گردشگران سلامت ایران را بیش از هرچیزی اعراب عراقی تشکیل می‌دهند. البته شمار توریسم سلامت ایران از عراق بیرون می‌رود. طب سنتی به مزاج عمان هم سازگار است. ارمنستان و تاجیکستان و کشورهای حاشیه دریای خزر، افغانستان و پاکستان هم به طب سنتی ایران اعتماد کرده اند

نسخه «طب سنتی» برای صنعت گردشگری جواب می دهد، اتفاقی که ماحصل طب سنتی ایران و اقبال گردشگران به آن است. اقبالی که تنها به گردشگران ایرانی ختم نمی‌شود بلکه گردشگرانی از اروپا و امریکا را هم به سوی خود کشانده است. هرچند تا رسیدن به جایگاهی که «طب چینی» در جهان بدان دست یافته، راه زیادی در پیش دارد. طب چینی در عقب نشینی 50 ساله طب سنتی ایران، بسیاری از جمله سلبریتی‌های اروپایی و امریکایی را شیفته خود کرده است. تا پیش از این عقب نشینی، طب سنتی ایران سلطه‌ای 600 ساله داشت. آنطور که محمد پناهی، دبیر سابق شورای راهبری گردشگری سلامت سازمان میراث فرهنگی به «ایران» می‌گوید: «گیاهان دارویی سالانه 50 میلیارد دلار در جهان گردش مالی دارند اما سهم ایران به کمتر از 50 میلیون تومان می‌رسد.» او طب سنتی ایران را یک طب پیشگیری کننده می‌داند و می‌گوید: «در زمان‌های گذشته مردم ایران به پزشکان پول می‌دادند تا سلامتی آنها را در آن ماه تضمین کند و اگر بیمار می‌شدند مقرری پزشک را قطع می‌کردند.»

* گیاه درمانی سلول‌های خاکستری

محمد پناهی اعتقاد دارد موفقیت یک طب را باید در نسخه‌ای دید که برای سینما می‌نویسد. طب چینی هالیوود را مسحور خود کرده. بازیگران زیادی سلامت و زیبایی خود را مرهون استفاده از طب چینی بویژه طب سوزنی چشم بادامی‌ها می‌دانند. اما طب سنتی ایران که بر پایه گیاهان دارویی است هنوز نتوانسته آنطور که باید و شاید در ذهن مردم جا بازکند. گیاهان دارویی بیش از هرچیز باید حافظه بلند مدت ایرانی‌ها را دوا کند تا سبک زندگی ایرانی از زیر بار یک زندگی مدرن ناموزون خارج شود. حافظه بلند مدت ایرانی درست در زمانی سبک زندگی ایرانی را لا به لای سلول‌های خاکستری‌اش دفن کرده که کتاب‌های بوعلی سینا در دانشگاه‌های دنیا تدریس می‌شوند. مسأله تا آنجا پیش رفت که امروز غیر از «حجامت» ایرانی‌ها با روش‌هایی چون فصد، زالودرمانی، زنبوردرمانی، عسل درمانی و... بیگانه‌اند. البته چند سالی است که دمنوش‌ها روی میز کافه‌ها آمده‌اند؛ جوانانی سعی می‌کنند با تشویق مشتری‌ها آنها را ترغیب به خوردن دمنوش‌هایی کنند که روزگاری جزو لاینفک زندگی پدر بزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها بود.

* شفای زمین‌های بایر با گیاهان دارویی

از سوی دیگر کارشناسان منابع طبیعی و محیط زیست گیاهان دارویی را نسخه شفابخش محیط زیست می‌دانند. دیو خشکسالی و کم آبی به دنبال مدیریت نامطلوب آب و انتقال‌های بی‌سرانجام هر روز بخش بزرگتری از جنگل‌ها و مراتع ایران را می‌چرد. زمین‌های کشاورزی بایر می‌شوند. جنگل‌ها تنک‌تر از قبل و روستاییان مهاجران بی‌افق حاشیه‌های شهر می‌شوند. کاشت گیاهان دارویی یک نسخه درمانی برای بیکاری کشاورزان است. این نسخه برای بسیاری از شهرهای ایران از شمال تا جنوب از شرق تا غرب نوشته شده است، حتی برای نطنز نسخه ویژه‌ای نوشتند. نطنز قرار است نمونه موفقی در سند چشم انداز کشور بر بستر کشت گیاهان دارویی باشد. طرح ایجاد دانشکده طب سنتی برای آن ریخته شد و قرار شد راه گردشگری سلامت به آن هموار شود. البته تا رسیدن به چشم اندازی که برای نظنز در نظر گرفته‌اند راه بسیاراست. آن اراده‌ای که بخواهد این نسخه را مو به مو و سروقت اجرا کند، دیده نمی‌شود. اما نتیجه فعالیت‌های نصفه و نیمه هم بازار تقاضای خوبی را در کشور به وجود آورده است. بخشی از کشاورزان در استان‌های کرمانشاه، یزد، خراسان جنوبی و... به سمت کشت گیاهان دارویی رفتند. در کرمان نخستین کارخانه فناوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی راه افتاد.

حالا در بخش‌های مختلف شهر تهران فروشگاه‌ها داروهایی گیاهی به مدیریت یک کارشناس یا پزشک به مراجعه‌کنندگان می‌فروشند. کرج صاحب نخستین سلامتکده طب سنتی شد که بیش از هرچیز بر پایه اندوخته‌های بوعلی سیناست.

بوعلی اصول طب را بر پایه «مزاج شناسی» تعریف کرده است. مزاج سرد و گرم روزگاری کلید واژه شناخت ایرانی از طبیعت حاکم بر بدنش بود. بوعلی سینا می‌گوید که غذای من دوای من، دوای من غذای من. رازی هم گفته است اگر نتوانستی کسی را با غذایش درمان کنی، بعد اجازه داری که به سراغ ادویه و داروها بروی. برای همین بود که غذاها براساس فصل تعریف می‌شد و خبری از بسیاری از بیماری‌هایی که امروز زندگی فست فودی به ارمغان آورده، نبود!

پناهی می‌گوید: «برخلاف زمان حال که برای درمان بیماری هزینه‌ می‌کنیم، اجداد ما برای پیشگیری از بیماری هزینه می‌کردند.» طب ابوعلی سینا طب اخلاط، سفرا و سودا و بلغم و خون است. به هم ریختگی این خلط‌ها موجب بیماری می‌شود. به طور مثال سودا که در بدن زیاد می‌شود زمینه بروز بیماری‌هایی مانند افسردگی، روان پریشی، اگزما و بیماری‌های پوستی و سرطان‌ها در بدن بیشتر می‌شود.

* سلبریتی‌های خارجی زیر تیغ جراحی ایرانی ها

طب سنتی ایران دارد کم کم از دل زمین‌های بایر بیرون می‌زند. زمزمه آن آرام آرام به گوش گردشگران خارجی می‌رسد. گردشگران سلامت ایران را بیش از هرچیزی اعراب عراقی تشکیل می‌دهند. البته شمار توریسم سلامت ایران از عراق بیرون می‌رود. طب سنتی به مزاج عمان هم سازگار است. ارمنستان و تاجیکستان و کشورهای حاشیه دریای خزر، افغانستان و پاکستان هم به طب سنتی ایران اعتماد کرده اند. البته طب صنعتی کشور هم نسخه قابل قبولی نوشته است.

شهرهای شمالی ایران هم تا حد زیادی توانسته‌اند توجه بیماران کشورهای همسایه شمالی را به خود جلب کنند. بیمارانی که بیش از هرچیز نازایی، عیوب انکساری، جراحی زیبایی و... آنها را به ایران می‌کشانند. حضور مدل‌های خارجی برای انجام عمل زیبایی هم به شناخت بیشتری از توریسم سلامت ایران در بین جوانان منجر شده است. شهرهایی چون اهواز، مشهد، تهران و کرج گام‌های خوبی برداشته‌اند. برخی از بیمارستان‌های بزرگ کرج به دنبال ایجاد اقامتگاه‌ها، نقاهتگاه‌ها و هتل بیمارستان هستند. همزمان در نقاط مختلفی در تهران فروشگاه‌هایی با حضور پزشکان، گیاهان فرآوری شده دارویی را به فروش می‌رسانند. پناهی می‌گوید: «ایران درصدد است در حوزه طب‌ سنتی بیشتر تلاش کند و آن را به عموم مردم معرفی کند آن هم از طریق ایجاد سلامتکده‌های طب سنتی. وجود مرکزی به‌عنوان سلامتکده می‌تواند مراجعه‌کنندگان را به این باور برساند که هر جایی، هر مطبی و هر پزشکی نمی‌تواند به صورت مستقل مدعی داشتن مهارت در طب سنتی باشد. از سوی دیگر در سلامتکده‌ها معمولاً هم داروهای گیاهی مورد نیاز بیماران ارائه می‌شود و هم بیماران تحت درمان قرار می‌گیرند.»

به گفته محمد پناهی مردم ایران معمولاً به طب سنتی بیشتر از طب شیمیایی و روش‌های درمانی دیگر اعتماد دارند.

او می‌گوید: «استفاده از گیاهان، میوه‌ها و... آن طور که در اذهان عموم رایج است بدون عوارض بوده و است و به همین دلیل اطمینان بیشتری در استفاده از آنها وجود دارد حال آنکه در بسیاری مواقع استفاده از داروهای شیمیایی به دلیل ناشناخته بودن یا ترکیب داروهای شیمیایی نه تنها مضر هستند بلکه در برخی موارد استفاده کمتر و یا بیشتر آنها خطرآفرین نیز می‌تواند باشد اما استفاده از داروهای گیاهی کم‌خطرترین نوع داروهاست. حتی اگر روند درمان با شیوه طب سنتی طولانی‌تر از طب نوین باشد.» با این وجود بسیاری از ایرانی‌ها هنوز نمی‌دانند مثلاً یک «اسپاسم عضلانی» با کمک طب سنتی ایرانی و چینی راحت‌تر و ارزان‌تر درمان می‌شود تا با طب صنعتی. همانطور که پناهی هم می‌گوید: «در مشکل ساده‌ای مثل اسپاسم عضلانی ممکن است پزشک برای بیمار تجویز رادیولوژی کند اما با کلی عکس گرفتن هم مشخص نشود که مشکل بیمار چیست!

بیماری که مدت‌ها از درد کمر رنج می‌برد تنها با یک معاینه ساده فهمید که استفاده از کفش نامناسب باعث ابتلای او به «دیسک کمر» شده است. دیسک کمر او با یک «رگ گیری» ساده و «فصد» توسط پزشک سنتی درمان می‌شود و بیمار را از دردهای کشنده نجات می‌دهد.

به گفته پناهی معمولاً گیاهان دارویی که برای طب سنتی استفاده می‌شود یا داروهای هربال هستند که با تکنولوژی جدید ساخته شده‌اند یا دارویی‌های مرتبط با طب قدیم هستند که منشأ تهیه آنها نسخ قدیمی است. در هر صورت این داروها با نسخه پزشک سنتی تجویز می‌شوند.

به گفته پناهی سلامتکده‌ها بر اساس طب سنتی ایران فعالیت می‌کنند قرار نیست که پزشکی صنعتی را زیر سؤال ببرند: «سلامتکده‌ها معمولاً باید محلی برای عرضه گیاهان دارویی، فرآورده‌های دارویی یا عرقیاتی عرضه شود که هم رضایت بیمار را به همراه داشته باشد و هم استاندارد باشند.» به اعتقاد او همه باید به سمتی بروند که ضریب اطمینان متقاضیان بیشتر شود در این صورت است که می‌توان حلقه گردشگران سلامت را با طب سنتی بیشتر کرد.

طب سنتی ایران البته کم کم در میان گردشگران اروپایی هم طرفدارانی پیدا کرده است. آنطور که پناهی می‌گوید: «معمولا گردشگران خارجی که برای طب سنتی به ایران می‌آیند در همان محلی ثبت‌نام می‌کنند که گردشگران ایرانی مراجعه می‌کنند با این وجود گردشگران خارجی از وجود چنین علمی کمتر اطلاع دارند ولی شنیده‌اند که ایران در حوزه حجامت، زنبوردرمانی، زالو درمانی و... فعالیت می‌کند.»

گردشگر دانمارکی که برای حجامت به سلامتکده کرج آمده است می‌گوید: در دانمارک اجازه طب سنتی نمی‌دهند و هنوز جایگاه علمی آن برای دولت مشخص نشده است با این وجود او اصرار دارد که حتماً حجامت شود. حتی زمانی که پزشک به او می‌گوید بدن شما نیازی به حجامت ندارد و این روشی برای ایجاد تعادل و از بین بردن مشکلات بدن است او همچنان بر خواسته خود اصرار می‌ورزد.

آنطور که پناهی می‌گوید: «برخی گردشگران تنها نامی از طب سنتی ایران شنیده‌اند و برخی که آن را قبلاً امتحان کرده‌اند، درمان دوباره را بی‌ضرر نمی‌دانند به همین دلیل به دنبال مرکزی که از هر جهت فعالیت هایش مطمئن باشد می‌گردند.» به گفته او حتی برخی گردشگران خارجی به این مراکز برای کسب اطلاع بیشتر مراجعه می‌کنند. با این وجود تعرفه‌ای که از آنها در سلامتکده‌ها گرفته می‌شود همان تعرفه بیماران ایرانی است.وزارت بهداشت طب سنتی را پس زد البته تلاش‌ها در داخل کشور برای طب سنتی یک بازگشت به عقب هم داشت؛ وزارت بهداشت، درمان و آموزش و پزشکی در اقدامی عجیب جایگاه معاونت طب سنتی کشور را به دفتر طب سنتی تقلیل داد. خدادوست مدیرکل امروز و معاون سابق طب سنتی وزارت بهداشت می‌گوید: «بر اساس آمارهای یکی از کشورهای توسعه یافته مشخص شده، ۷۵ درصد افرادی که به پزشکان عمومی مراجعه می‌کنند یا نیازی به دارو ندارند یا با داروهایی که خود(براساس آموزش خود درمانی) تجویز می‌کنند، بهبود می‌یابند. بنابراین وقتی سواد مردم بالا رود، این مراجعات بی‌مورد تقلیل می‌یابد و سبب می‌شود مبلغ زیادی در اقتصاد مملکت صرفه‌جویی شود.» او معتقد است با ایجاد سلامتکده‌ها راه برای تبلیغات واهی و ادعاهای کاذب برخی سوءاستفاده‌گران تا حدود زیادی بسته می‌شود. خدادوست وجود 10 هزار پزشک و 15 هزار عطاری در کشور را نشان دهنده گرایش بالای مردم به طب سنتی می‌داند.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار: 3 بهمن 1395، صفحه 11، شماره: 6414.