شعار سال:
در فرهنگ اسلامی اگر نقد مقید به اخلاق باشد امری نیکو و پسندیده است . مولا علی (ع) می فرماید: "کسی که عیب تو را به تو بنمایاند تو را خیر خواهی کرده است”
در روایتی مشابه امام حسین (ع) می فرماید: "کسی که تو را دوست بدارد تو را از انجام زشتیها باز میدارد و کسی که دشمن تو باشد با سکوت تو را فریب میدهد”
این دو حدیث ارزشمند نمونه ای از هزاران روایت ناب در باب ضرورت و اهمیت نقد است که بدان بسنده می کنیم.
نقد را آدابی است که مجال پرداختن به همه ی آن ها در این تقریر مختصر نیست بنابراین به جهت پرهیز از اطاله ی نوشتار مهمترین موارد آن تبیین می گردد:
1–ناقد باید فهم درستی ازموضوع مورد نقد داشته باشدزیرا نقد بدون فهم و رد کردن بدون درک عمیق موضوع نشانه ی ضعف و حق ناشناسی نقاد است هیچ کس به لحاظ اخلاقی مجاز نیست به صرف داشتن تصور مبهم و اجمالی از یک موضوع به نقد آن بپردازد .
2–پرهیز از حب و بغض؛یکی از مهمترین مسائلی که رعایت آن شرط اصلی فهم سخن و درک حقیقت گفتار و کردار نقدشونده است ، نداشتن حب و بغض از جانب ناقد است. تاثیر حب و بغض تا حدی است که میتواند عیب را هنر و هنر را عیب جلوه دهد. کسی که با نگاه جانبدارانه و یا مغرضانه به مساله ای می نگرد نمی تواند همه ابعاد و جنبه های آن را به درستی تشخیص داده و سره را از ناسره جدا کند. متاسفانه در جامعه ما بیشتر نقدها خصوصا نقدهای سیاسی و اجتماعی مصون از این آسیب نیستند.
3– نقد انگیخته به جای نقد انگیزه؛ یکی از بزرگترین آفت ها در عرصه نقد ، خلط انگیزه و انگیخته است یعنی کسی که مورد نقد قرار می گیرد به جای پرداختن به پاسخ نقد ، به کالبدشکافی نیت و انگیزه ناقد اقدام می کند. انگیزه خوانی یکی از مغالطه های رایج در بسیاری از گفتگوها و مشاجرات سیاسی اجتماعی است.
4–داشتن روحیه بردباری و نقدپذیری؛نقدشونده باید صبور و بردبار باشد ، در کمال ادب و متانت پاسخگوی نقد باشد. اگر نقد توهین آمیز بر خود را مودبانه و مستدل پاسخ دهد پیروز میدان مباحثه بوده و بر منزلتش افزوده می شود.
در روایت است که امام باقر (ع) در مناظره ای مورد استهزاء و توهین مردی مسیحی قرار گرفت که مادر حضرت را سیاه ، بی شرم و بدزبان خطاب کرد امام باقر (ع) با بردباری فرمود اگر مادرم اینگونه است خدا از خطایش درگذرد اما اگر اینگونه نیست خدا از گناه تو بگذرد که دروغ گفتی و بهتان زدی. این برخورد صبورانه با مخاطب هتاک ، اوج شرافت و انسانیت بوده و درسی بزرگ برای پیروان آن حضرت می باشد.
5– نقاد در مقام نقد آمر به معروف و ناهی از منکر باشدو برای اینکه نفدش اثر تربیتی داشته باشد خود عامل باشد نه قائل صرف ؛ خدای سبحان نیز در قران کریم گفتار بدون عمل را نقد کرده و می فرماید:
« یا أَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لـا تَفعَلُونَ »(اى كسانى كه ايمان آورده ايد چرا چيزى مى گوييد كه انجام نمى دهيد ) (سوره مباركه صفّ آیه 2)
حسن ختام این نوشتار امیدوارم که در سایه تعالیم حضرت حق بتوانیم با رویکردی نوگرایانه به نقد زمینه تعامل فکری و پذیرش آراء مخالف و در نهایت بلوغ عقلی و سیاسی را فراهم نماییم.