شعار سال: تغییر اقلیم این بار به سلاح جهت باد مجهز شده است. آخرین پژوهش سازمان زمین‌شناسی کشور نشان می‌دهد که جهت حرکت باد غالب معکوس شده و به‌جای شمال و غرب، این بار باد‌های کشور از جنوب و شرق می‌وزند؛ دقیقاً از روی مناطق بیابانی و کارخانه‌های پتروشیمی. این سازمان زنگ خطر گرد‌و‌غبار همراه با مازوت و کانی‌های فلزی را به صدا درآورده و می‌گوید: در زمستان گذشته آنچه در گزارش‌های مازوت‌سوزی گم شده، تغییر جهت باد است؛ موضوعی که باعث استقرار آلودگی‌ها در بالای شهر تهران شد.

سازمان زمین‌شناسی در گزارشی اعلام کرده که ۷۰ تا ۸۰ درصد جهت وزش باد غالب در تهران و اصفهان در گذشته از سمت غرب و شمال‌غرب و حدود ۲۰ تا ۳۰درصد باد‌ها از سمت جنوب و شرق بوده است؛ درحالی‌که هم‌اکنون مدت، شدت و فراوانی باد‌های شرقی و جنوبی در فلات مرکزی بیش‌تر شده و این چالش سبب انباشت آلودگی بیش‌تر می‌شود.

تغییر جهت وزش باد به‌دلیل بحران اقلیمی

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی می‌گوید: این تغییرات به‌دلیل بحران اقلیمی درحال وقوع است.

رضا شهبازی با واکاوی این موضوع عنوان می‌کند: تغییر اقلیم جهت حرکت‌های باد را تغییر داده یا دست‌کم بر شدت، مدت و فراوانی باد‌هایی که از سمت جنوب و جنوب‌شرق و شرق می‌وزند، تأثیر گذاشته است.

به گفته او، باد‌های غالب کشور که پیش از این از سمت شمال و غرب می‌وزیدند، حالا از جنوب و شرق می‌وزند. این تغییر جهت مراکز جمعیتی را رو در روی باد‌هایی قرار می‌دهد که از نقاط بیابانی، مراکز صنعتی و کارخانه‌های پتروشیمی برمی‌خیزند.

شهبازی در این باره توضیح می‌دهد: ما در شمال، غرب و جنوب بیابان‌های کشور، مراکز جمعیتی داریم؛ مثلاً در شهر تهران بیش‌تر کارخانه‌های صنعتی و پتروشیمی در نقاط جنوبی تهران هستند و بعد از آن هم مراکز جمعیتی استقرار یافته‌اند.

این تغییر جهت از دید او آغازگر موج جدید آلودگی هوا در کلان‌شهرهایی، چون اصفهان و تهران است.

تحقیقی از سوی سازمان هواشناسی انجام نشده

این نظریه البته از سمت سازمان هواشناسی کشور تأیید نمی‌شود. صادق ضیائیان، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور می‌گوید: هیچ تحقیقی از سوی این سازمان روی تغییر جهت باد صورت نگرفته و نمی‌توانیم که این اطلاعات را تأیید یا رد کنیم.

گرد‌و‌غبار به‌دلیل خشک شدن اقلیم منطقه رخ می‌دهد

از سوی دیگر احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشک‌سالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، هم معتقد است گردوغبار و آلودگی هوا ارتباط چندانی به تغییر جهت باد ندارد، او می‌گوید: جریان باد ثابت نیست و در هر فصل تابستان و زمستان متفاوت است. جریاناتی که عامل گرد‌و‌غبار هستند هم ساختار‌های خاص خود را دارند و تکیه به این نکته که با تغییر جهت باد گرد‌و‌غبار بیش‌تر می‌شود، منطقی نیست؛ چراکه رخداد گرد‌و‌غبار دلایل دیگری دارد و بیش‌تر به‌دلیل خشک شدن اقلیم منطقه صورت می‌گیرد.

به گفته وظیفه، امسال حتی نصف سال گذشته هم بارشی صورت نگرفته و امید بستن به انتهای فصل بهار و تابستان هم بی‌فایده است، وی می‌افزاید: کم‌بارشی جدی است، حالا چه در حوزه تأمین آب شرب و چه کشاورزی و دامداری و حتی گرد‌و‌غبار. واقعیت این است که اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، سال بعد با یک موقعیت اسف‌بار مواجه خواهیم بود.

تغییر جهت باد در کل فلات مرکزی

اگرچه این تحقیق از سوی سازمان هواشناسی کشور تأیید نشده است؛ اما مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی آن را دلیلی بر تکیه نکردن بر این گزارش‌ها نمی‌داند.

شهبازی در دفاع از این پژوهش می‌گوید: ممکن است در یک بازه زمانی طولانی‌مدت، تغییر محسوسی در مسیر باد‌های کشور صورت نگرفته باشد؛ اما شدت و فراوانی باد‌های جنوبی درحال افزایش است و در مقاطعی این باد‌ها پدید آمده که در سالیان قبل ایجاد نشده است. نشانه‌های این تغییر جهت از ۱۵سال پیش هویدا شد. تقریباً از یک‌دهه پیش سیگنال‌های این موضوع هویدا شد و شواهدی از تغییرات در جریان‌های عمومی جو دیدیم. دو شاهد اولیه داشتیم. حدود ۱۵سال پیش طوفان گونو از اقیانوس هند به سواحل ما رسیدند، درحالی‌که پیش از این چنین سابقه‌ای دیده نشده بود. در یک‌دهه گذشته هم شاهد رکورد‌های دمایی شدید در تابستان بودیم. در طول این یک‌دهه رصد اطلاعات هواشناسی نشان داده که شدت، مدت و فراوانی باد‌هایی که از جنوب و جنوب‌شرق می‌وزد، درحال افزایش است.

به گفته او، در طول یک‌دهه گذشته به‌طور خاص در کلان‌شهر اصفهان باد‌های شرقی و جنوبی درحال افزایش بوده؛ نمونه‌اش طوفان گرد‌و‌غباری است که منشأ آن جنوب سمنان و غرب یزد بود.

نقش جریان‌های باد در آلودگی هوای سال گذشته

پارسال، سالی استثنایی برای تهران و اصفهان بود؛ کلان‌شهر‌های صنعتی که در زمستان گوی سبقت را در زمینه آلودگی هوا از هم می‌ربودند. البته فقط تهران و اصفهان نبود، ریه‌های ساکنان خراسان‌رضوی، زنجان، آذربایجان شرقی، خوزستان و البرز هم از هوای ناسالم پر شد. یک نفر تقصیر آلودگی را گردن مازوت می‌انداخت و دیگری بر آلودگی خودرو‌های دیزلی اصرار می‌کرد. فصل سرد که گذشت و آلودگی کم‌رنگ شد، بحث بر سر عامل آلایندگی هم رنگ باخت. حتی مازوت هم که تا قبل از آن تیتر یک رسانه‌ها بود جایش را به اخبار دیگر داد.

شهبازی معتقد است بحثی که در فصل گذشته جایش میان اخبار مازوت گم شده، جریان‌های باد است. او می‌گوید: درست وسط زمستان که انتظار بارندگی و باد شمال داشتیم، در طول دو هفته به‌صورت دائم یا جریان هوایی نبود یا باد از سمت جنوب و جنوب‌شرق می‌وزید و تمام آلودگی‌های پیرامون تهران را به داخل شهر می‌آورد و در همان جا به تله می‌انداخت و ثابت نگه می‌داشت.

یافته‌های تحقیق سازمان زمین‌شناسی کشور صرفاً محدود به دو استان تهران و اصفهان نیست. به گفته مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی، مسأله تغییر جهت حرکت باد کل فلات مرکزی، از جنوب قزوین تا شاهرود و از سبزوار گرفته تا سیرجان کرمان و قم و کاشان را دربر می‌گیرد.

او البته مخاطرات این تغییرات را بیش‌تر محدود به کلان‌شهر‌های صنعتی، چون اصفهان و تهران می‌بیند، مناطقی که از سال‌هاست گرد‌و‌غبارشان همراه با فلزات سنگین و ذرات معدنی است.

۹۰درصد مساحت اصفهان درگیر خشک‌سالی

رصد نقشه‌های سازمان هواشناسی و مرکز ملی خشک‌سالی و مدیریت بحران نشان می‌دهد که ۱/۸۹ درصد از مساحت اصفهان و ۵۶درصد از مساحت استان تهران تحت‌تأثیر خشک‌سالی است. از این میان شهرستان‌هایی، چون بهارستان، پاکدشت، پیشوا، شهریار و قدس از استان تهران و همین‌طور لنجان، سمیرم، خوانسار، خمینی‌شهر، بوئین‌زهرا، میان‌دشت و برخوار از استان اصفهان ۱۰۰ درصد مساحتشان تحت‌تأثیر خشک‌سالی است.

طبق اطلاعات سازمان زمین‌شناسی کشور، کلان‌شهر اصفهان ۷/۱۰ میلیون هکتار وسعت دارد و ۸/۹ میلیون هکتار آن عرصه طبیعی است؛ تقریباً ۹۰درصد کل مساحتش، یک‌سوم از کل این عرصه‌های طبیعی بیابان است.

این سازمان که از سال۹۳ به‌عنوان یکی از اعضای کمیته ملی مقابله با گردوغبار، شناسایی و پهنه‌بندی سرچشمه‌های تولید و انتشار گرد‌و‌غبار را بر عهده دارد، مدعی است که کانون اصلی گرد‌و‌غبار در اصفهان دشت سجزی و بیابان‌های انارک هستند؛ دو نقطه‌ای که حالا درست در مسیر باد‌های جنوبی و شرقی قرار دارند.

شعار سال؛ با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سبزینه، تاریخ انتشار: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۰، کد خبر: ۹۵۱۹۴، www.sabzineh.org