بررسی فعالیت‌های پژوهشی مراکز آکادمیک در حوزه‌های نظامی

تحقیقات مربوط به مراکز نظامی در همه دنیا جزء موضوعات سری تلقی می‌شود که نمی‌توان به کم‌وکیف آن‌ها دست پیدا کرد، اما سایت گنج (پایگاه اطلاعات علمی ایران) برخی فعالیت‌های پژوهشی صورت‌گرفته توسط مراکز آکادمیک کشور در حوزه‌هایی مانند پهپاد، موشک، تانک، زیردریایی و... را نشان داده است. طبیعتا این‌ها تنها بخش کوچکی از فعالیت‌های پژوهشی موجود میان جامعه آکادمیک و جامعه نظامی کشور است. از سوی دیگر هرکدام از همین حوزه‌ها نیز خود دریایی از زیرمجموعه‌های مختلف پژوهشی را شامل می‌شود، اما آنچه مسلم است اینکه دانشگاه‌های صنعتی نقش بسزایی در پیشبرد این فعالیت‌ها داشته‌اند.

شعار سال: ایران امروز را با نام ایران موشکی می‌شناسند، کشوری که جایگاه امروزش را مدیون فعالیت‌های پژوهشی‌ای است که از سال ۱۳۰۰ در دانشگاه‌های کشور شروع شده و حالا کشور را در قله برتر موشکی منطقه و حتی دنیا قرار داده است. طبق اطلاعات گنج اولین فعالیت‌های تحقیقاتی مرتبط با این حوزه در سال ۱۳۰۰ با دو مقاله آغاز و بعد از وقفه ۶۰ ساله، بار دیگر همزمان با آغاز جنگ ایران و عراق شروع شده و در اوایل دهه ۷۰ به اوج خود رسید. تا جایی که در سال ۷۳، ۱۱ مقاله در این‌باره منتشر شد. اوج این فعالیت‌ها مربوط به سال ۷۷ است که ۱۶ مقاله با موضوع موشک به چاپ رسید.

البته روند تحقیقات در این زمینه تا سال ۸۲ که ماحصل فعالیت دانشگاهی کشور به انتشار ۲۲ مقاله منتهی شد، روند صعودی بود، اما از آن سال تا دو سال بعد، کاهش چشمگیری داشت، به‌طوری‌که در سال ۸۳ تنها دو مقاله در این‌باره منتشر شد. اما از سال ۸۵ با انتشار ۱۵ مقاله بار دیگر دانشگاه‌ها توان خود را معطوف این مهم کردند تا اینکه در سال ۹۵، ۶۱ مقاله در این‌باره منتشر شد. جالب اینکه دانشجویان کارشناسی‌ارشد رشته‌های مهندسی مکانیک، هوافضا، برق و الکترونیک دانشگاه‌های تربیت‌مدرس، تهران، علم‌وصنعت، صنعتی‌شریف و خواجه نصیرالدین طوسی بیشترین نقش را در این مهم داشته‌اند.

پهپاد‌ها از دو دهه قبل به دانشگاه‌های ایران رسیدند!

مراکز نظامی ایران و طبیعتا دانشگاه‌ها در حوزه مطالعات مربوط به پهپاد‌ها که این روز‌ها به‌عنوان یکی از تجهیزات نوین و کاربردی در میدان جنگ به شمار می‌روند، از دو دهه پیش فعال شده‌اند. به‌طوری‌که اولین تحقیقات در این زمینه در سال ۷۴ و با چاپ یک مقاله شروع شد و علی‌رغم اینکه این تعداد تا ابتدای دهه ۹۰ چندان تغییری نداشت، اما از ابتدای این دهه وضعیت پژوهشی در این‌باره به‌یکباره تغییر کرد و از سالی ۶ مقاله در سال ۹۱، به ۳۶ مقاله در سال ۹۶ رسید، البته از آن سال به بعد این مسیر روند نزولی به خود گرفت و در سال ۹۷ تنها ۳۰ مقاله و در سال ۹۸ نیز ۲۹ مقاله مرتبط به پهپاد منتشر شده است. بار اصلی تحقیقات در این زمینه بیشتر روی دانشگاه‌های تربیت‌مدرس، صنعتی‌شریف، فردوسی مشهد و صنعتی شیراز بوده است.

حرکت آهسته دانشگاه‌ها در حوزه تحقیقات مربوط به زیردریایی

از حضور نظامی‌ها در عرصه آسمان که بگذریم، دانشگاه‌ها در حوزه تحقیقات مربوط به زیردریایی و عرصه دریا هم از همان دوران جنگ هشت ساله وارد عمل شدند، به‌طوری‌که اولین مقالات مربوط به این سلاح در سال ۶۲ منتشر شد و در دهه ۷۰ و ۸۰ نیز مسیر پژوهش در این زمینه با فراز و فرود‌هایی همراه بود. البته در طول این دو دهه اوج این فعالیت‌ها از انتشار چهار مقاله فراتر نرفت و در دهه ۹۰ که تحقیقات در این‌باره هر سال روند صعودی به خود گرفت، در بهترین حالت تنها ۳۴ مقاله آن هم در سال ۹۶ منتشر شد، بعد از آن باز دانشگاه‌ها حالات نزولی به خود گرفتند. جالب اینکه بیشتر این تحقیقات توسط دانشگاه‌های خارج از پایتخت یعنی صنعتی اصفهان، یزد و شاهرود صورت گرفته است.

جایگاه ادوات نظامی در پایان‌نامه‌های دانشگاهی

دانشگاه‌ها از یک قرن پیش در حوزه ادوات نظامی زمینی وارد عمل شده‌اند و شاید بارزترین آن تحقیق با موضوع تانک باشد؛ وسیله‌ای رزمی که قدمتی بیشتر از جنگ‌جهانی دوم دارد و ایران نیز از سال ۱۳۰۰ با انتشار سه مقاله با این موضوع نشان داد که اهتمام ویژه‌ای برای دستیابی به تانک‌ها با تکنولوژی‌های به‌روز دارد. تحقیق در این‌باره از همان زمان تا امروز ادامه داشته. در برهه‌هایی مانند سال ۷۱ تنها یک مقاله با این موضوع منتشر شده و یا در سال‌های ۸۴ و ۸۵ درمجموع دو مقاله منتشر شده، اما از اواخر دهه ۸۰ دانشگاه‌ها توان بیشتری را روی این موضوع گذاشتند تا جایی که در سال ۹۶، ۹۵ مقاله در ارتباط با تانک منتشر شده است. البته این مسیر طی دو سال گذشته بار دیگر روند نزولی به خود گرفت و دانشجویان دانشگاه علوم‌وفنون خرمشهر بیشترین پژوهش را در این زمینه ثبت کرده‌اند.

درست است که با نگاهی به داده‌های این سایت می‌توان تا حدی در جریان فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها در حوزه‌های مختلف نظامی قرار گرفت، اما نمی‌توان آن را به‌عنوان کارنامه دانشگاه‌ها در بحث ارتباط با مراکز نظامی و رفع نیاز‌های پژوهشی آن‌ها تلقی کرد، چراکه اطلاعات مربوط به این فعالیت‌ها در همه دنیا جزء اسرار مخفی محسوب شده که به‌خاطر مسائل امنیتی کم‌وکیف آن‌ها به‌راحتی منتشر نمی‌شود.