شعار سال: این روزها وقتی به باغ کلانتر در کرمان می‌رسید پارچه نوشته‌های سبزی‌فروشانی را می‌بینید که تبلیغ فروش انواع سبزیجات را می‌کنند و باغ را به مزرعه گندم و اسفناج تبدیل کرده‌اند‌. وقتی نام باغ‌های تاریخی کرمان را در فضای مجازی جست‌وجو می‌کنید به نام دو باغ بسیار زیبا می‌رسید که نقش تأثیر‌گذاری در تاریخ کرمان ایفا کرده‌اند؛ اما وضعیت کنونی هر دو این باغ‌ها بسیار عجیب است، نخست باغ بیرم‌آباد که سال‌هاست دربش به‌روی مردم بسته شده و با وجود این‌که کار بازسازی این بنا شروع شده است و گفته می‌شود پیشرفت قابل قبولی هم داشته؛ اما کم‌تر کرمانی را می‌توانید ببینید که برای یک‌بار هم که شده درب این باغ را باز دیده باشد چه برسد به این‌که بتواند در درون باغ قدم بزنند‌. اما عجیب‌تر از باغ بیرم‌آباد باغی دیگر در همان نزدیکی به‌نام باغ سالاری کلانتر است، این باغ در دوران قاجار احداث شده و در تاریخ 22 مرداد ماه 1384 به شماره 13071 ثبت ملی شده است، باغ کلانتر در محله سرآسیاب کرمان که یکی از پر آب‌ترین محله‌های کرمان است و همچنان بافت تاریخی خود را حفظ کرده و مملو از باغ است قرار گرفته‌. همچنین باغ‌هایی با نام عشق و سردار هم در این محله وجود دارد که البته بسیار بی‌نام و نشان‌تر از باغ کلانتر هستند‌.

عمارتی زیبا که به مزرعه تبدیل شده است

کم‌تر کرمانی می‌داند چنین عمارت بزرگ و زیبایی درست مجاور خیابان سرآسیاب وجود دارد، دلیل آن هم این است که این باغ حالا دیگر به خرابه‌ای در حال تخریب شبیه است تا یک بنای تاریخی‌. وقتی برای تفریح در روستاهای ده بالا در بالادست محله سرآسیاب به این منطقه خوش و آب و هوا رفتم، رادیو روشن بود و گزارشگر یکی از برنامه‌ها در حال مصاحبه با مسئولان میراث‌فرهنگی درباره وضعیت این باغ بود، به‌همین دلیل تصمیم گرفتم سری به این مکان تاریخی استان کرمان بزنم‌. اما چیزهایی که در نخستین مشاهده‌ام از این باغ دیدم غیرقابل باور بود‌. بخش خصوصی که مسئول مربوطه از آن سخن می‌گفت چند سبزی فروشی بود که در اطراف بنا اقدام به کشت انوع سبزی‌جات کرده بودند. در حالی که مسئولی که با گزارشگر رایو مصاحبه می‌کرد می‌گفت این باغ به بخش خصوصی واگذار شده است و کرایه و عواید آن برای مرمت باغ به‌کار می‌رود؛ اما زمانی که به باغ کلانتر رسیدم حصاری خشت و گلی دیدم که با یک درب فلزی زنگ زده باغ بزرگی را محصور کرده بود و از دور ساختمان‌های مرکزی باغ که بیش‌تر به خرابه شباهت داشت نمایان شده بود‌. دیوار در برخی از جاها دچار ریزش شده و با آجر و موزاییک و هرچه در دسترس بود روی پا نگه داشته شده بود، روی دیوار هم یک ردیف بلوک سیمانی گذشته شده و منتظره نامتقارنی را ایجاد کرده بود‌. اما وقتی پا را به درون این باغ گذاشتم آه از نهادم برخواست‌. بخش خصوصی که مسئول مربوطه از آن سخن گفته بود چند سبزی فروشی هستند که در اطراف بنا اقدام به کشت انوع سبزی‌جات کرده‌اند، در درون باغ چند خانه شبیه سازه‌های که 24 ساعته در مناطق حاشیه‌ای شهر کرمان ساخته می‌شوند هم وجود داشت‌. این‌جا از کاهو گرفته تا اسفناج، گوجه و انواع سبزی را می‌شد دید، در سمت راست باغ هم در یک پهنه وسیع گندم کاشته شده بود‌. در بخش پشتی عمارت نیز وضعیت بهتری حاکم نبود، نکته جالب توجه این است که این باغ در شهر کرمان قرار گرفته است، دروغ باغ هم تعداد گوسفند و مرغ نگهداری می‌شدند‌. برای رسیدن به عمارت مرکزی باید از مسیری سربالایی به ارتفاع دو متر بالا می‌رفتم؛ اما هرچه که به داخل بنا نزدیک‌تر می‌شدم ابعاد بی‌توجهی در نگهداری این بنا و همچنین ارزشمندی بنا به‌ویژه در زمینه معماری بیش‌تر هویدا می‌شد‌.

دور همی معتادان در طول شب

متأسفانه در گوشه گوشه بنا می‌توان آثار روشن کردن آتش توسط معتادان و سرنگ‌هایی را که مصرف کرده‌اند، دید. دیوارهایی که سیاه شده یا گاه تخریب شده بودند و جایی برای نشستن و دورهمی‌های معتادان در طول شب را مهیا کند‌.

اتاق‌ها انبار کاه شده‌اند

اما عجیب‌ترین قسمت داستان تلخی که به این میراث تاریخی کرمان گذشته بود این است که اتاق‌های عمارت برای انبار کردن کاه استفاده می‌شد‌. در این اتاق‌ها بسته‌های بزرگ کاه روی هم انبار شده بود و پنجره‌ها و درب‌ها هم با بلوک سیمانی پوشیده شده بود‌. عناصر مختلف معماری اصیل استان کرمان را می‌توان در این بنا دید، گچ‌بری‌های زیبای اتاق‌ها از پشت بسته‌های بزرگ کاه قابل مشاهده بود و خدا می‌داند که اگر آتشی به این خرمن در تابستان داغ کرمان بیفتد چه بلایی سر باقیمانده این باغ خواهد آمد‌. ایوان، هشتی، بادگیر، حوض، تابستان‌نشین و زمستان‌نشین و..‌. که منقش به گچ‌بری و عناصر تزئینی هستند حالا دیگر به خاطره‌ای دور تبدیل شده‌اند‌. سبزی فروش وقتی فهمید خبرنگار هستم سعی می‌کرد به بهانه تعطیل شدن مغازه‌اش درب باغ را هم ببندد و از حضورم در این عمارت جلوگیری کند‌؛ اما این مکان بیش‌تر از این‌که باغ باشد حالا به مزرعه‌ای بزرگ تبدیل شده بود که با هر بار آبیاری، عمارتش گام دیگری به سوی تخریب برمی‌داشت‌. با حسرت یاد توضیحات مسئولی افتادم که چند ساعت قبل در گفت‌وگوی رادیویی می‌گفت باغ را به بخش خصوصی واگذار کرده‌اند تا از تخریبش جلوگیری شود‌. تبدیل عمارت تاریخی به مزرعه سبزی و گندم یکی از عجیب‌ترین سرنوشت‌هایی است که یک عمارت تاریخی می‌تواند گرفتارش شود‌. به‌همین دلیل از سبزی فروش سوال کردم بخش خصوصی که قرار است در این‌جا فعالیت کند کجاست که گفت بخش خصوصی خودم هستم. از باغ بیرون آمدم اگر در کناره دیواره شرقی دیوار قدم بزنید هیچ اثری از طراوت باغ تاریخی نیست، بلکه پشته‌ها تلنبار شده زباله را می‌بینید که زباله‌گردها برای پیدا کردن پلاستیک در بین آن‌ها در حال جست‌وجو هستند‌. این باغ نه در مناطق دور افتاده استان کرمان قرار دارد و نه آن‌چنان تخریب شده است که مرمتش مقرون به‌صرفه نباشد؛ بلکه تنها عامل فرسایش عجیب و این عمارت بی‌توجهی مسئولان کرمان طی دهه‌های گذشته تاکنون درباره نگهداری و بازسازی بوده است‌. یک سال قبل بود که معاون عمرانی وقت استانداری کرمان از آغاز مرمت و بازسازی باغ سالار کلانتر خبر داده بود؛ اما بعد از این‌که این مسئول استعفا داد مرمت این بنا هم از دستورکار خارج شد‌. ابوالقاسم سیف‌الهی یک‌سال قبل گفته بود که از باغ و ساختمان قدیمی کلانتری سرآسیاب فرسنگی بازدید کردیم و برای بازسازی و مرمت این ساختمان و باغ قدیمی کلانتری با متولی آن صحبت کردیم‌. به گفته وی، برای مرمت و بازسازی این باغ متولی آن اعلام آمادگی کرده است و ظرف یک هفته آینده طرح مرمت، بازسازی و نورپردازی آن شروع خواهد شد‌. وی گفته بود که بازسازی این مجموعه با همکاری معاونت عمرانی استانداری، شهرداری، اداره کل اوقاف، میراث فرهنگی انجام می‌شود‌. معاون عمرانی استاندار کرمان این‌گونه بیان کرده بود که این پروژه باعث توسعه شهری منطقه سرآسیاب فرسنگی خواهد شد‌. این حرف معاون وقت استانداری کرمان دقیقاً صحیح است، محله سرآسیاب کرمان یکی از کم برخوردار‌ترین محله‌های شهر کرمان است که در صورت مرمت باغ کلانتر می‌توان به مکانی برای تفریح گردشگران تبدیل شود و اقتصاد مردم محلی منطقه را نیز دگرگون کند‌. فرصتی بی‌مانند که می‌تواند محرومیت را از سرآسیاب دور کند و نام این محله دور افتاده شهر کرمان را بر سر زبان‌ها بیدازند و راه سرمایه‌گذاران را نیز هموار کند‌. اما این باغ بعد از استعفا یا تغییر مدیران استانداری کرمان، میراث فرهنگی و شهرداری کرمان گویی فراموش شده است‌. کمبود اعتبارات شاید مسئولان کرمان را این‌گونه توجیه کند که امکان بازسازی این باغ وجود ندارد؛ اما این استدلال به‌کلی اشتباه است؛ زیرا دقیقاً در همین شرایط اقتصادی حدود دو سال قبل باغ فتح‌آباد در حومه شهر کرمان مرمت و به یکی از زیباترین باغ‌های تاریخی ایران تبدیل شد و اکنون مرکز حضور گردشگران استان کرمان شده است‌. کسی نیست به این پرسش پاسخ دهد که چرا باغ تاریخی به مکانی برای کشت سبزی تبدیل شده است‌.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه ، تاریخ انتشار 5 تیر 97، کدمطلب: 46484، www.sabzineh.org