صنعت چاپ و رسانه‌های مکتوب اعم از روزنامه و مجله با یکدیگر همزیستی و همزادی دیرینه دارند. در حال حاضر این رابطه چگونه است و چه بخشی از حجم کار صنعت چاپ اختصاص به چاپ مجله و روزنامه دارد؟

رابطه صنعت چاپ با رسانه‌های مکتوب از دیرباز وجود داشته و به‌عنوان یک بازوی توانمند در خدمت آنها است. در واقع اگر بگوییم صنعت چاپ شاهرگ حیاتی رسانه‌های مکتوب است حرف گزافی نگفته‌ایم، اما با وجود این حمایت از این صنعت راهبردی و از سویی دیگر معرفی توانمندی‌ها و قابلیت‌های آن از سوی رسانه‌های مکتوب خیلی ضعیف و شاید بتوان گفت در حد صفر بوده است. در واقع نه تنها حمایتی نشده است بلکه اخبار و برنامه‌های روز ملی صنعت چاپ که یازدهم شهریور ماه بود یا هفته علوم و فناوری که همزمان با روز ملی چاپ از سوی انجمن علمی و فناوری چاپ برگزار شده بود از سوی رسانه‌های مکتوب بخوبی پوشش داده نشد و به نوعی نسبت به آن بی‌مهری شد.

اما در خصوص میزان و حجم کار این صنعت که به چاپ مجله و روزنامه‌ها اختصاص دارد باید بگویم که شاید چاپ نشریات و روزنامه‌ها کمتر از10درصد حجم کارها یا گردش مالی صنعت چاپ را به خودش اختصاص داده باشد اما در حوزه چاپ رول حجم قابل توجهی از محصولات چاپی نشریات و روزنامه‌ها را به خود اختصاص داده و امروزه به نوعی متکی به سفارشات مجلات و روزنامه‌ها است.

عمده‌ترین مسائل و مشکلاتی که صنعت چاپ با آن درگیر است چیست؟

به‌طور کلی مشکلات و مسائل صنعت چاپ را می‌توان در چند حوزه طبقه‌بندی کرد. بخش نخست، صنفی و موضوع مالیات ها و مالیات بر ارزش افزوده است که امروزه تنگناهای زیادی را برای پیشرفت، توسعه و حتی افزایش سرمایه‌گذاری در این صنعت را تحت الشعاع قرار داده است. در واقع صنعت چاپ توان پرداخت ارزش افزوده 9 درصدی را ندارد و اگر بخواهیم این صنعت را در کشور ارتقا دهیم باید همانند برخی صنایع دیگر ارزش افزوده حداقل سه درصدی در نظر گرفته شود. بنابراین لازم و ضروری است که این موضوع از سوی قانونگذاران و دولتمردان مورد بازنگری جدی قرار گیرد. دومین موضوع، بحث فضای کسب و کار حاکم بر صنعت چاپ است که همچنان سیستم‌های مدیریتی آنها سنتی و غیر کارآمد است. از این‌رو نیاز است با روزآمد کردن روش های مدیریتی، تغییراتی در فضای کسب و کار این صنعت

ایجاد شود.

اما سومین مشکل در حوزه تأمین مواد اولیه و ماشین‌آلات است که بیش از 80 درصد به محصولات خارج از کشور وابستگی داریم. این در حالی است که نوسانات قیمت ارز در افزایش هزینه‌های تمام شده مواد اولیه و خدمات پس از فروش ماشین‌آلات نیز بی‌تأثیر نبوده است. از این‌رو در سالی که سال اقتصادمقاومتی: تولید - اشتغال نام گرفته شایسته است که به موضوع بومی‌سازی این صنعت بسیار توجه شود.

چهارمین مشکل، بحث آموزش و پژوهش در حوزه صنعت چاپ است که متأسفانه از سوی متولیان و دست اندرکاران جامعه دانشگاهی به فراموشی سپرده شده است. البته انجمن علمی، فناوری صنعت چاپ در حد بضاعت و توانش توانسته ارتباط نسبی با دانشگاه و صنعت چاپ برقرار کند. بنابراین لازم و ضروری است صنعت چاپ به‌عنوان سومین صنعت تکنولوژی جهان به حوزه دانشگاه ورود پیدا کرده و با ارتقای سطح نگاه فناورانه و دانشجویی نسبت به این صنعت و توجه به امر پژوهش، مرزهای دانش در کشور را به نحوی گسترش داده که سایر رشته‌های فنی و مهندسی را تحت‌الشعاع خودش قرار دهد.

پنجمین مشکل بحث اطلاعات و آمار است. در حالی که امروزه یکی از الزامات برنامه‌ریزی و سیاستگذاری‌ها، داشتن آمار و اطلاعات دقیق و قابل اتکا است اما متأسفانه تاکنون آمار دقیقی از گردش مالی و نیازها و توانمندی‌های صنعت چاپ در کشور گرد‌آوری و منتشر نشده است.

اما مشکل زیربنایی دیگر در این حوزه، نبود جایگاه مناسب برای صنعت چاپ است. باتوجه به پژوهش‌های انجام شده در اسناد بالادستی و کلان بسیاری از کشورها صنعت چاپ به‌عنوان یک صنعت استراتژیک و راهبردی به رسمیت شناخته شده است، اما با وجود درخواست انجمن علمی و فناوری چاپ ایران برای گنجاندن بند یا پاراگرافی به برنامه ششم توسعه، این موضوع تحقق پیدا نکرده و تا زمانی که این صنعت جایگاه خودش را در اسناد بالادستی همانند سند چشم‌انداز در برنامه‌های 5 ساله و صنعت جامع علمی کشور مورد توجه قرار ندهد جایگاه واقعی و حقیقی‌اش از بین خواهد رفت و برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها در این حوزه دچار نقصان و غیر کارآمد خواهد شد.

در سال های اخیر شاهد چینی‌سازی صنعت چاپ هستیم به‌طوری که بسیاری از سفارشات چاپی در چین انجام می‌شود علت این وضعیت چیست؟

همانطور که شاهد هستیم و با وجود تأکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر اقتصاد مقاومتی می‌بایست رویکردمان صادرات‌گرا و بومی‌گرا باشد، اما متأسفانه به‌دلیل علاقه بسیاری از افراد به بحث تجارت و واردات و اپیدمی شدن این ویروس در همه صنایع باعث شده تولید و اشتغال داخل کشور مورد بی‌مهری قرار گیرد و بازارهایمان به دیگر کشورها واگذار شود. این درحالی است که صنعت چاپ در کشور نیز از این امر مستثنی نبوده و با وجود اینکه می‌توان بسیاری از محصولات چاپی را در کشور تولید کرد اما هم‌اکنون حجم گسترده‌ای از کالاهای مربوط به این صنعت وارداتی است. البته ناگفته نماند که در بخش فناوری و تکنولوژی نیز خلأهایی وجود دارد. به عبارتی ساده‌تر سرمایه‌گذاران و مسئولان به جای آنکه تلاش کنند تا تکنولوژی‌های مربوط به این صنعت را به داخل کشور انتقال دهند ساده‌ترین راه را که واردات محصولات چاپی است انتخاب کرده‌اند. در واقع امروزه به‌دلیل آنکه واحدهای صنعتی ما از ظرفیت کامل خودشان استفاده نمی‌کنند خلأهای زیادی در صنعت کشور به وجود آمده و لازم است که این بحث نیز مورد توجه قرار گیرد. همچنین امیدواریم که در این حوزه هم متولیان و دست اندرکاران اقدام عملی و جدی و اهتمام ویژه‌ای را به این موضوع اختصاص دهند.

در زمینه تأمین و تهیه کاغذ با چه مشکلاتی مواجه هستید؟

در کل کشور در خصوص تأمین کاغذ مشکل جدی ندارد چرا که واردات این محصول بخوبی انجام می‌شود، اما مشکل اساسی عوارض گمرکی است که از تعرفه معقول یا واقع گرایانه‌ای برخوردار نیست و باعث افزایش هزینه تمام شده آن می‌شود. همچنین امکان رقابت ما را با سایر رقبای بین‌المللی و منطقه‌ای تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. شاید به‌دلیل افزایش هزینه‌های تمام شده یا به نوعی گران تمام شدن محصولات چاپی امکان رقابت در بازارهای جهانی از ما گرفته شود اما در حال حاضر تا حدودی از کاغذهایی که تولیدات داخلی هستند استفاده می‌کنیم. البته بحث کیفیت نیز مطرح است و از آنجا که کاغذ یک کالای استراتژیک است ضرورت دارد برنامه ریزان و تصمیم سازان با رعایت مسائل زیست محیطی و حمایت تولید‌کنندگان داخلی تولید کاغذ و مقوا را از لحاظ کمی و کیفی در کشور افزایش دهند تا بتوانیم وابستگی‌مان را به خارج از کشور کاهش دهیم.

چاپخانه داران و سرمایه‌گذاران حوزه چاپ تا چه حد به به روز‌سازی ماشین‌آلات چاپی اهتمام دارند؟

یکی از مشکلات و معضلاتی که در حال حاضر صنعت چاپ را مورد تهدید قرار می‌دهد بحث فرسودگی و روزآمد نبودن ماشین‌آلات چاپی است. در واقع صنعت چاپ یک صنعت گرانی است و در بخش ماشین‌آلات نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بسیاری است که از توان بخش خصوصی خارج است. به همین دلیل بسیاری از ماشین‌آلات چاپی فرسوده هستند و نیاز است در این حوزه با اختصاص وام ها و تسهیلات ارزان قیمت و بویژه بلندمدت بتوانیم صاحبان صنعت چاپ و چاپخانه داران را نسبت به به روز‌رسانی دستگاه‌هایشان تشویق کنیم تا براحتی در این خصوص گام بردارند. شاید یکی از راهکارهایی که می‌تواند در این راستا به صنعت چاپ کمک کند و آن را از شرایط فعلی رهایی بخشد، جذب سرمایه‌گذاران خارجی از سوی تأمین‌کنندگان ماشین‌آلات چاپ است.

اگرچه درحال حاضر صنعت چاپ کشور از نیروی انسانی خوبی برخوردار است و توانسته بخشی از خلأ فناوری روز را با همین نیروهای توانمند و ماهر پر کند اما این موضوع نمی‌تواند به‌عنوان یک تکیه گاه برای صنعت چاپ باشد و از روزآمد کردن ماشین‌آلات چاپ غافل شد. البته نیاز به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری کلان در این خصوص است زیرا امکان دارد با روز آمد کردن ماشین‌آلات چاپی این تهدید وجود داشته باشد که رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی بازارهای کشور را در اختیار گیرند. بنابراین بهترین راهکار، کاهش تعرفه گمرکی و واردات ماشین‌آلات چاپ است چرا که در حال حاضر ماشین‌آلاتی با بیش از یکصد میلیون تومان عوارض گمرکی داریم و همین مسأله انگیزه سرمایه‌گذاری برای چاپخانه داران را کاهش می‌دهد.

با توجه به دیجیتالی شدن عرضه اطلاعات و محتواهای خواندنی صنعت چاپ تا چه حد از این مسأله تأثیر پذیرفته و آیا این روند صنعت چاپ را تهدید می‌کند؟

در واقع صنعت چاپ یکی از پویا‌ترین صنایع جهان است. این صنعت زمانی تک محصولی یا چند محصولی بود که بیشتر در حوزه مطبوعات همانند چاپ نشریات، روزنامه‌ها، کتاب، سرنسخه و محصولات اینچنینی فعالیت می‌کرد، اما در حال حاضر هیچ بخش و حوزه و موادی را نمی‌توان پیدا کرد که به سیطره صنعت چاپ در نیامده باشد و نتوان فرآیند چاپ را روی آن انجام داد. به عبارتی دیگر به جرأت می‌توان گفت اکثر بخش ها حتی در صنایع نظامی، بهداشتی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، مذهبی و فرهنگی و حتی در بحث پوشاک و صنعت نساجی و سایر حوزه‌های دیگر هم جای پای صنعت چاپ حس می‌شود و به نوعی خدمت های بزرگی انجام می‌دهد. اما واقعیت انکار‌ناپذیر این است که بخش چاپ اداری و انتشاراتی و تولیداتی در حال عزیمت به حوزه‌های چاپ صنعتی، بسته‌بندی و تبلیغاتی است. بنابراین نمی‌توان دیجیتالی شدن عرصه اطلاعات و محتواهای خواندنی را تهدید قلمداد کرد. به قطع این موضوع نمی‌تواند صنعت چاپ را با این پتانسیل‌ها و توانمندی‌ها تهدید کند اما امکان دارد در آینده به نوعی رسانه‌های مکتوب از خدمات صنعت چاپ محروم شوند. کما اینکه هم‌اکنون در دنیا تولیدات ماشین‌آلاتی که در حوزه چاپ مکتوب هستند به سمت تولید ماشین‌آلات بسته‌بندی و چاپ صنعتی یا چاپ‌هایی که خدمات ویژه انجام می‌دهد رفته‌اند. به‌عنوان مثال اگر توجه داشته باشید انسان‌ها از قبل از تولد از برگه آزمایش بارداری مادرشان تا پس از مرگ که فرآیند چاپ عکسشان با کیفیت بالا روی سنگ مزارشان است ،با صنعت چاپ سر و کار دارند. یعنی هیچ جایی در خانه یا محیط کار یا فضای شهری نیست که بشر با محصولات چاپی روبه رو نشده باشد. حتی در بحث پلاک خودروها و حتی حدود 25 درصد قطعات خودروها نیز فرآیند چاپ انجام می‌شود.

صنایع بسته‌بندی یکی از حوزه‌های مهم و درآمد زا در صنعت چاپ است. در کشور ما تا چه حد صنعت چاپ به این حوزه کاری گرایش پیدا کرده است؟

هم‌اکنون در کشور در حوزه بسته‌بندی مشکل جدی نداریم. بیشتر در حوزه طراحی و گرافیک بسته‌بندی و چاپ آن مشکل داریم، یعنی همه فناوری‌های روز صنعت بسته‌بندی را در اختیار نداریم و اما خوشبختانه در حال حاضر سرمایه‌گذاران و چاپخانه داران به سمت چاپ بسته‌بندی گرایش پیدا کرده‌اند و زمینه فرهنگی و نیاز به آن در کشور نیز رفته رفته نهادینه شده و مورد توجه قرار می‌گیرد. همان‌طور که می دانید بسته‌بندی به معنای این است که از فله فروشی فاصله بگیریم یعنی اینکه محصولاتمان را با برند خودمان در داخل یا بازارهای خارجی عرضه کنیم. بنابراین یکی از نیازها و الزامات جدی کشور این است که به موضوع دانش چاپ بسته‌بندی و سرمایه‌گذاری در این حوزه به طور جدی‌تر و اولی‌تر توجه شود. یکی از حوزه‌هایی که می‌توان از صنعت بسته‌بندی استفاده کرد حوزه صنایع دستی است. در صورتی که صنایع دستی و فرهنگی با بسته‌بندی به بازار عرضه شود هم به اشتغالزایی کشور کمک بسیار می‌کند و هم ایجاد ارزش افزوده برای آن کالا و هم اینکه باعث بالا رفتن ارزش آن می‌شود. به‌عنوان مثال کشوری همانند چین یک کالای بسیار ارزان قیمت یا کم ارزش را به خاطر بسته ‌بندی‌اش چندین برابر قیمت به مشتریانش عرضه می‌کند. همان‌طور که می‌دانید هر بسته‌بندی بی‌هویتی هیچ ارزشی ندارد و فقط از سلامت کالا حفاظت می‌کند. از این‌رو نیاز است تا به سمت بسته ‌بندی‌های هویت‌داری برویم که فرآیند چاپ روی آن اتفاق افتاده باشد، چرا که یک بسته‌بندی هویت دار علاوه بر حفاظت از آن کالا در معرفی و برند سازی، جذب مشتری، اطلاع‌رسانی و حتی در حوزه‌های دارویی و مواد غذایی و سلامت بشر کمک می‌کند. با وجود خدمات ارزنده‌ای که صنعت چاپ به بشر می‌کند اما متأسفانه در کشور نسبت به این صنعت خیلی بی‌مهری می‌شود. به‌عنوان مثال در همین مراسم‌های مذهبی اگر فناوری چاپ نبود هیچ جذابیتی برای مخاطب ایجاد نمی‌شد. حتی برای ترویج مسائل مذهبی ، پرچم‌ها و بنرها و وسایل مذهبی از صنعت چاپ استفاده می‌شود حتی در صدا و سیما نیز اگر صنعت چاپ نباشد، اخبارش هیچ هویتی ندارد. اگر دقت کرده باشید صدا و سیما وقتی از یک مکان یا مراسمی فیلمبرداری و آن را پخش می‌کند مخاطبان بواسطه بنر و محصولات چاپی که به فراخور آن برنامه وجود دارد و در تصویر مشاهده می‌کنند از موضوع آن مراسم مطلع می‌شوند. حتی دستور رئیس جمهوری یک مملکت زمانی از ارزش و سندیت برخوردار است که آن را روی سربرگ هویت‌داری که فرآیند چاپ روی آن انجام شده،

نوشته باشد.

در حال حاضر پراکندگی جغرافیایی این صنعت در کشور چگونه است و استان های کمتر برخوردار در حوزه چاپ کدام ها هستند؟

در واقع پراکندگی جغرافیایی صنعت چاپ براساس توسعه یافتگی یا توسعه نیافتگی استان‌ها و شهرستان‌ها صورت می‌گیرد. به‌عنوان مثال در استان‌های کمتر توسعه یافته همانند ایلام، سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان جنوبی و شمالی، بوشهر، سمنان و سایر استان‌ها که کمتر توسعه یافته‌اند پراکندگی جغرافیایی صنعت چاپ کمتر به چشم می‌خورد زیرا صنعت چاپ یکی از شاخصه‌های مورد ارزیابی برای میزان توسعه یافتگی یک کشور است. یعنی هر کشوری که صنعت چاپ و بسته ‌بندی‌اش توسعه بیشتری پیدا کرده باشد آن کشور در جایگاه توسعه یافته‌ها قرار می‌گیرد. بنابراین در کشور هر چقدر به سمت مرکز و پایتخت می‌رویم این توسعه یافتگی و پراکندگی بیشتر است. اما در شهرستان هایی که کمتر توسعه یافته‌اند صنعت چاپ به‌صورت مجتمع نیست بلکه به‌طور معمول چاپخانه‌ها دارای یک دستگاه هستند و به صورت محلی فعالیت می‌کنند، اما در تهران و شهر‌های توسعه یافته دیگر چاپخانه‌هایی با ده‌ها دستگاه وجود دارد. در اصل یک کارخانه چاپی هستند.