شعار سال: «بانک این برگه‌ها را قبول نمی‌کند. به ما سند نمی‌دهند و این اوراق هم ارزش حقوقی‌ ندارد» این‌ها را محمد می‌گوید. برگه‌ای در دست دارد و با اضطراب صحبت می‌کند. او ساکن یکی از روستاهای گمیشان است و حدود یک سال پیش - طی طرحی تعدادی از اسناد بنیاد علوی مربوط به زمین‌هایی که در تملک بنیاد مستضعفان کشور است، به روستاییان تحویل داده شد- برگه‌ای به عنوان سند دریافت کرد. او حالا می‌گوید این برگه‌‌ها کارایی اسناد رسمی را ندارند.

وکالت‌نامه‌های بی‌اعتبار

محمد توضیح می‌دهد: این برگه‌ها تنها یک وکالت‌نامه‌اند و دولت بر اساس آن‌ها برای اشتغال روستایی و شهری وام می‌دهد. این در حالی است که ما به اسناد ملکی به عنوان وثیقه نیاز داریم، اما ظاهرا به خیلی‌ها وکالت‌نامه دادند و به خیلی‌ها اجاره‌نامه‌های 99 ساله. بانک این برگه‌ها را از ما قبول نمی‌کند.

او می‌افزاید: چه درباره زمین‌های کشاورزی و چه درباره خانه‌ها، هیچ اختیاری نداشتیم و به نظر حالا هم نداریم. خانه‌ها و زمین‌ها معامله می‌شوند، اما به قیمت ارزان و روی دست معامله می‌شوند. در حقیقت به سادگی می‌توان این معامله‌ها را به هم زد.

او ادامه می‌دهد: می‌خواستم یک بوم‌کلبه راه‌اندازی کنم، اما امکانش نیست. درخواست وام 100 میلیون تومانی دادم. گفتند وثیقه ملکی بیاور، نداشتم. گفتند 3ضامن کارمند بیاور، ندارم. بعد از مدتی گفتند قرار است سند املاکتان را به شما بدهند، اما خبری از سند هم نیست. آنچه به ما داده‌اند، یک برگه کاغذ بدون اعتبار است. این برگه تایید می‌کند مالک هستیم، اما برای بانک و هیچ دستگاه دیگری سندیت ندارد.

آنچه را محمد از گمیشان می‌گوید؛ روستاییان دیگری از فارسیان گلستان هم تایید می‌کنند. همه به دریافت اسناد امید بسته‌اند، اما این اسناد گره‌گشای کارشان نیست؛ اوراقی که در حال توزیع در سراسر کشور است، به‌ویژه در گلستان که بنیاد مسکن برای توزیع اسناد ملکی و کشاورزی میان روستاییان نخستین تفاهم‌نامه با بنیاد مستضعفان را امضا کرد.

به دنبال یک راه‌حل

یکی از اهالی روستای فارسیان را هم در برنامه‌ای که معاون رئیس ‌جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در گلستان حضور دارند، می‌بینیم. او دوست ندارد نامش را منتشر کنیم، اما می‌گوید: اسناد را دریافت کرده‌ام. در روستای خودم به کاری مرتبط با گردشگری مشغول شدم. نیاز به تسهیلات بانکی دارم. اتفاقا معاونت روستایی رئیس‌ جمهوری وام‌های خوبی برای اشتغال روستایی تدوین کرده است، اما من سند ملکم را ندارم. بنیاد مستضعفان اسنادی به ما داده است که برای بانک‌ها ارزش حقوقی ندارد. آمده‌ام معاون رئیس ‌جمهوری را ببینم و بگویم راه‌حلی پیش پای ما بگذارد.

کارگروه 7 نفره برای تعیین تکلیف

با وجود این انتقادها بنیاد مستضعفان از سال 94 تاکنون در حال واگذاری اسناد علوی به شهروندانی است که از نظر حقوقی متصرفان این اراضی به حساب می‌آمدند. سال 94، رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در دیدار با آیت‌الله نورمفیدی، نماینده ولی‌فقیه در گلستان که طی سال‌ها، پیگیر اراضی روستایی بود، اعلام کرد: زمین‌های بنیاد علوی به مردم باز خواهد گشت.

محمد سعیدی‌کیا توضیح داد: پس از آن‌که نامه‌ها برای تعیین تکلیف عرصه‌های بنیاد علوی به دفتر مقام معظم رهبری زیاد شد، ایشان دستور پیگیری دادند. کارگروه 7 نفره‌ای تشکیل و آیین‌نامه‌ای هم تدوین شد. براساس این آیین‌نامه، برخی زمین‌ها به صورت مجانی به مالکان اهدا می‌شود و بقیه براساس درصدی اندک از نرخ روز و با ارائه مدارک.

در همان سفر سعیدی‌کیا به گلستان، 2 هزار سند ملکی و کشاورزی به شهروندان گمیشان اهدا شد. بعد از آن با امضای نخستین تفاهم‌نامه، میان بنیاد مستعضفان و بنیاد مسکن، روند اعطای اسناد به روستاییان با سرعت بیشتری نسبت به سایر استان‌ها صورت گرفت. حدود هزار و 380 سند کشاوزی به کشاورزان آق‌قلا و هفته گذشته هم 2هزار سند ملکی به ساکنان انبار آلوم در گلستان داده شد. همچنین 2 هزار و 500 سند املاک و اراضی به اینچه‌برون و داشلی‌برون داده شده است. این اسناد به شکل یکجا و طی مراسمی با حضور مسئولان بنیاد مستضعفان کشور و مدیران استان اعطا شده است.

اعطای 28 هزار و 800 سند

مدیر کل اموال و املاک بنیاد مستضعفان درباره اسناد ملکی و کشاورزی اعطا شده به شهروندان گلستانی می‌گوید: از اردیبهشت سال 94 تاکنون

28 هزار و 800 سند واگذاری املاک بنیاد مستضعفان به مساحت 124میلیون و 693 هزار و 436 متر مربع با برآورد قیمت 6/362 میلیارد تومان به رایگان به اقشار محروم گلستان واگذار شده است. علی شکریان درباره انتقادهای برخی از دریافت‌کنندگان این اسناد تصریح می‌کند: ما سندی واگذار نکرده‌ایم. آنچه به مردم داده شده، برگه‌ای مشابه اجاره‌نامه است. ما به شهروندان، برای سرعت بیشتر در کار، وکالت تام‌الاختیاری داده‌ایم تا برای پیگیری روند حقوقی دریافت سند در بنیاد مسکن یا اداره‌های مرتبط با مشکلی مواجه نباشند. این وکالت‌نامه به صورت تام‌الاختیار داده می‌شود. او درباره نداشتن وجاهت قانونی این برگه هم توضیح می‌دهد: شهروندانی که به جای سند وکالت‌نامه دریافت کرده‌اند باید در ابتدا با مراجعه به بنیاد مسکن، اسناد خود را دریافت کنند. همه اراضی یا املاکی که امکان دریافت سند در کوتاه‌مدت داشتند از سوی بنیاد مستضعفان سند دریافت کرده‌اند و فقط برای برخی وکالت‌نامه صادر شده است.

املاک بی‌سند 6 استان

اما موضوع املاک بی‌سند و تعیین تکلیف حقوقی آن‌ها مختص گلستان نیست و این اسناد در 6 استان کشور فراوانی بیشتری دارند. در سال‌های 90 و 91 به دستور رهبری، مطالعه بر 6 استانی که بیشتر زمین‌های آن‌ها متعلق به بنیاد علوی بود، شروع شد. مهر سال 91 گزارش و جدولی در این زمینه جمع‌بندی و به هیات امنای بنیاد به عنوان بالاترین مقام بنیاد مستضعفان ارائه شد. این جدول پس از آن‌که به تصویب هیات امنا رسید برای اجرا به سازمان اموال و املاک ابلاغ شد. مدت اجرای این مصوبه 3 سال و تا پایان سال 95 بود که البته هنوز اجرای آن ادامه دارد. این اسناد در قالب چند بند با دریافت پول، تخفیف ویژه و اسناد رایگان طبقه‌بندی می‌شوند.

سال 92 بنیاد مستضفعان با انتشار یک فراخوان و ارسال حدود 40 هزار دعوت‌نامه، برای افراد ساکن در این املاک، اعلام کرد: «کسانی‌که اراضی و املاک علوی در تصرف آن‌هاست باید به اداره کل استان یا دفتر نمایندگی شهرستان مراجعه کنند و درخواست ارائه دهند.» پس از اعلام درخواست، مشمولان بند «ب» به کمیسیون مربوطه و مشمولان بند «ج» به کمیته کارگروه مرکز ارجاع داده می‌شوند. بر اساس مصوبه هیات امنای این نهاد، افراد بی‌بضاعت، کم‌بضاعت و افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی، افراد دارای بیماری‌های خاص و همچنین افرادی که اشخاصی تحت تکلف آن‌ها هستند،‌ مشمول بند «ج» می‌شوند.

هر استان، چند متر

بنا بر آیین‌نامه واگذاری اسناد، در 3 استان مازندران، گیلان و قزوین به مشمولان بند «ج» در شهرها تا 250 متر زمین مسکونی رایگان اهدا می‌شود.

از 250 تا 400متر هم 10 درصد ارزش واقعی زمین گرفته می‌شود. این در حالی است که در روستاهای این 3 استان تا 400متر زمین رایگان به مشمولان بند «ج» اهدا می‌شود. همچنین زمین‌های مسکونی با مساحت 400 تا 700متر مربع با محاسبه 10 درصد قیمت کارشناسی روز به محرومان و واجدان شرایط واگذار می‌شود.

در خراسان‌شمالی، گلستان و ایلام نیز زمین تا 300متر مسکونی شهری به صورت رایگان و تا 500 متر با محاسبه 10 درصد قیمت کارشناسی اهدا می‌شود. در روستاهای این استان‌ها هم 500 متر زمین رایگان و از 500 تا 700 متر با محاسبه 10 درصد قیمت کارشناسی روز واگذار می‌شود. همچنین درباره اراضی کشاورزی، در خراسان‌شمالی، گلستان و ایلام تا 2 هکتار زمین رایگان اهدا می‌شود و در مازندران، گیلان و قزوین 2 هزار و 500‌متر زمین رایگان اهدا و مازاد آن تا 25 درصد قیمت کارشناسی محاسبه می‌شود. همچنین در بند «ج» اگر کسی شغل مغازه‌داری داشته و دکانش جزو اموال بنیاد باشد به او تا 25 متر مغازه رایگان در شهر یا روستا اهدا می‌شود. مشمولان بند «ب» در کمیسیون معاملات سازمان بررسی می‌شوند و سپس به آن‌ها تا 250 متر در شهرها زمین با محاسبه 50 درصد قیمت روز واگذار می‌شود. قوانین برای مشمولان بند «ب» در روستا و شهر یکسان است. با وجود این‌که به نظر می‌رسد اوضاع در واگذاری اسناد در گلستان خوب است اما استان همسایه یعنی مازندران از این بابت شرایط مساعدی ندارد. نمایندگان این استان معتقدند بیشترین مشکل درباره املاک علوی در کشور را غرب مازندران داراست.

بنیاد علوی کجاست؟

سال 57 و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به فرمان امام خمینی (ره) همه اموال بنیاد پهلوی در کشور به نفع بیت‌المال مسلمین تصرف شد. پس از آن، اداره امور این اموال را بنیادی به نام بنیاد علوی به دست گرفت. از سال 59 بنیاد علوی فعالیت‌هایش را با عنوان بنیاد مستضعفان پیگیری کرد که زیر نظر هیات منتخب تاسیس شده بود. به تبع تصرف اموال بنیاد پهلوی، بخش‌های زیادی از روستاهای کشور به مالکیت بنیاد علوی درآمد. در متن فرمان امام (ره) برای تشکیل بنیاد علوی آمده است: «شورای انقلاب اسلامی به موجب این مکتوب مأموریت دارد همه اموال منقول و غیرمنقول سلسله پهلوی را که در طول مدت سلطه غیرقانونی از بیت‌المال مسلمین اختلاس نموده‌اند، به نفع مستمندان، کارگران و کارمندان ضعیف مصادره کند.»؛ نفعی که با واگذاری اسناد به روستانشینان و مناطقی که اسناد کشاورزی و اراضی ملکی خود را نداشتند از ابتدای دهه 90 در شرف تحقق است. اگرچه هنوز در اجرای این طرح چالش‌های زیادی هم برای بنیاد وجود دارد و هم برای مردم.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری ، تاریخ انتشار 2 خرداد 97، کدمطلب:17425، www.newspaper.hamshahri.org