹۸۹ تا ۲۰۱۸، قریب به ۵۳۹ مقاله پیرامون مشکلات روان‌شناختی اعضای هیات‌علمی جوان منتشر شده بود. در سال ۱۹۸۵، حدود ۸۵ درصد استادان و اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها در چین و ۴۷ درصد از استادیاران در این کشور به ترتیب بیش از ۶۱ و ۵۶ سال داشتند.

در دانشگاه «چینگوآ»، متوسط سن اعضای هیات‌علمی حدود ۷۱ سال بود که به نسبت بسیار بالا بود. اما معمولا استادانی با گروه سنی بین ۳۵ تا ۴۵ سال تنها حدود ۱۵ درصد از شمار استادان این دانشگاه را به خود اختصاص می‌دادند. در دهه ۱۹۸۰، دولت مرکزی چین برنامه‌ای بین‌المللی را تبیین کرد که از طریق آن دانشگاه‌ها ملزم بودند در جذب اعضای هیات‌علمی خود از استادان جوان‌تر یا میانسال استفاده کنند و بعد از آن بود که میانگین سنی استادان دانشگاه‌ها در چین به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافت.

یکی از مسائلی که در سال‌های اخیر مطرح شده، پیرامون تاثیر سن بالای اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های چینی در رده‌های بالای دانشگاهی در سطح جهانی است.

درحال حاضر، طبق قانون چین، اعضای هیات‌علمی در ۶۰ سالگی بازنشسته می‌شوند. در دانشگاه‌های این کشور، معمولا استادانی که به‌تازگی به این سمت منصوب شده و فعالیت خود را در دانشگاه آغاز کرده اند، بیش از ۴۰ سال دارند. یکی از دلایلی که سن بازنشستگی استادان چینی تا ۶۰ سال ادامه دارد، نبود استادانی با عملکرد بالاست و دانشگاه‌ها تلاش می‌کنند تا حد امکان از تجربه و سابقه بالای اعضای هیات‌علمی خود بهره‌مند شوند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت رونامه فرهیختگان، تاریخ انتشار: 31 خرداد 1399، کد خبر: 178615، www.farhikhtegandaily.com