بررسی رشد شاخص تولید صنعتی در پاییز سال ۹۹

بررسی شاخص تولید صنعتی نشان می‌دهد که در دو ماه متوالی مهر و آبان رشد این شاخص بیش از ۶ درصد بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که افزایش نرخ رشد نقطه‌ای تولید محصولات شیمیایی به ۸/ ۵ درصد و رشد تولید بالای ۱۸ درصد در خودروسازی، مهم‌ترین دلایل ادامه این روند صعودی بوده است.

شعار سال: پژوهشکده پولی و بانکی کشور در گزارشی به تحلیل شاخص تولید صنعتی در آبان‌ماه سال‌جاری پرداخته است. در این گزارش از داده‌های ۲۴۰ شرکت صنعتی پذیرفته شده در بورس که گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند استفاده شده است. اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهدکه این ۲۴۰ شرکت بیش از نیمی از تولید کشور را در اختیار دارند؛ بنابراین می‌توان با تقریب خوبی وضعیت تولید صنعتی در کشور را بررسی کرد.

در این گزارش نیز تاکید شده است که شاخص تولید صنعتی این شرکت‌های بورسی در کشور هم‌راستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است و در نتیجه می‌توان از این شاخص در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند استفاده کرد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را در کشور رصد کرد. بررسی‌های انجام شده در این گزارش نشان می‌دهد که روند رشد شاخص تولید صنعتی در طول ماه‌های سال ۹۷ روند کاهشی داشته، اما تقریبا در تمام ماه‌های سال ۹۸، به جز اسفند ماه رشد تولید صنعتی روند افزایشی داشته است. اما روند افزایشی نرخ رشد در اسفند ماه ۹۸ به دلیل شیوع ویروس کرونا و تعطیلی واحد‌های صنعتی متوقف شده و این موضوع باعث شده که تولید شرکت‌های صنعتی در فروردین ماه ۹۹ نسبت به ماه مشابه سال گذشته حدود ۹/ ۱۱ درصد کاهش داشته باشد.

البته روند بهبود رشد تولید شرکت‌های بورسی از اردیبهشت ماه ۹۹ آغاز شده است. در آبان‌ماه این روند رو به بهبود ادامه پیدا کرده و رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۹/ ۶درصد بوده است. با توجه به اینکه رشد نقطه‌ای این شاخص در مهرماه نیز حدود ۲/ ۶درصد بوده است می‌توان گفت که رشد آبان‌ماه اندکی بهتر از رشد مهر ماه بوده است. شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی، براساس سال پایه ۹۵، در انتهای سال ۹۶ رقم ۱۱۰ واحد بوده که در آبان‌ماه سال‌جاری با کاهش حدود ۷/ ۶ واحدی به رقم ۷/ ۱۰۳ واحد رسیده است. درواقع کاهش تولید صنعتی در سال ۹۷، به حدی بوده است که رشد تولید در سال ۹۸ و ۸ ماه ۹۹ نیز هنوز نتوانسته این کسری را جبران کند.

بررسی رشد صنایع در آبان‌ماه

گزارش منتشر شده، رشد تولید ۱۳ صنعت مختلف را بررسی کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد از میان ۱۳ صنعت در آبان‌ماه سال‌جاری، ۱۰ صنعت رشد تولید مثبت و ۳ صنعت رشد تولید منفی داشتند. براساس گزارش منتشر شده، بیشترین رشد نقطه‌ای تولید در میان صنایع به گروه لاستیک و پلاستیک با رشد حدود ۹/ ۲۳ درصد تعلق داشته است. بعد از آن گروه محصولات فلزی با رشد ۵/ ۲۰ درصدی و در رتبه سوم گروه خودرو و قطعات با رشد ۶/ ۱۸ درصد قرار دارد. کمترین افزایش نیز به صنعت فلزات اساسی با رشد نیم واحد درصدی، دستگاه‌های برقی با رشد ۵/ ۴درصدی و به صنایع شیمیایی رشد ۸/ ۵درصدی اختصاص داشته است. درمقابل سه گروه در آبان‌ماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد تولید منفی داشته‌اند. گروه منسوجات با رشد منفی ۶/ ۲۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته در رتبه اول، محصولات کاغذی با رشد منفی ۷/ ۷ درصد در رتبه دوم و فرآورده‌های نفتی با رشد حدود نیم واحد درصدی در جایگاه سوم قرار دارد.

سه صنعت شاخص ساز

آمار‌های این گزارش نشان می‌دهد سه صنعت شیمیایی، فلزات اساسی و خودرو و قطعات در مجموع ۷/ ۶۲ درصد از ضریب اهمیت در شاخص کل تولید صنعتی را به خود اختصاص می‌دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که رشد تولید صنعت محصولات شیمیایی که بیشترین ضریب اهمیت را در میان گروه‌های صنعتی به خود اختصاص داده، از مرداد ماه روند افزایشی داشته است و رشد نقطه‌ای شاخص تولید این صنعت در آبان‌ماه بیشتر از مهرماه بوده است. این روند افزایشی رشد یکی از مهم‌ترین محرک‌های رشد تولید صنعتی در چند ماه اخیر بوده است. صنعت فلزات اساسی ضریب اهمیت ۸/ ۲۰درصدی در شاخص کل دارد و رشد نقطه‌به‌نقطه تولید این صنعت در مهر ماه ۸/ ۰ درصد و در آبان‌ماه نیم واحد درصد بوده است. صنعت خودروسازی و ساخت قطعات نیز با ضریب اهمیت ۸/ ۱۳ درصد در سه ماه اخیر رشد نقطه به نقطه تقریبا ثابت در حد ۱۸ درصد داشته است. بررسی روند رشد نقطه به نقطه تولید در میان صنایع نشان می‌دهد در گروه ماشین‌آلات و تجهیزات رشد نقطه به نقطه در مهر ماه سال‌جاری منفی ۳/ ۱ درصد بوده که در آبان‌ماه به مثبت ۱۱ درصد رسیده که بیشترین تغییر را در میان صنایع به خود اختصاص داده است.

تحلیل موجودی انبار

برای تحلیل بهتر از علت تغییرات تولید در صنایع باید به تغییرات در موجودی انبار محصولات یا مواد اولیه توجه کرد. منظور از تغییر در موجودی انبار، تفاوت در تولید و فروش است. روند تغییرات موجودی انبار نشان می‌دهد که اولا تغییرات در موجودی انبار در مجموع صنایع در سال‌های اخیر به جز فروردین و اردیبهشت ۹۹ که به خاطر شوک کرونا کاهش شدید عرضه وجود داشت، زیر ۳ درصد است. دوم اینکه با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و اینکه بسیاری از صنایع زیر ظرفیت اسمی خود تولید می‌کنند، می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که مهم‌ترین بازدارنده رشد تولید در بین صنایع، محدودیت در تقاضای داخلی و خارجی است.

از این رو بهبود در تقاضا می‌تواند محرک رشد تولید به حساب آید. بررسی‌ها نشان می‌دهد در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا وجود دارد و ظرفیت مازاد تولیددر بخش عرضه وجود داشته، روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف جهت هم بوده است، به این معنی که تغییرات رشد تولید، ریشه در افزایش تقاضا دارد و افزایش تقاضا از طریق کاهش موجودی انبار خود را نشان می‌دهد. بررسی نمودار رشد تولید صنعتی و تغییرات موجودی انبار در دوره‌های اخیر نشان می‌دهد که این دو خلاف جهت یکدیگر بوده‌اند. در ماه‌های اخیر نیز بعد از شوک شیوع ویروس کرونا، رشد مثبت تولید همزمان با کاهش موجودی انبار بوده است که نشان می‌دهد تقاضای محصولات صنعتی بهبود پیدا کرده و رشد فروش از رشد تولید پیشی گرفته است. البته درست‌تر این است که شوک شیوع ویروس کرونا را از این تحلیل مستثنی کرد، چون کاهش تولید در اوایل سال ۹۹ ریشه در تعطیلی واحد‌های صنعتی و بخش عرضه داشت و در آن کاهش رشد تغییرات عرضه تعیین‌کننده بوده و از این رو روند این دو نمودار تقریبا هم‌جهت بوده است.

آمار این گزارش نشان می‌دهد که متوسط تغییرات موجودی انبار در ماه‌های اخیر صفر بوده است. براساس آمارها، درصد تغییر کل در موجودی انبار در یک سال منتهی به آبان‌ماه منفی ۵/ ۱ درصد، در سه ماه منتهی به آبان‌ماه منفی ۳/ ۰ درصد و در آبان‌ماه مثبت ۲/ ۰ درصد بوده است؛ بنابراین در آبان‌ماه متوسط تغییرات موجودی انبار صنایع بعد از ماه‌ها منفی بودن مثبت شده است که اگر این فرآیند ادامه داشته باشد و متوسط موجودی انبار افزایش باید می‌تواند نشانه‌ای از کاهش رشد تولید در ماه‌های آتی باشد. نکته دیگر این است که اگرچه متوسط تغییرات در موجودی انبار در میان صنایع در ماه‌های اخیر از جمله آبان‌ماه نزدیک به صفر بوده است، ولی عدم تعادل فروش و تولید در بین صنایع مختلف وجود دارد.

براساس آمار‌ها بیشترین کاهش موجودی انبار به صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات با حدود منفی ۹/ ۱۵ درصد اختصاص دارد. بعد از آن صنایع شیمیایی با موجودی انبار حدود منفی ۲/ ۸ درصد قرار دارد؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که صنایع شیمیایی و ماشین‌آلات و تجیهزات صنایعی هستند که فروش آن‌ها به‌طور قابل ملاحظه‌ای از تولید آن‌ها بیشتر است و همین امر به‌صورت کاهش موجودی انبار نشان داده شده است. البته آمار‌ها نشان می‌دهد در همین صنایع در نیمه دوم سال ۹۸ شاهد افزایش موجودی انبار بودیم که به نظر می‌رسد این فرآیند به نوعی تعدیل موجودی انبار در این صنایع است و انتظار می‌رود که در ماه‌های آتی این اختلاف کم شود.

از سوی دیگر آمار‌ها نشان می‌دهد که در آبان‌ماه مانند چند ماه گذشته رشد تولید صنعت خودروحدود۱۸ درصد کمتر از رشد تولید این صنعت بوده است؛ بنابراین می‌توان گفت که اگرچه فروش این محصولات کمتر از تولید بوده است، اما کم بودن فروش نمی‌تواند به دلیل نبود تقاضا برای این صنعت باشد. البته کاهش التهابات بازار‌های دارایی‌ها و کاهش قیمت‌های آن‌ها می‌تواند در فروکش کردن تقاضای محصولات مانند خودرو نقش موثری ایفا کند و به نوعی ترمز رشد بالای این صنعت باشد.

کاهش تولید در کالا‌های سرمایه‌ای

در این گزارش، تولید صنایع را براساس ماهیت و کارکرد محصولات به سه گروه کالا‌های مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای تقسیم کرد. بررسی روند تولید این سه گروه کالا نشان می‌دهد روند تولید کالای مصرفی از ابتدای ۹۸ تا ابتدای زمستان ۹۸ روندی صعودی بوده است، اما در پایان سال به شدت کاهش پیدا می‌کند. اما بعد از آن از ابتدای سال ۹۹ روندی نسبتا صعودی در پیش گرفته است. اما در مورد کالا‌های واسطه‌ای روند رشد تولید این محصولات کندتر بوده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد تولید کالا‌های واسطه‌ای بعد از رشد مثبت در فروردین ۹۹ منفی شده است. رشد تولید کالا‌های واسطه در فروردین نسبت به مدت مشابه سال گذشته به منفی ۸/ ۸ درصد رسیده است که در دو سال اخیر بی سابقه بوده است. البته در ادامه این روند، رشد تولید کالا‌های واسطه در اردیبهشت ماه به منفی ۴/ ۹درصد رسیده است. در خردادماه سال‌جاری روند کاهش رشد تولید در این گروه متوقف شده و در شهریورماه بعد از ۶ ماه رشد این گروه مثبت شده و به ۶/ ۲ درصد رسیده است. اما در مورد کالا‌های سرمایه‌ای در ماه‌های اخیر نوسانات زیادی ثبت شده است. در فروردین ماه ۹۹ با وارد شدن شوک شیوع کرونا، شاهد کاهش قابل ملاحظه تولید محصولات کالا‌های سرمایه‌ای بوده‌ایم. تولید این نوع محصولات در فروردین ماه سال‌جاری ۴۷ درصد از مدت مشابه سال گذشته کمتر بوده است. کاهش شدید تولید در فروردین ماه برای کالا‌های سرمایه‌ای جبران شد و رشد شاخص تولید این محصولات از خرداد ماه مثبت شده است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد روند رشد مثبت تولید کالا‌های سرمایه‌ای در ماه‌های اخیر نزولی بوده است.