به بهانه صدور مجوز موزه مردم شناسی سوباتان؛ زحمات بهمن جلیلی جواب داد

پروانه فعالیت موزه مردم شناسی عشایر سوباتان، به تازگی از سوی اداره کل میراث فرهنگی گیلان صادر شده است. این موزه از سال ۱۳۹۲ توسط بهمن جلیلی، فرهنگی بازنشسته، با ۲۵۳ قلم شیء فعالیت خود را آغاز کرده است.

شعارسال: پروانه فعالیت موزه مردم شناسی عشایر سوباتان، به تازگی از سوی اداره کل میراث فرهنگی گیلان صادر شده است. البته این فضای فرهنگی در قالب مجموعه مردم شناسی عشایر سوباتان از سال ۱۳۹۲ دایر شده بود. جالب است بدانید این موزه خصوصی، به همت معلم بازنشسته، بهمن جلیلی، در ییلاق سوباتان واقع در ارتفاعات شهرستان تالش دایر شده است. موزه‌ای که جلیلی اشیای آن را با هزینه شخصی خریداری کرده و بازدید از آن از زمان تاسیس تاکنون رایگان بوده است. موزه‌ای که سالانه بیش از ۳۰۰۰ نفر گردشگر داخلی و خارجی از آن بازدید می‌کنند.

«سوباتان» یا به گویش تالشی «سوئه توون»، روستایی است که در ارتفاع ۱۹۰۰ متری از دریا در کوه‌های تالش قرار گرفته، روستایی که وجه تسمیه اش برگرفته از «سو»، به تالشی به معنی «گلپر» است.

روزگاری، تمام دشت‌های این ییلاق - که در اختیار عشایر شهرستان تالش بود - پوشیده از بوته‌های پرپشت گیاهی بود که خاستگاهش در کوه‌های آن منطقه است و عطر گلپر در «پوری»‌های عشایر تالش می‌پیچید.

«پوری»، شکلی از مسکن ابتدایی عشایر تالش بود و با آغاز فصل کوچ، گله داران کوچ نشین، با شاخه‌های خمیده چوب درختان سوله‌های چوبی می‌ساختند و با «چَدِر» (چادر) بافته شده از موی بز، روی آن را می‌پوشاندند.

در میان ویلا‌های تازه ساختی که در ۱۰ سال اخیر، چهره منطقه «سوباتان» را بدجوری آشفته کرده است، کلبه چوبی می‌بینم که چهار شاخ بز بر درب ورودی نصب شده و روی بام آن پنل خورشیدی برای تولید برق نصب شده است. در این کلبه - که معماری بومی منطقه را دارد - ۲۵۳ قلم شیء از زندگی ۱۰۰ سال پیش عشایر سوباتان را می‌توان دید.

«بهمن جلیلی» و همسرش، ۱۰ سالی می‌شود علاوه بر راه اندازی موزه خصوصی، در زمینه گردشگری هم فعالیت دارند. اقامتگاه شقایق سوباتان متشکل از چند کلبه با معماری سنتی است که حدود ۳۰ نفر ظرفیت پذیرش دارد. اجرای برنامه‌های سنتی منطقه همچون تور‌های اسب سواری از لیسار به سمت سوباتان آن هم در مسیری که ایل عشایر تالش کوچ می‌کردند، یکی از این برنامه هاست.

ایشان همچنین در راستای معرفی و ترویج خوراک‌های سنتی عشایر منطقه تالش می‌کنند. اخیرا خانم جلیلی، در جشنواره خلاق خوراک رتبه سوم را برای معرفی خوراک‌های سنتی کسب کرد.

«سوجادیله»، «پتیه ویسوج»، «قورتماج» و «سیرجینه» خوراک‌هایی هستند که فیلم مستندی هم از فرآیند طبخ سنتی آن تهیه شده و به سه زبان انگلیسی، اسپانیایی و فارسی، بیش از۵۰ بار در شبکه‌های جهان پخش شده است.

جلیلی می‌گوید: این خوراک‌های محلی را برای گردشگرانی هم که به منطقه می‌آیند، به همان شیوه سنتی طبخ می‌کنیم.

ابتدای ورودی حیاطی که موزه و محل اسکان گردشگران قرار دارد، یک «پُوری» برپا شده است.

مدیر موزه خصوصی عشایر تالش می‌گوید: از سال ۱۳۹۲ تا کنون، همچنان در حال جمع آوری و خرید وسایلی هستم که مربوط به سبک زندگی عشایر تالش بود. تمام وسایل را با هزینه شخصی خریداری کرده ام. راه اندازی این مجموعه در سال یاد شده با ۱۰۰ قلم شیء آغاز شد و تاکنون ۲۵۳ قلم شیء جمع آوری کرده ام.

جلیلی با اشاره به اقلام موجود در موزه توضیح می‌دهد: موزه سوباتان در چهار بخش شامل: لوازم خانگی، البسه محلی و صنایع دستی بومیان منطقه، لوازم سفالی و لوازم کار دامداری و لوازم مربوط به کشاورزی، به نمایش گذاشته شده است.

انواع ظروف مسی و برنجی، انواع چراغ‌های لمپا و خوراک پزی، ساج وآسیاب‌های دستی، ظروف سفالی اعم از تنبوشه‌های سفالی، نهره و خمره‌های سفالی بخشی از لوازم خانگی این موزه بوده، البته مهمترین ظرف سفالی این مجموعه خمره بزرگی است که در سوباتان کشف شده است.

جلیلی ادامه داد: وسایل ساخته شده با «چوب» بخش دیگری از این موزه است. به جز لوازم منزل، انواع کَوَرهایی که از پوست درخت گیلاس جنگلی ساخته شده و چادر‌های بافته شده از موی بز که کاربردش برای پوشاندن پوری (چادر عشایر) بود، در این موزه نگهداری می‌شود.

همچنین انواع لوازم کشاورزی نظیر؛ «قَچون»، وسیله‌ای برای خرمن کوبی، «خیش»، وسیله‌ای برای شخم زدن، «قابوق»، سطل‌های ساخته شده با پوست یکپارچه درخت و سبد‌های چوبی که برای حمل بار و محصولات کشاورزی کاربرد داشت در این موزه وجود دارد.

در بخش البسه نیز، پوشش محلی زنان و مردان عشایر به نمایش گذاشته شده است: چاقچور، کلاه و جلیقه گالشی و کفش‌های دست ساز چاروق و رزین در این موزه، بخشی از زندگی تغییر یافته مردم عشایر تالش را روایت می‌کند.

جلیلی که هنوز هم در حال خریداری وسایلی است که به او معرفی می‌شود، می‌گوید: اخیرا، یک نوع چراغ نفت سوز خریدم که به شکل لوستر از سقف آویزان می‌شد و توانایی تولید برق تا دو و نیم ولت را دارد و می‌تواند یک رادیو را روشن کند.

اگرچه این فرهنگی بازنشسته، یک بار فضای موزه را توسعه داده است، اما مهمترین مشکلش را فضای ناکافی برای نمایش تمام اقلام می‌داند و می‌افزاید: در حال حاضر وسعت موزه ۸۰ مترمربع است و من در زمین شخصی خودم موزه را ایجاد کرده ام. اداره منابع طبیعی، اجازه توسعه فضای موزه را نمی‌دهد.

روستای سوباتان حدود ۵۰۰ سال قدمت دارد، ولی هنوز فاقد طرح هادی است و به همین دلیل شاهد ساخت و ساز‌های بی ضابطه و ناهمخوان با بافت منطقه هستیم. هرازگاهی اداره منابع طبیعی، ویلا‌های بدون مجوز را تخریب می‌کند، ولی این اقدام بازدارنده خلاف سازی‌ها نیست و باید طرح هادی برای منطقه تصویب شود.

برای مجوز توسعه موزه سوباتان، ادارات میراث فرهنگی و منابع طبیعی می‌توانند تفاهم نامه‌ای بدین منظور داشته باشند؛ و من اقلام موزه را از نظر می‌گذرانم؛ چرخ نخ ریسی عشایر تالش از حرکت باز ایستاده، دیگر شانه‌های پشم ریسی، به کار نمی‌آید. با این حال، قیچی‌های سنتی پشم ریسی را که «دُرد» خوانده می‌شود و تمامی ابزار‌های لازم برای تهیه نخ‌های پشمی در این موزه نگهداری می‌شود.

جلیلی با حوصله، برای بازدیدکنندگان کاربرد اقلام موزه را توضیح می‌دهد. فرآیند بافت و دوخت لباس‌های پشمی، نحوه پخت خوراک‌های سنتی با سنگ داغ را توضیح می‌دهد و از سختی و مشکلات زندگی عشایر کوچ نشین می‌گوید. زندگی که دیگر همچون گذشته نیست و بازتابش را می‌توان در موزه خصوصی بهمن جلیلی دید.