غلامرضا ظریفیان عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: بیانات بزرگان نظام نشان میدهد که ما در برخی از زمینهها موفق نبوده ایم؛ به خصوص در بحث «عدالت اجتماعی» که یک بحث بسیار مهمی است. هنوز راه خیلی طولانی داریم و بعد از ۴۰ سال علی رغم زحمات زیادی که در این نظام کشیده شده و اتفاقات خوبی که در خیلی از عرصهها رخ داده، ولی همچنان ما با فاصله طبقاتی جدی، توزیع ناعادلانه ثروت و بعضا توزیع ناعادلانه فرصتها روبرو هستیم که این موجب نگرانی است.
شعار سال: عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه انقلاب اسلامی مردمیترین انقلاب قرن بیستم است، گفت: ما در طول تاریخ انواع و اقسام قرائتها را از اسلام داشته ایم، ولی قرائت امام، اسلامی بود که از آزادیهای مردم دفاع میکرد و حق تعیین سرنوشت را برای مردم قائل بود و به همین دلیل امام فرمود «من به پشتیبانی این ملت دولت تعیین میکنم». (صحیفه امام، جلد ۶، صفحه ۱۷) این اسلام بود که «توزیع عادلانه ثروت» را میپذیرفت و «عدالت اجتماعی» در اسلام امام نقش پررنگی دارد.
به مناسبت هفته بسیج با غلامرضا ظریفیان استاد دانشگاه و از رزمندگان ۸ سال دفاع مقدس گفت و گویی داشته که مشروح آن را در ادامه میخوانید:
حضرت امام دوم آذر ماه سال ۶۷ فرموده اند که «اگر در کشوری نوای دلنشین تفکر بسیجی طنین انداز شد، چشم طمع دشمنان از آن دور خواهد گردید؛ و الا هر لحظه باید منتظر حادثه ماند». با عنایت به این جمله حضرت امام برای ما بفرمایید که در شرایط فعلی این «تفکر بسیجی» چه نمود و ظهوری دارد؟
اگر انقلاب اسلامی را مردمیترین انقلاب قرن بیستم بدانیم؛ که قطعا همین جور هست. یعنی قرن بیستم قرن انقلابات است و مردمیترین انقلاب قرن بیستم، انقلاب مردم بود که هم در شکل گیری و پیروزی انقلاب و هم در تثبیت و بقای انقلاب مردم نقش بی بدیلی داشتند و به طور قطع اگر مردم نبودند این انقلاب محقق نمیشد و تداوم هم پیدا نمیکرد. بنابر این همان گونه که علت موجده انقلاب مردم بودند، علت مبقیه انقلاب مردم بوده اند.
«بسیج» ضرورت دفاع از کشور را سامان داد
قبل از انقلاب نقش مردم سازمان یافته نبود بلکه گروهها و تشکلها بودند، ولی به هر حال مردم به شکل انبوه وارد عرصه انقلاب شدند و نهایتا انقلاب به پیروزی رسید، ولی بعد از پیروزی انقلاب کشور به نوعی سازمان دهی در مقابله با حوادث نیاز داشت. چون یک حکومت مستقر بود و دیگر نمیتوانست به شکل انبوه با مسائل روبرو شود. در واقع «بسیج» ضرورت دفاع از کشور را سامان داد و نهایتا این مردم بودند که هم ماشین نظامی عراق را زمین گیر کردند و هم سپاه و ارتش با اتکای به همین نیروی مردمی نگذاشتند یک سانتی متر هم از کشور کاسته شود و توانستیم میهن را حفظ کنیم.
قرائت امام از اسلام، اسلامی بود که از آزادیهای مردم دفاع میکرد و حق تعیین سرنوشت را برای مردم قائل بود
اگر آن را به عنوان نماد بگیریم، باید شاخصهای آن را در نظر گرفت و بعد آن شاخصها را با وضعیت اکنون مقایسه کرد. یکی از آن شاخصها علاقه و عشق وافر به دفاع از اسلام با قرائت امام بود. چون ما در طول تاریخ انواع و اقسام قرائتها را از اسلام داشته ایم، ولی قرائت امام، اسلامی بود که از آزادیهای مردم دفاع میکرد و حق تعیین سرنوشت را برای مردم قائل بود و به همین دلیل امام فرمود «من به پشتیبانی این ملت دولت تعیین میکنم». (صحیفه امام، جلد ۶، صفحه ۱۷) این اسلام بود که «توزیع عادلانه ثروت» را میپذیرفت و «عدالت اجتماعی» در اسلام امام نقش پررنگی دارد.
مردم به امام رجوع کردند و با همه وجود او را به عنوان رهبر انقلاب قبول داشتند، ولی امام خودش را «خادم مردم» میدانست و مردم این را با پوست و گوشت و استخوان خودشان درک کرده بودند. در عین حال اگر بخواهیم شاخص دیگری هم اضافه کنیم، اسلامی است که به اخلاق، زندگی اخلاقی و گزارههای اخلاقی مثل انصاف، راستگویی، امانتداری و عدم تحمیل خود بر دیگران خیلی اهمیت میدهد و مردم به این قرائت از اسلام رأی دادند و از آن دفاع کردند.
همچنان ما با فاصله طبقاتی جدی، توزیع ناعادلانه ثروت و بعضا توزیع ناعادلانه فرصتها روبرو هستیم که این موجب نگرانی است
به میزانی که این قرائت از دین در جامعه ما باقی بماند، به نظر من مردم از نظامی دفاع میکنند که در آن اسلام نقش مهمی ایفا میکند و اسلامی که در آن توزیع عادلانه قدرت و ثروت و کرامت و اخلاق نقش مهمی را ایفا میکند. به هر میزان از این فاصله بگیریم، شاهد کناره گیری، به انزوا رفتن، جدا شدن و فرقه فرقه شدن جامعه خواهیم بود. باید دید که چه قدر توانسته ایم در این بستر موفق باشیم. بیانات بزرگان نظام نشان میدهد که ما در برخی از زمینهها موفق نبوده ایم؛ به خصوص در بحث «عدالت اجتماعی» که یک بحث بسیار مهمی است. هنوز راه خیلی طولانی داریم و بعد از ۴۰ سال علی رغم زحمات زیادی که در این نظام کشیده شده و اتفاقات خوبی که در خیلی از عرصهها رخ داده، ولی همچنان ما با فاصله طبقاتی جدی، توزیع ناعادلانه ثروت و بعضا توزیع ناعادلانه فرصتها روبرو هستیم که این موجب نگرانی است.
گاهی اوقات پیمایشها و نظرسنجیها حکایت از این دارد که علی رغم اینکه مردم اعتقادات بنیادینشان را همچنان حفظ میکنند، ولی متأسفانه نگاههای قیم مآبانه متضاد با آن بنیادها وجود دارد. به هر حال اسلام که بود، مردم هم که به صورت پراکنده بودند، ولی در چهره امام اسلامی را دیدند که با آنچه از پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) سراغ داشتند قرین بود؛ و برای آن هم حاضر شدند همه نوع جانفشانی کنند. اگر آن شاخصها را همچنان زنده و یا در حال رشد ببینند به نظر من حمایتهای مردم به اشکال مختلف، که یک شکل آن بسیج است، را به شکل جدی و اساسی خواهیم داشت و هرچه از آنها فاصله بگیریم، فاصلههایی را ایجاد میکند که به شکل جدی باید به آن اندیشید.
نیازهای جامعه نسبت به گذشته خیلی افزایش پیدا کرده است
متأسفانه ما با پدیده «خروج مغزها» روبرو هستیم
اشاره داشتید که بسیج با حضور و همت مردم شکل گرفت. چه طور میتوانیم «سرمایه اجتماعی» موجود را تقویت کنیم و به آن حالت آرمانی برگردیم؟
الآن نیازهای جامعه نسبت به گذشته خیلی افزایش پیدا کرده و طبیعتا با ابتدای پیروزی انقلاب که هم جمعیت کشور ما کمتر بوده و هم نیازهای جامعه به نسبت امروز کمتر بود و در عین حال با پدیده سنگینی مثل جنگ روبه رو بودیم. طبیعی بود که بسیج مردمی در آن عرصه بیشتر فعال بود. اما طبیعی است که این گستره کار فعالیتهای مردمی را نباید صرفا به بسیج محدود کرد. چون درست است که بسیج در ابعاد گوناگونی فعال است، ولی به هر حال باید فعالیتها را اعم از آن دانست و به نظر میرسد ما نیازمند این هستیم که مجموعه فعالیتهای مردم نهاد در ابعاد مختلف مورد نیاز کشور را به رسمیت بشناسیم و نباید همه فعالیتها را به بسیج منحصر کرد.
جامعه ما یک جامعه متنوع و متکثر با ذائقهها و علایق مختلف است و طبیعتا باید در کنار فعالیتهایی که بسیج میکند نقش مهمی را برای فعالیتهای سازمان یافته مردم در عرصههای مختلف اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و کمک به سالمندان قائل باشیم و نگران نباشیم که این فعالیتهای مردمی رقیبی برای کسی خواهد بود و بلکه هر چه قدر جوان ما احساس کند ظرفیت برای فعالیت وجود دارد، تعلقش به جامعه بیشتر میشود.
متأسفانه ما با پدیده «خروج مغزها» روبرو هستیم. البته بخشی از مهاجرت طبیعی است و در همه عالم در گذشته و الآن بوده، ولی گاهی اوقات با مهاجرتهای کم برگشت یا بی برگشت روبرو میشویم. هر چه قدر عرصه فعالیت سلایق مختلف را در کشور فراهم کنیم، طبیعتا با توجه به گستره نیازها و دامنه فعالیت ها، آن موقع میتوانیم بگوییم پاسخگوی نیازهای مردم نهاد کشور هستیم.
الآن بسیج در عرصههای مختلف دارد کار میکند، ولی به نظر میرسد که نیاز کشور، جوان بودن کشور و علایق مختلف این را به ما دیکته میکند که با یک نگاه گستردهتر دامنه کار را ببینیم و در واقع این احساس تعلقی که ایرانیها همواره به این سرزمین مقدس داشته اند را باید با به رسمیت شناختن فعالیتهای مختلف داشته باشیم.
جامعه ایرانی به اخلاق، انصاف، زیست عادلانه، عدم تبعیض و فهم درست بها میدهد. اگر این احساس در جامعه تقویت شود که ما داریم ساز و کارهای عادلانه را در کشور تقویت میکنیم، فضای مناسب تری برای ابراز عقیده در جامعه ما وجود دارد، در برخورد با انسانها در دستگاههای دولتی و فضای عمومی حس احترام متقابل روز به روز تقویت میشود و... اینها نکاتی است که جامعه بیشتر نسبت به آینده امیدوار شود و احساس میکند این مجموعه دارد تلاش دارد که عادلانه ساز و کارها را فراهم کند، توزیع قدرت را عادلانهتر و شایسته سالار کند و فقط در یک گروههای خاص توزیع قدرت صورت نمیگیرد، روابط انسانی روز به روز قویتر میشود، قانون برای همه فصل الخطاب است و در عین حال مدیریت کشور این ظرفیت را دارد که با استفاده از توان لایزال جوانان مسأله اشتغال و رفاه نسبی جامعه را بیشتر فراهم کند.
طبیعتا به میزانی که ما در کارآمدی ضعف پیدا کنیم دشمنان این ملت هم از آن استفاده و آن را بزرگ میکنند. بنابر این، هرچه بتوانیم همان نگاه را تقویت کنیم که ما خادم این ملت هستیم، نه قیّم این ملت، و ایران برای همه ایرانیان است، به نظرم کشور این ظرفیت را دارد که از بسیاری نیروها برای رفع مشکلات استفاده کند. به هر حال جامعه ما این ساحت معنوی را دارد که هرچه گرایش به عدالت، اخلاق، آزادی و معنویت را ببیند روز به روز امیدوارتر به آینده میشود و اگر خدای ناکرده خوب نتوانیم مدیریت کنیم، طبیعی است که ما در یک جامعه بسته زندگی نمیکنیم؛ جامعه خودش را با دیگران مقایسه میکند و ممکن است نسبت به آینده احساس نگرانی کند و آن موقع نمیتوانیم از ظرفیتهای معنوی برای کشور استفاده کنیم.
نیازهای جامعه ما خیلی متنوعتر شده و سلایقش هم متنوع شده و بنابر این صرفا با یک سازمان مردم نهاد نمیتوانیم به همه اینها پاسخ بدهیم
به نظر شما گسترده کردن دایره فعالیت نهادهای مردمی از جمله بسیج، تأثیری هم در پیگیری اهداف اصلی آنها داشته است یا خیر؟!
نیازهای جامعه ما خیلی متنوعتر شده و سلایقش هم متنوع شده و بنابر این صرفا با یک سازمان مردم نهاد نمیتوانیم به همه اینها پاسخ بدهیم. باید فرصت ایجاد کنیم که در کنار تلاشهایی که به شکل سازمان یافته دارد صورت میگیرد، جامعه هم در شکلهای سندیکاها، انجمنها و شبکههای مردم نهاد بتوانند بیایند و از ظرفیتهای کشور و خودشان بیشتر استفاده کنند. نیاز جامعه ما خیلی گستردهتر از ساز و کارهایی است که الآن داریم و سلایق، علایق و ذائقههای ما متنوعتر از نهادهای موجود است. بنابر این باید به رسمیت بشناسیم و میدان ایجاد کنیم تا بتوانیم جامعهای با این گستردگی و تنوع نژادی و سلایق بتواند از ظرفیتهای خودش به خوبی استفاده کند.
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از جماران نیوز، تاریخ انتشار:۶ آذر ۱۴۰۰، کد خبر: jamaran.news/۱۵۳۲۷۳۷