شعار سال:تب تند خشکسالی سالهاست که در استان کویری خراسانجنوبی فروکش نکرده و هر سال داغتر بر عطش چشمهها، قناتها و چاهها افزوده است؛ بهطوریکه خساست آسمان بر زمین به مرز 20 سالگی رسید. این خشکسالیها امان روستانشینهایش را بریدهاست؛ روستاییانی که در کمبود تانکرهای آبرسانی، خشکسالی باغ و تشنگی دام به برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی روی آوردند؛ اما همین برداشتهای بیرویه بحرانیشدن وضعیت دشتهای این استان را رقم زد. ازسوی دیگر، تا سالهای اخیر 400روستای خراسانجنوبی با تانکر آبرسانی میشد و این تعداد براساس آخرین آمار اعلامشده از سوی وزارت نیرو به 500روستا رسیده که از مجموع آنها، 148روستای بالای 20خانوار هم در وضعیت قرمز قرار دارند. همچنین 35دشت استان شرایط مناسبی ندارند.
براساس اعلام شرکت آب منطقهای خراسانجنوبی، هشت دشت در شرایط ممنوعهبحرانی هستند و بهتازگی 18دشت دیگر هم ممنوعهبرداشت اعلام شدهاست. تنها 9دشت آزاد باقی ماندهاست که بهنظر نمیرسد عمر آنها هم، با وجود کمآبیهای شدید، دوام چندانی داشته باشد. خراسانجنوبی با 460کیلومتر مرز مشترک با افغانستان در فهرست استانهای تکرقمی از نظر بارش باران است.
مهاجرت هم در بسیاری از روستاهای مرزی در نهبندان، سربیشه، درمیان و زیرکوه سر به فلک زده و جمعیت باقیمانده با نامناسبترین شرایط بحران آبی زندگی میکنند. تابستان امسال هم، بهدلیل شیوع کرونا و نیاز بیشتر به مصرف آب، مشکلات مردم چندبرابر شده و چشمانتظار وعدههای وزارت نیرو در بهار امسال و مسئولان استانی برای رفع تشنگیهایشان هستند.
از خیر آب لولهکشی گذشتهایم از قاسمآباد، محمدآورد و چاهداشی بگیر تا چاهبک، بیدیکان و کهنو آب نیست. این صحبتهای پیرمرد ساکن بیدیکان نهبندان است که خود را آقامیرزا معرفی میکند و میگوید: سالهاست که آبشیرین به ما نرسیده و آبی هم که با تانکر به این منطقه میآورند، آنقدر شور است که از خیر خوردنش باید بگذریم.
او ادامه میدهد: این درد است که مردم بسیاری از روستاهای نهبندان بهخاطر کمآبی کاری برای انجام دادن ندارند. کار اصلی مردان و جوانان روستا، نشستن پای دیوار و غصه خوردن است. ریشه غصه این است که فرزندانمان آواره شهرها شدهاند و آنهایی هم که ماندهاند، در آینده باید چه کنند؟
فضلالله عبداللهی، ساکن روستای سیوجان خوسف، زندگی در این منطقه را شبیه به گیر کردن در بنبست میداند و میگوید: آب نداریم و دامهایمان از بین رفتهاند. چند سال پیش چند گاو و گوسفند داشتم، اما فقط پنج رأس گوسفند و دو رأس گاو برایم مانده که همینها را هم به زور نگه میدارم. نه کشاورزی داریم، نه دامداری. حرفه دیگری هم بلد نیستیم که کار تولیدی کنیم. کاش مسئولان حداقل فکری برای تأمین آب دامهایمان کنند. این روستایی به اندک شدن محصولات کشاورزی این مناطق هم اشاره میکند و میافزاید: در چند سال اخیر محصولات باغی هم آنقدر کم شده که دیگر ارزش کشت و تولید ندارند. قناتها که آب داشتند، جوابگوی دام و کشاورزی بودند، اما اکنون آنقدر آب چاهها کم شده که مردم ترجیح میدهند، بهجای کشاورزی دامهایشان را سیراب کنند.
قطع مکرر آب یکی از بانوان ساکن زیرکوه هم درباره قطع مکرر آب میگوید: هر سال با وجود وعدههای فراوان، وضع همین است. مصرف آب این روزها بهخاطر کرونا افزایش پیدا کرده، اما در برخی ساعتها حتی نمیتوانیم ظرفهای ذخیره را پر کنیم. البته وضعیت اقوام ما در روستای زادگاهم بسیار بدتر است. آنها همین آب کم را هم ندارند و زنان باید ساعتهای طولانی برای رسیدن تانکرهای آب و پرکردن ظرفهایشان منتظر بمانند که همانها هم کافی نیستند و به همه اهالی روستا نمیرسد؛ حتی نمیتوانید تصور کنید زندگی کردن در این شرایط چقدر سخت است. در آنجا بیشتر اهالی دامهایشان را فروختهاند تا زنده بمانند، اما معلوم نیست در آینده باید چطور زندگی کنند.
اکبر سلیمی، از اهالی روستای مسک در سربیشه، هم بیان میکند: از ابتدای تابستان تاکنون وضعیت تأمین آب نهتنها بهتر نشده که بدتر هم شده است. در برخی روزها 60ساعت قطع مداوم آب داشتیم. زمانی هم که آب وصل است، آنقدر با افت فشار و قطعشدن درگیریم که باید از خیر آب لولهکشی بگذریم و با دبه سرگردان تانکرهای آبرسانی شویم. توزیع آب کشاورزی هم با بیعدالتی انجام میشود. چند دشت را ممنوعهبرداشت اعلام کردهاند؛ اما اجازه برداشت از دشت اسدیه را که برداشت از آن آزاد است، به ما هم نمیدهند.
افزایش تانکرهای آبرسانی مدیرعامل شرکت آبوفاضلاب خراسانجنوبی از افزایش 30درصدی ظرفیت آبرسانی سیار در استان از اوایل تابستان خبر میدهد و به همشهری میگوید: سال97 سرانه تأمین آب برای روستاهای استان بهازای هر خانوار، 65 لیتر بود که در سال98 به 89 لیتر رسید. این میزان سهمیه امسال به 120 لیتر افزایش یافته است.
حسین امامی با بیان اینکه آب با تانکر به 500روستای استان میرسد، عنوان میکند: از این تعداد 360روستا آب دارند، اما برای تأمین پایدار آب باید آبرسانی با تانکر هم داشته باشیم. 140روستا هم با بیشترین تنش آبی روبهرو هستند که آنها را در اولویت قرار دادهایم. این مسئول درباره گلایههای مردم از کمبود تانکرهای آبرسانی میگوید: البته مشکل کمبود و قطعی مربوط به امسال نیست و سالهای گذشته نیز وجود داشتهاست، اما امسال شرایط پایدارتری در مجتمعهای آبرسانی داریم. 40تانکر هم به ظرفیت ناوگان آبرسانی به مناطق روستایی استان افزوده شده است. طبق تفاهمنامه سهجانبه آبفا، استانداری و بنیاد برکت هم قرار است 11تانکر جدید خریداری و به این ناوگان اضافه شود. در فاصله زمانی خرید این تانکرها، هر میزان کمبود آب داشته باشیم، از طریق تانکر اجارهای جبران میشود.
طرح کشوری برای بازسازی لولههای فرسوده معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسانجنوبی هدررفت آب در برخی مناطق روستایی و برداشت آب غیرمتعارف را از عوامل کمآبی میداند و میگوید: با توجه به افزایش دوبرابری حمل آب به مناطق روستایی استان، مردم نباید با مشکل کمبود آب آشامیدنی مواجه باشند و اگر چنین مشکلاتی همچنان وجود دارد، باید از طریق مسئولان پیگیری شود.
سیدکمالالدین میرجعفریان میافزاید: باید این نکته را در نظر گرفت که طراحی تخصیص آب براساس میزان نیاز مردم به آب آشامیدنی و بهداشتی است، اما در برخی مناطق شاهد استفاده از این منابع برای باغچهها، استفاده در ویلاها یا برای دامها هستیم که از نظر اخلاقی و شرعی درست نیست. برداشت آب غیرمتعارف سبب کمبود در شبکه و قطع آب آشامیدنی میشود. این مسئول به بازدید مدیرکل مدیریت بحران استانداری از شهرها، بخشها و روستاهای استان اشاره میکند و میگوید: در برخی مناطق روستایی، فرسوده بودن انشعاب باعث هدررفت آب میشود و تعویض شبکهها در دستورکار قرار گرفته. قرار است امسال شرکت آبوفاضلاب استان از ظرفیت ماده18 برای پرداخت تسهیلات و سرمایهگذاری بهمنظور بازسازی شبکههای فرسوده و تأمین سیار آب یا مجتمعهای آبرسانی استفاده کند. این طرح سراسری است و از سالجاری تا دو سال آینده بخش زیادی از شبکههای فرسوده بازسازی خواهند شد.
رفع مشکلات در گرو تحقق وعدهها رئیس مجمع نمایندگان استان خراسانجنوبی درمجلس شورای اسلامی هم درباره پیگیریهای این مجموعه برای رفع بیآبی و کمآبی روستاهای استان میگوید: در اینباره جلساتی با مدیران آب منطقهای شهری و روستایی داشتیم. در جلسه چند روز پیش با استاندار هم بحث بحران کمآبی مطرح و وعدههای امیدوارکنندهای در این زمینه داده شد که امیدواریم به پایداری تأمین آب و رفع مشکلات بحرانی روستاهای استان منجر شود.
حسین خسرویاسفزار همچنین به بازدید از برخی مناطق استان برای پیگیری مشکلات مردم دراین زمینه اشاره میکند و میافزاید: کمبود آب در بسیاری از شهرها وجود دارد، اما مسئولان هم در تلاش برای رفع این مشکلات هستند. برای روستاهای با بیشترین بیآبی هم ضربالاجل آبرسانی با تانکر درنظر گرفته شدهاست.
خسروی با اشاره به سفر وزیر نیرو و افتتاح چند پروژه آبی استان در خرداد سالجاری اظهار میکند: در این سفر چند پروژه آبی افتتاح شد و وزیر هم خبرهای خوشی برای رفع مشکلات آبی استان داشت؛ ازجمله پیگیری جدی طرح انتقال آب از دریای عمان به خراسانجنوبی، پایلوت شدن خراسانجنوبی برای اجرای طرح سند سازگاری با شرایط کمآبی بعد از تصویب در کارگروه ملی و افزایش میزان آبرسانی با تانکر به روستاهای استان از پنج به 10هزار مترمکعب. امیدواریم محقق شدن این طرحها موجب کاهش مشکلات مردم استان در این حوزه شود.
بحران کمآبی خراسانجنوبی در سالهای اخیر بارها مطرح و به نذر و اهدای آب از سوی مردم دیگر استانهای کشور منجر شده است؛ اتفاقیکه البته مرهمی موقت برای درمان این بیآبیها بهشمار میرود. بسیاری از کارشناسان عمرانی بارها تأکید کردهاند؛ چنانچه در 10سال آینده زیرساختهای تأمین آب آشامیدنی در روستاهای خراسانجنوبی مناسبسازی و تکمیل نشود، بیشک استان خالی از سکنه خواهد شد. هر چند که مسئولان استانی و کشوری، طی ماههای اخیر وعده رفع بخشی از بحران کمآبی این استان را دادهاند، اما تأمین آب آشامیدنی 500روستا با تانکر چالشی است که نیازمند تدبیر ویژه و تأمین بودجه است. محقق نشدن برنامههای عمرانی و اعتبارات قطرهچکانی در تکمیل پروژههای آبی، بسیاری از استانهای کشور بهویژه خراسانجنوبی را با چالش کمآبی مواجه کرده است.
شرایطی که همچنان ادامه دارد و به گفته استاندار خراسانجنوبی حتی در تکمیل شدن پروژه اتصال 50روستا به شبکه آب تا پایان سال هم تأمین بودجه و تجهیزات مورد نیاز دخیل است. مسألهای که باز هم تردیدهای به سرانجام نرسیدن طرحهای آبی استان را به قوت خود باقی نگهمیدارد تا درصورت تأمین نشدن بودجه همچنان نگرانیها برای تکرار یک تابستان خشک دیگر برای روستاهای خراسان جنوبی وجود داشته باشد.
شعارسال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه صبح کشاورزی ،تاریخ انتشار: 22 مرداد 1399،کدخبر: 87328،www.sabzineh.org