شعار سال: «خیام» به عنوان یک پروژه ملی هنوز در مدار قرار نگرفته بود که حاشیه سازی‌ها پیرامون آن رونق گرفت حامیان دولت پیشین بدون آنکه در خصوص سرنوشت برنامه فضایی ایران در دوران هشت ساله خود پاسخ دهند و از توقف این صنعت مهم به خصوص در دوران اجرایی شدن برجام سخن بگویند ابتدا سعی کردند افتخار این پرتاب را به نام خود سند بزنند. البته آن‌ها پس از مدت کوتاهی سناریوی خود را عوض کرده و مدعی شدند که ماهواره خیام، ایرانی نیست و مسئولان واقعیت را نگفته اند. همه این سخنان در حالی بوده که واقعیت فاصله زیادی با این حاشیه سازی‌ها داشت. تلاش‌های یکسال گذشته در حوزه دیپلماتیک و سیاسی خود گویای همین مساله است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

ماجرا از جایی آغاز شد که ماهواره خیام برای پرتاب با دو مانع رو به رو بود. یکی مانع حقوقی که متن ضعیف توافقات پیشین با روسیه در خصوص این ماهواره مشکلات فنی فراوانی داشت که به رغم آماده شدن ماهواره مجال پرتاب پیدا نکرده بود و دیگری مانع سیاسی که غرب گرای دولت وقت منجر به افول روابط تهران-مسکو و سایر کشور‌های همسایه و شرقی شده بود. از همین رو دولتمردان جدید برای آنکه ماهواره خیام به فضا پرتاب شود نیازمند به کارگیری دیپلماسی فعالانه در این خصوص شدند. همچنین دولت جدید با تغییر ماهیت قرارداد منعقد شده را از قرارداد خرید به قرارداد انتقال تکنولوژی تغییر داد. گرچه بدخواهان تلاش دارند تا ایرانی بودن ماهواره خیام را زیرسوال ببرند، اما طراحی کلان ماهواره با دانشمندان ایرانی بوده و تنها ساخت آن بوسیله روس‌ها انجام شده است. حامیان دولت سابق در فضای مجازی همواره دولت سیزدهم را هم راستا با سیاست‌های روسیه وانمود می‌نمایند، اما مذاکرات ایران و روسیه نشان داده پافشاری ایران برای پرتاب ماهواره خیام با ماهواره بر سایوز با دیپلماسی فعالانه مورد رضایت طرف مقابل قرار گرفت. چرا که تهران درصدد بود با پرتابی مورد اعتماد که موفقیت ماهواره را تضمین نماید عملیات مذکور انجام شود.

عیسی زارع پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و نایب رئیس شورای عالی فضایی کشور در گفتگو با یک رسانه جزئیات بیشتری از ماهواره خیام را مطرح کرده است. وی در پاسخ به سوالی پیرامون چگونگی به سرانجام رسیدن پروژه ماهواره خیام در دولت سیزدهم، اظهار داشت: این یک کار ملی و دستاورد ملی متعلق به همه و مربوط به تلاش همه دولت‌هاست و آنچه مهم است این است که ما توانستیم در کنار قدرت شماره یک یا دو فضایی دنیا کار مشترک تعریف کنیم و توافقات بسیار خوبی را با آژانس فضایی روسیه برای ادامه همکاری‌ها داشتیم و این اتفاق با دیپلماسی فعال دولت سیزدهم اتفاق افتاد. وی افزود: ماهواره خیام یک سال از تکمیل ساختش گذشته بود، اما پرتاب نمی‌شد که دلایل مختلفی از جمله مشکلات حقوقی که در قرارداد آن وجود داشت و همچنین مسائل سیاسی که در دولت گذشته وجود داشت و نگاه‌ها عمدتا به سمت کشور‌های غربی بود از علل آن بود.

زارع پور تاکید کرد: این ماهواره ابتدا بنا بود در اردیبهشت سال گذشته پرتاب شود که نشد، اوایلی که بنده افتخار خدمتگزاری پیدا کردم، گفتند که امکان پرتاب زودتر این ماهواره وجود دارد، اما با پرتابگری دیگر که قابلیت اطمینان لازم را نداشت که بنده زیر بار این موضوع نرفتم، از سوی دیگر اگر میخواستیم با همین پرتابگر سایوز پرتاب انجام شود، باید تا نوامبر سال جاری میلادی صبر می‌کردیم، با این حال با پیگیری‌های صورت گرفته توانستیم در روز‌های گذشته ماهواره را به وسیله پرتابگر سایوز به فضا پرتاب کنیم. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره مسائل مطرح شده پیرامون ساخت ماهواره خیام توسط روسیه نیز گفت: طراحی کلان و مفهومی ماهواره خیام توسط سازمان فضایی ایران انجام شده است، اما ساختش در روسیه اتفاق افتاده و این موضوعی است که ما از روز اول اعلام کردیم و موضوع پنهانی نبود.

وی ادامه داد: این پروژه محرمانه بود و فشار‌های بسیار زیادی روی روسیه قرار داشت که این تکنولوژی را در اختیار ایران قرار ندهد و ما توافق کرده بودیم تا زمان پرتاب محرمانه بماند با این حال نخستین خبر توسط آژانس فضایی روسیه اعلام شد و در اولین خبری هم که منتشر شد اعلام کردند که ماهواره در روسیه ساخته شده است؛ اما نکته مهم‌تر این بود که ما قرارداد خرید ماهواره را به قراردادی برای انتقال تکنولوژی تبدیل کردیم و انشالله با توافقات صورت گرفته، ما خیام‌های ۲ و ۳ و ۴ را به صورت مشترک با روسیه خواهیم ساخت. زارع پور عنوان کرد: این توافق با روسیه صورت گرفته و تفاهم‌نامه آن هم در ماه‌های گذشته امضا شده است و دوباره در سفر روز گذشته مورد تاکید ما و مورد استقبال طرف روسی قرار گرفت. حتی متخصصان ما پیشنهاد دادند که با وزن ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم خواهیم توانست ماهواره‌ای با همین مشخصات و دقت را بسازیم که مورد استقبال طرف مقابل هم قرار گرفت. نایب رئیس شورای عالی فضایی با بیان اینکه پرتاب ماهواره خیام را با دیپلماسی فعال دولت سیزدهم و فضای خوب حاکم در روابط ایران و روسیه توانستیم انجام دهیم، گفت: مهم‌ترین موضوع این است که ما قرارداد خرید ماهواره را تبدیل به قرارداد انتقال تکنولوژی کردیم.

خیام ماهواره تحت مالکیت جمهوری اسلامی ایران است که در فرآیندی مشترک توسط سازمان فضایی ایران طراحی و توسط شرکت‌های معتبر روسی ساخته شده است. این ماهواره روز سه‌شنبه (۱۸ مرداد) از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان و توسط ماهواره‌بر سایوز به فضا پرتاب و با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری خورشید آهنگ تزریق شد.