سدسازی‌های بی‌رویه و مرگ تدریجی جازموریان کرمان

اقدامات نسنجیده و ساخت بیش از ۳۰ سد، بند خاکی و بتونی در حوضه آبریز تالاب جازموریان در کرمان، حاشیه این تالاب در سیستان‌و‌بلوچستان را به منطقه‌ای پرمخاطره تبدیل کرده و روز‌های نفس‌گیری را برای مردم دلگان و بخش جلگه چاه‌هاشم رقم زده است.

شعار سال: تالاب هامون جازموریان با گستره حوضه آبریزی حدود ۷۰ هزار کیلومترمربع معادل دو برابر دریاچه ارومیه، در ۵۶ کیلومتری غرب شهرستان دلگان و پنج کیلومتری روستای چاه‌کیچی واقع‌شده است که ۴۹ درصد آن در حوزه سیستان و بلوچستان و ۵۱ درصد در حوزه استان کرمان قرار دارد.

نیمه باختری این حوضه به وسعت ۳۵ هزار و ۶۰۰ کیلومترمربع در استان کرمان و نیمه خاوری آن به وسعت ۳۴ هزار کیلومترمربع در استان سیستان‌وبلوچستان قرار دارد. دشت‌های جیرفت، فاریاب و رودبار جنوب در استان کرمان و دشت‌های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان‌وبلوچستان در محدوده این حوضه آبریز واقع‌شده‌اند.

تالاب جازموریان به‌عنوان منبع قابل‌توجه آب شیرین به سبب خشک‌سالی‌های مداوم در سال‌های اخیر به کانون بحرانی ریزگرد‌های جنوب استان سیستان و بلوچستان و استان کرمان تبدیل‌شده که کم‌توجهی به این موضوع باعث مشکلاتی جبران‌ناپذیر برای شهرستان دلگان شده است.

ساخت ۳۶ سد و بند خاکی و بتونی در استان کرمان ازجمله سد عروس، سد هلیل‌رود و سد استقلال باعث به نفس‌افتادن تالاب هامون جازموریان شده است، به‌طوری‌که این تالاب هم‌اکنون کاملاً خشک‌شده و اگر درمانی مناسب برای احیای آن تجویز نشود، خطراتی جبران‌ناپذیر برای مردم و منطقه دلگان و بخش جلگه چاه‌هاشم رقم خواهد زد. خشک‌شدن تالاب جازموریان بسیاری از ساکنان منطقه دلگان را با مشکلاتی عدیده روبه‌رو کرده است.

جازموریان با خطر جدی خشک‌شدن روبه‌رو است
یکی از اهالی بخش جلگه چاه‌هاشم شهرستان دلگان در گفتگو با ایرنا اظهار کرد: منطقه جازموریان یا همان گویش محلی (جاز) درگذشته یکی از ظرفیت‌های مهم کشاورزی و دامداری در منطقه دلگان به‌ویژه بخش جلگه چاه‌هاشم بوده و همواره از برکت این تالاب، کشاورزی و دامداری دلگان رونق داشته است.

محمد بامری افزود: تالاب جازموریان هم‌اینک با خطر جدی خشک‌شدن روبه‌رو شده است، به‌طوری‌که تمام کسانی که روزی در کنار این تالاب دامداری و کشاورزی داشتند، اکنون با مشکل بی‌آبی روبه‌رو شده و منطقه را ترک کرده و در حاشیه روستا‌های دلگان سکنی گزیده‌اند که این خود مشکلی اساسی در بحث حاشیه‌نشینی ایجاد کرده است.

ریزگرد‌ها میهمان همیشگی مردم دلگان
علی نارویی، یکی دیگر از اهالی بخش جلگه چاه‌هاشم، نیز گفت: یکی از مشکلات عدیده حاصل از خشک‌شدن تالاب جازموریان وجود ریزگرد‌های همیشگی در بخش جلگه و شهرستان دلگان است که وجود تپه‌های شنی و ماسه‌ای خود گواهی بر این موضوع است.

حسین عبداللهی، یکی از شهروندان گلمورتی، از وجود ریزگرد‌های حاصل از خشک‌شدن تالاب جازموریان گله کرد و گفت: متأسفانه بعد از خشک‌شدن تالاب جازموریان ریزگرد‌ها میهمان همیشگی مردم دلگان شده، به‌طوری‌که وجود این ریزگرد‌ها مشکلات تنفسی و بیماری‌های مختلفی را برای مردم ایجاد کرده است.
عبداللهی بیان کرد: اگر توجه جدی به این تالاب صورت نگیرد، به‌زودی مردم شهرستان دلگان سرنوشتی مانند شمال استان خواهند داشت.

بی‌عدالتی سازمان حفاظت محیط‌زیست
فرماندار دلگان اظهار کرد: خشک‌شدن تالاب هامون جازموریان خطری بزرگ برای منطقه است، به‌طوری‌که در صورت کم‌توجهی به این موضوع باعث بروز مشکلاتی اساسی در منطقه خواهد شد.

مجتبی شجاعی افزود: گردوخاک و آسیب‌های زیست‌محیطی و تنفسی ناشی از خشکی تالاب جازموریان نصیب مردم دلگان، اما آب و اعتبارات آن نصیب استان کرمان می‌شود، این در حالی است که مردم روستا‌های این شهرستان عمدتاً در معرض تهدید شن‌های روان قرار دارند.

وی بیان کرد: در دوره‌ای که توجه و عنایات ویژه ملی نظام و دولت معطوف به محرومیت‌زدایی و توسعه و پیشرفت استان سیستان و بلوچستان است، اقدام سازمان حفاظت محیط‌زیست در قبال تخصیص متمرکز اعتبارات جازموریان به استان کرمان موردقبول نیست.

شجاعی با ابراز گلایه از بی‌توجهی و تخصیص‌نیافتن حقابه تالاب هامون جازموریان گفت: با چه استدلال و منطقی سازمان حفاظت محیط‌زیست سال گذشته تمام اعتبار مربوط به احیای تالاب جازموریان (طرح ملی حفاظت پایش و احیای تالاب‌ها و رودخانه‌های در معرض خطر و تهدید کشور) را به‌صورت متمرکز به استان کرمان تخصیص داده، درحالی‌که نیمی از تالاب در استان سیستان و بلوچستان واقع‌شده و از طرفی تمام مصیبت‌های تالاب ناشی از سوء‌مدیریت زیست‌محیطی و آبی و احداث کلکسیون سد‌ها در مسیر هلیل‌رود استان کرمان است.

وی تصریح کرد: اقدامات نسنجیده و سدسازی در حوضه آبریز تالاب جازموریان در کرمان، حاشیه این تالاب در سیستان‌وبلوچستان را به منطقه‌ای پرمخاطره تبدیل کرده است که هر ساعت تأخیر در چاره‌اندیشی، جازموریان را به سرنوشت هامون دچار می‌کند.

شجاعی گفت: تالاب هامون جازموریان به‌عنوان مرکز تنظیم اکوسیستم‌های شرق کرمان و غرب سیستان و بلوچستان که درگذشته آب آن شیرین بود، براثر یک‌جانبه‌گرایی استان کرمان و عدم حساسیت مسئولان سیستان‌وبلوچستان درگذشته و احداث سد‌های متعدد روی رودخانه‌های حوضه آبریز جازموریان ازجمله هلیل‌رود، خشک‌شده است.

وی افزود: آب رودخانه هلیل‌رود که باید پس از پیوستن رودخانه‌ها، سیلاب‌ها و رواناب‌های دیگر علاوه بر آبیاری جیرفت و کهنوج، وارد تالاب جازموریان شود و مناطقی از سیستان‌وبلوچستان را بهره‌مند کند، پشت سد جیرفت ذخیره می‌شود و حیات تالاب را به خطر انداخته است، به طوری‌که بیش‌ترین ضرر را مردم کشاورز و دامدار شهرستان دلگان متحمل می‌شوند.

شجاعی تصریح کرد: سد‌های استقلال و عروس در جیرفت و برخی سد‌های کوچک و بزرگ آبخیزداری در استان کرمان که تعداد آن‌ها به بیش از ۳۰ سد می‌رسد، منشأ اصلی آسیب تالاب هامون جازموریان برای سیستان‌وبلوچستان است. وجود این سد‌ها اجازه ورود اندک سیلاب‌های ناشی از بارندگی را به جازموریان نمی‌دهد که این موضوع تالاب را خشکانده و به منشأ ریزگرد‌ها تبدیل کرده است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه صبح کشاورزی و محیط‌زیستی سبزینه، تاریخ انتشار: ۱۸ تیر ۱۳۹۹، کد خبر ۸۶۱۹۹، www.sabzineh.org