پایگاه تحلیلی خبری شعار سال

جهان توسعه نیافته در حقیقت گرچه نام جهان دارد از قوام تاریخی بی بهره است یا بهره کافی ندارد. جهان متجدد به صورتی که در اروپای غربی و آمریکای شمالی تحقق پذیرفته، توسعه یافته نامیده میشود، اما جهان قدیم را نمی‌توان توسعه نیافته خواند و کسی نگفته و نمی‌تواند بگوید که مثلا هخامنشیان یا ساسانیان توسعه نیافته بودند، اما اکنون بسیاری از کشور‌های جهان که بعضی از آن‌ها سابقه تاریخی هم دارند در ذیل نام توسعه نیافته یا در حال توسعه قرار دارند پس توسعه نیافتگی امری است که اخیرا عارض چین و هند و ایران و مصر و ... شده است. اگر این کشور همان بودند که در گذشته تاریخی بودند به آن‌ها توسعه نیافته گفته نمی‌شد، اما چه شده که آن‌ها را توسعه نیافته می‌خوانند؟ این کشور‌ها چیزی که سابقا بوده اند نیستند و در عین حال، به مرحله توسعه هم نرسیده اند پس در واقع نه تعلق درست به گذشته تاریخی خود دارند و نه به مراحل پیشرفتی که در جهان توسعه یافته تحقق یافته رسیده اند. این کشور‌ها می‌خواهند در پی جهان توسعه یافته بروند و به مزایایی که آن‌ها در زندگی، علم و تکنولوژی دارند دست یابند. مشکل این است که خواستن اگر به معنی هوس داشتن باشد توانستن نیست و صاحب هوس را به مقصود نمی‌رساند. جهان متجدد با خرد و فرهنگ خاص به مراحل توسعه رسیده و کشور‌های دیگر به صرف آموختن علوم جدید و تقلید از رسوم تجدد به مقصد و مقصودی که دارند نمی‌رسند. جهان توسعه نیافته یا در حال توسعه مخصوصا از آن جهت کارش دشوار است که باید اجزاء یک سیستم و نظم به هم پیوسته تاریخی را جداجدا اخذ کند و هر یک را در جای خود قرار دهد و میان آن‌ها اتصال و پیوستگی بومی خودش را به وجود آورد.

دکتر رضا داوری‌اردکانی باور دارد متفکری که در رؤیای پدید‌آمدن عهد و عصری دیگر باشد، چه‌بسا با عصر و عهد خود مخالفت کند. بسیاری از متفکران تنها دغدغه‌شان خلق مفاهیمی بوده است تا از عهد و عصر خود فراتر رفته و به انکار وضع موجود دست بزنند. همان‌گونه که دلوز می‌گوید کار فلسفه خلقِ مفاهیم است.

ما در بخش «تاریخ در ترازو» هم به معرفت تاریخ به معنای عام نظر داریم و هم به تاریخ به مثابه یک رشته (discipline) دانشگاهی در جهان و به طور خاص در ایران توجه داریم. شما یکی از استادان و متفکرانی هستید که درباره رشته خودتان یعنی فلسفه و معرفت در ایران کنونی و در تاریخ گذشته در جهان اسلام، نگاه انتقادی یا به تعبیر رایج امروز، نگاه آسیب شناختی (pathologist) داشته‌اید و از بحران در فلسفه سخن گفته‌اید و از مقام فلسفه در تمدن اسلامی پرسش کرده‌اید و در ربط با زوال و انحطاط تمدن مسلمانان از نقش زوال فلسفه سخن گفته‌اید و اشاره کرده‌اید که در تمدن ایرانی-اسلامی به جای این که فیلسوفان متفکران قوم باشند، گروه‌های دیگری سررشته دار اندیشه شده‌اند. اکنون خدمت شما رسیدیم تا ملاحظات خودتان را اولا راجع به معرفت تاریخ و ثانیا درباره رشته تاریخ به طور خاص در ایران، بفرمایید. نکته مهم دیگر این که خیلی از مسائلی را که اهل تاریخ با آن‌ها درگیرند، فلاسفه مطرح کرده‌اند. یعنی فلاسفه هستند که خیلی از پرسش‌های معرفت شناختی را پیش روی اهل علم گذاشته‌اند و معمولا خود اهل تاریخ کمتر از نظر روش شناختی و معرفت شناختی به این مباحث پرداخته‌اند. قدیم‌ترین پرسشی که راجع به تاریخ داریم، مربوط به فیلسوف بزرگ یونانی ارسطو در کتاب «فن شعر» است. از آن زمان تا‌کنون، همواره کفه ترازوی مباحث فلسفی و معرفتی راجع به تاریخ به نفع فلاسفه سنگینی می‌کند و خود اهل تاریخ بیشتر در این مسائل از فلاسفه پیروی کرده‌اند یا به آن‌ها بی‌اعتنایی کرده اند یا حتی صورت مساله را حذف کرده‌اند و گفته‌اند که این مباحث به ما مربوط نیست. اگر ممکن است در مورد این مباحث نیز نظر خود را بفرمایید.

رضا داوری اردکانی گفت: من گفته ام همه جهان غربی شده و غربی زندگی می کند. این خوشحالی و افتخار ندارد ولی هر چه هست شیوه زندگی ما هم غربی شده است و ما به رضایت خاطر انتخاب نکرده ایم.

شهریار زرشناس عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی طی یادداشتی که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داد، به ارائه تحلیلی از پروژه آلترناتیوسازی از «ناسیونالیسم باستان گرا» در مقابل انقلاب اسلامی پرداخت و نوشت: برخلاف برخی مدعاهای تبلیغاتی(و البته غیر حقیقی) مروجان و هواداران ناسیونالیسم باستان گرا و تبلیغات چی های ماسونی ـ صهیونیستی، سند و گواه متقنی دال بر موحد بودن کوروش در دست نداریم. کوروش ( آنگونه که روایت های راستین تاریخی به ما نشان می دهند) یک مرد نظامی توسعه طلب است که بخش عمده زندگی خود را در جنگ های تجاوزکارانه سپری کرد.

داوری اردکانی در آخرین شماره نشریه فرهنگستان علوم در سرمقاله ای که می توان آن را مانیفست او در باب توسعه دانست، به ضرورت پیمودن راه توسعه و تشریح خرد توسعه پرداخته است.