در اوایل دهه هفتاد مسئولان وقت برای حل مشکلاتی که در اطراف حرم وجود داشت مثل  شرایط نامتناسب برای زائران، فرسودگی و ناپایداری این منطقه، تصمیم برساماندهی اوضاع بافت پیرامون حرم مطهر رضوی گرفتند.

 

 

طرح در سال ۷۸ به طور رسمی در کمیسیون ماده ۵ و در شورای عالی معماری و شهرسازی تصویب می‌شود که در واقع بافت به دو بخش اصلی تقسیم می شود؛ یکی بخش عرفی است که خدمات مربوط به زیارت و خدمات شهری را دارد و یکی بخش قدسی که محدوده خود حریم حرم امام رضا علیه السلام است.

 

در سال ۸۷ مجدداً طرح بازنگری می شود و از لحاظ فنی تغییراتی در آن صورت می‌گیرد؛ در سال ۹۶ طرح از طرف شورای عالی معماری و شهرسازی متوقف می‌شود و طرح دیگری جایگزین آن می شود.

 

همانگونه که ذکر شد، این طرح تاکنون بارها دستخوش تغییر شده، ایرادهای آشکار نوسازی و بهسازی بافت اطراف حرم سال هاست پای منتقدان را به این طرح باز کرده است.

 

 

 

رهبر معظم انقلاب با در نظر گرفتن اهمیت بالای این کار،  نکاتی را به مجریان طرح گوشزد می کنند؛ از مهم ترین نکات می شود به تأمین آسایش زائران، هماهنگی با آستان قدس رضوی و حفظ حقوق مجاوران حرم اشاره کرد.

 

مرتضی فیروزآبادی معاون طرح و برنامه آستان قدس رضوی در این باره می گوید: در نوسازی بافت اطراف حرم مشکلات هویتی مثل بلند مرتبه‌سازی و ایجاد فضاهای تجاری غیر متناسب و امثال این ها ایجاد شده که کمی فضای اطراف حرم را متفاوت کرده است.

 

او با بیان اینکه باتوجه به شواهد، تذکرات رهبر معظم انقلاب بطور جدی در این طرح مورد توجه قرار نگرفته، می افزاید: بازنگری در این طرح برای حل مشکلات تصمیم قابل دفاعی است، البته این که نتیجه این بازنگری آیا مسئله و مشکلات را حل خواهد کرد یا نه موضوعی است که باید نتیجه بازنگری منتشر شود و بر اساس معیارها آن را قضاوت کنیم.

معاون طرح و برنامه آستان قدس رضوی با بیان اینکه رهبر معظم انقلاب در موافقتنامه اولیه به نوعی تاکید کردند که نظرات آستان قدس رضوی در این بهسازی باید مورد توجه قرار گیرد ، ادامه می دهد: بافت اطراف حرم را نمی شود از حرم جدا کرد، این فضا باید کمک‌ کننده به زیارت زائر باشد که این مهم مستلزم هماهنگی و پیوستگی است.

فیروزآبادی با تاکید بر اینکه در نوسازی بافت اطراف حرم یکسری اصول برای آستان ‌قدس رضوی مهم است، بیان می کند: هویت اطراف حرم از خود حرم نباید متفاوت باشد، بافت اطراف حرم باید بتواند به همه زائرین محروم، قشر متوسط و مرفه خدمات ارائه دهد، منظر حرم و بلندمرتبه‌سازی های اطراف آن باید حل بشود و پس از این شاهد ساختمان‌های بلندمرتبه نباشیم.

او تصریح می کند: ترکیب خدمات اطراف حرم باید از حالت تجاری مقداری تعدیل شده و به خدماتی متناسب با نیاز زائر تبدیل شود، حل موضوع تردد زائر و حمل و نقل آن ها و بکارگیری معماری ایرانی اسلامی از اصولی است که برای آستان قدس رضوی در این طرح اهمیت دارد.

معاون طرح و برنامه آستان قدس رضوی تاکید می کند: اصل میزبانی مجاوران از زائران باید تقویت شود و بافت طوری باشد که مجاوران، این روحیه تکریم و میزبانی از زائر را حفظ کنند.

فیروزآبادی اظهار می کند: این مسائل بصورت شفاهی در جلسات ارائه شده و مکتوب آن را هم ارائه خواهیم داد.

 

 سید محسن حسینی پویا رئیس کمیسیون حقوقی شورای اسلامی شهر مشهد نیز می گوید: بعد از گذشت حدود ۲۰ سال از ارائه طرح بهسازی بافت اطراف حرم رضوی، ایرادات آن مشخص شده و ما در این موضوع که باید ایرادات برطرف شود، متفق القول هستیم.

او با بیان اینکه ما نیز به این طرح و شیوه‌ اجرای آن انتقاد داشته و داریم، می‌افزاید: بر همین اساس در سه سال گذشته تغییر رویکرد را در عمل نشان داده ایم، از جمله آن به جای تمرکز بر روی پروژه‌های بزرگ و تجاری، شهرداری بیشترین پروانه‌ها را برای ریزدانه‌ها و مردم، در این طرح صادر کرده است.

 

رئیس کمیسیون حقوقی شورای اسلامی شهر مشهد ادامه می دهد: در این مدت سعی شده تا مردم از منطقه ثامن کوچ داده نشوند و همچنین تسهیلاتی برای کسانی که قصد ماندن و بازسازی دارند هم در نظر گرفته شده است.

حسینی پویا بیان می‌کند: شهرداری تلاش کرده تا تسهیلات و امکاناتی مانند روشنایی و آسفالت معابر، امنیت و زیبایی محلات، مدارس، پاسگاه‌های نظامی و گشت‌های انتظامی را برای مردمی که در منطقه مانده اند، با همکاری نهاد‌های مرتبط ایجاد کند؛ اما تعادل هم باید حفظ شود، زیرساخت‌ها و معابر اصلی حفظ و مورد توجه قرار گیرد، معابر منتهی به حرم باید در شان حرم باشد و به ساختار اصلی صدمه‌ای وارد نشود.

او تصریح می‌کند: شهرداری در سه سال اخیر حتی المقدور از مداخله مستقیم در پروژه‌ها و تملکات خودداری کرده و بیشتر بر روی معابر اصلی شریان‌های عمومی و زیرساخت‌ها مثل ره باغ ها، خیابان‌های اصلی تشرف به حرم و فضا‌های سبز تمرکز کرده است.

 

رئیس کمیسیون حقوقی شورای اسلامی شهر مشهد تاکید می‌کند: اگر مردم به موجب طرح سابق، دارای حقوقی شده اند، برای آن‌ها حق مکتسبه‌ای ایجاد می‌شود که طرح جدید نمی‌تواند این حق قانونی را بر هم زند.

حسینی پویا اظهار می‌کند: بعضی از کسانی که متصدی تهیه اصلاحات طرح هستند به این موضوع خیلی توجهی ندارند و این مورد می‌تواند در آینده منشا اختلاف مردم با ارگان‌های عمومی و دولتی شود؛ همین الان باید به فکر بود و با احترام به حقوق مکتسبه، از ایجاد پرونده‌های جدید قضایی پیشگیری کرد.

 

 

او می‌افزاید: در قانون، مرجعی که طرح تفصیلی را می‌تواند تصویب کند، کمیسیون ماده ۵ قانون شورای عالی شهرسازی و معماری است که در خراسان رضوی مستقر است؛ بنابراین اصلاح طرح نیز مطابق قانون باید توسط شهرداری تهیه، از شورای شهر عبور و در کمیسیون ماده ۵ به تصویب برسد.

 

 

رئیس کمیسیون حقوقی شورای اسلامی شهر مشهد ادامه می‌دهد: برای اصلاح و بازنگری طرح بهسازی بافت اطراف حرم هم باید این اتفاق می‌افتاد، کمیسیون ماده ۵ خراسان رضوی صلاحیت بازنگری دارد، ولی در وزارت راه و شهرسازی مقرر شد که اصلاحات طرح برود تهران و پایتخت‌نشینان برای مشهد تعیین تکلیف کنند؛ آن‌ها اختیاردار باشند، اما برای هزینه‌ها و مسئولیت‌ها پاسخگو نباشند.

حسینی پویا با اشاره به اینکه اساساً ورود شورای عالی شهرسازی و معماری برای اصلاح طرح تفصیلی قانونی نیست و باید در خود استان این اتفاق بیفتد، بیان می‌کند: اصلاح این طرح دست کسانی افتاده که در مشهد حضور ندارند و صلاحیت این کار را هم ندارند؛ این امر بر خلاف اصول است، برای موضوع محلی باید در همان محل تصمیم گرفته شود.

او با اشاره به دخالت مستقیم وزارت راه و شهرسازی و دولت در اجرای این طرح بعنوان یکی از دلایل طولانی شدن نوسازی و بهسازی این بافت، تصریح می‌کند: تفکر حاکم در طرح سابق که قرار بود همه را خودشان بدون مشارکت مردم بسازند و بعد بفروشند، در حالی که در بازسازی باید به مردم توجه و از آنان کمک گرفته شود، یکی دیگر از این دلایل است.

رئیس کمیسیون حقوقی شورای اسلامی شهر مشهد تاکید می‌کند: مدیریت شهری آن دوران سراغ تملکات فضا‌های تجاری رفته و انرژی خود را صرف کار‌های زیرساختی نکرده بود، این کار سرعت بازسازی را در این منطقه کند کرد به طوری که تقریباً سالی ۲ درصد پیشرفت داشت، اما اگر از اول به معابر عمومی و فضای سبز می‌پرداخت و در ساخت و ساز با مردم مشارکت می‌کرد خیلی زودتر به نتیجه می‌رسید؛ در این دو سه سال اخیر که با همین رویکرد جلو رفتیم سرعت نسبتاً خوبی در طرح ایجاد شده است.

حسینی پویا اظهار می‌کند: در سه ماه گذشته دفاتر تسهیلگری برای ماندن مردم در منطقه وارد مذاکره با آنان شده و اگر خوب نتیجه بگیرند سرعت طرح خیلی بهتر و مشارکت مردم بالاتر می‌رود، فقط لازمه آن این است که در کنارش کار معابر عمومی سریع تر تمام شود.

او در خصوص طومار مردم در خصوص کوچ اجباری می‌افزاید: به تمام موضوعاتی که در طومار مردم مطرح شده معتقدیم و آن‌ها را ایراد‌های وارد به طرح می‌دانیم، اما باید توجه داشت که از حرف حق نباید برای هدف ناحق استفاده کرد، هدف ناحق این است که حقوق مکتسبه مردم تضعیف شود و طرح در تهران نوشته شود.

او می افزاید: بعضی مردم بعد از این اتفاقات متوجه شدند بعنوان مثال خانه ای که فروختند و قرار بود در طرح، "خیابان" باشد، الان به جای آن یک "برج" و تجاری سازی انجام شده؛ مردم از این بحث ناراضی و شاکی بودند که چرا برخلاف حرفی که به ما زدید، عمل کردید؟

این فعال اجتماعی ادامه می دهد: سال ۸۶ برای بازنگری دوم رهبر معظم انقلاب در نامه ای چند توصیه را مجددا اعلام می کنند که طبق آن مسئولان این طرح حق ندارند مردم را از خانه بیرون کنند، مجدداً سال ۸۷ هم همان طرح و پیگیری های قبلی دنبال می‌شود و در بازنگری دوم نیز حتی آن مواردی که رهبری به دنبالش بودند اعمال نمی شود.

ذالکی بیان می کند: قرار بود که در طرح بهسازی بافت اطراف حرم برای اقامت و اقتصاد زائر، هتل و بازار بسازند، اما از مجاورانی که سال‌ها ساکن آن مکان بودند و بافت معنوی آن منطقه صحبتی نشده که برای آنان چه اتفاقی خواهد افتاد؟

او تصریح می کند: حدود ۳۰ الی ۴۰ هزار نفر از مردم این بافت کوچ کرده اند، به چه علت؟ عده ای به خاطر اینکه خانه ها را آنان گرفتند و عده ای دیگر به خاطر اینکه شرایط و امکانات اقامت دیگر برای آنان مهیا نبود.

منتقد طرح بهسازی بافت اطراف حرم مطهر رضوی با اشاره به علت های دیگر کوچ مردم از این بافت، تاکید می کند: ازبین رفتن امکانات رفاهی، فروشگاه ها، امکانات شهری و پراکندگی مدارس، از دیگر علل کوچ مردم بافت اطراف حرم بوده است؛ وقتی امکانات شهری نباشد مردم ناگزیرند برای رفاه خود به منطقه ای دیگر نقل مکان کنند؛ در کل، مردم تقریباً در طول این بیست سال یا با برخوردهای قضایی و حقوقی و یا با نبود امکانات رفاهی مواجه شدند.

ذالکی با اشاره به گلایه مردم از مسائل معنوی که در این بافت رعایت نشده، اظهار می کند: قبل تر خانواده‌هایی که به زیارت می آمدند از حس معنوی که زیارت و حرم به آنان دست می داد حس خیلی خوبی می گرفتند.

او می افزاید: تخلفاتی در این طرح رخ داده که مقصر اصلی آن یک شخص نیست،  ما در این بافت انبوهی از تخلفات مثل واگذاری پروژه ها به صورت ترک تشریفات به آدم های خاص، قراردادهای شبه دار، تغییر کاربری برخی پروژه ها بدون مجوز و ... داریم.

 

منتقد طرح بهسازی بافت اطراف حرم مطهر رضوی با بیان اینکه تمام نهادهای حاکم حاکمیتی مشهد که روی این بافت کار می‌کنند نسبت به این موضوع کوتاهی و کم کاری کردند،  ادامه می دهد: آستان قدس چون حق معنوی داشته و جزو سهامداران اصلی شرکت عمران و مسکن سازان ثامن بوده موظف بوده فضای بافت اطراف حرم را متناسب با حرم درست کند.

 ذالکی بیان می کند: شهرداری به عنوان مجری کار و نهادی که تملکات را پیگیری می کرد، باید با مردم تعامل می داشت و جلوی اتفاقاتی مثل کوچ های اجباری مجاوران را می گرفت.

او تصریح می کند: نهاد سومی درگیر در این جریان، دادگستری خراسان رضوی است که وظیفه دارد هر جا تخلفی شد آن را پیدا کرده و برخورد کند؛ در بافت اطراف حرم به جز رفتارهای ۱۲ سال اخیر چه برخوردی با کسانی که تخلف کردند شده؟ چه مقدار از حقوق مردم، شکایات مردم و طومارها استیفا و پیگیری شده؟چقدر از مردم به حقوق شان رسیده و راضی اند؟

این فعال اجتماعی با اشاره به یک نوع دیگر از تخلفات انجام شده در این بافت، تاکید می کند: شهرداری در زمین‌هایی که به سرمایه‌گذاران واگذار می کرده باید ابتدا تملک را انجام می‌داد، سپس ملک را واگذار می کرد و سرمایه‌گذار روی آن پروژه می‌ساخت؛ برخی از این تملکات انجام نشده بود، یعنی مثلاً خانواده‌ای در یک خانه ای ساکن هستند اما شهرداری این ملک را به سرمایه‌گذار فروخته بود، منتها به او گفته بود که من دو یا سه ماه دیگر این ملت را تملک می‌کنم اگر نکردم به تو جریمه می دهم.

او در پایان می افزاید: اما در نهایت قسمت عمده‌ای از تقصیرها گردن رسانه‌های مشهد است؛ آنقدر که باید به این موضوع نپرداختند.

 

 

 

او می افزاید: من مورد کوچ جبری ساکنان قدیمی قضاوتی ندارم، استنباط من این است که کمی فضا سازی شده است، اما دست کم در این سه سال اخیر اینگونه نبوده است.

 

حدود ۲۵ سال را که با شیب کند سپری کردیم، حالا  باید دید گره این طرح به دست چه کسی باز خواهد شد و مسئولان چند سال دیگر زمان نیاز دارند تا این طرح به سرانجام رسد؟

 

طرحی که باید در عین حفظ هویت اسلامی، تاریخی و فرهنگی مشهد، جایگاه زائران و مجاوران را در کنار هم بیند و یک گروه را قربانی گروه دیگر نکند.

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار:27مرداد ۱۳۹۹، کد خبر:7443505،www.yjc.ir