شعارسال: یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست قرار دارد، این حضور یعنی این‌که گونه‌ای در خطر انقراض است، حدود دوهزار سال پیش یوزها در بیش‌تر نقاط آسیا حضور داشتند؛ اما اکنون منحصر به نواحی بیابانی ایران شده‌اند‌. در واقع ایران از دهه 1970 به‌عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌ آسیایی شناخته شده است؛ از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می‌گویند، بنابراین باید با تمام توان از این میراث ارزشمند حفاظت کنیم‌. وضعیت زیستگاه‌های یوزپلنگ چه در جنوب کشور مانند استان یزد و چه مناطق شمالی مانند توران در سمنان و میاندشت در خراسان شمالی خوب نیست و تلاش همگان را برای حفاظت از این گربه‌سان در خطر انقراض می‌طلبد‌. بر این اساس چندی است که سازمان حفاظت محیط‌زیست پروژه تکثیر مصنوعی یوزپلنگ ایرانی را در دستورکار قرار داده و قرار است بر روی کوشکی و دلبر دو یوزپلنگ نر و ماده‌ای که در پردیسان نگهداری می‌شوند در قالب اجرای این پروژه سرمایه‌گذاری کند‌.

کوشکی و دلبر دو یوزپلنگ نر و ماده‌ای هستند که به‌ترتیب 10 آذر 93 از پناهگاه حیات‌وحش میاندشت و 11 آذر 93 از ذخیره‌گاه زیست‌کره توران به پارک پردیسان تهران منتقل شدند، این دو گونه ارزشمند با هدف تکثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه‌سانان به این مکان منتقل شدند‌. کوشکی یوزپلنگ نر بهمن‌ماه 1386 در چهار ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین 1390 در سه‌ماهگی به اسارت درآمدند که پس از این و با توجه به اهمیت حفاظت از این‌گونه‌های ارزشمند و در خطر انقراض بودن آن‌ها به پارک پردیسان منتقل شدند‌. بر این اساس در خرداد 1390 نخستین طرح ایجاد مرکز تکثیر ارائه شد و در شهریور 1391 این طرح برای شان مک کویین، کارشناس ایرلندی گربه‌سانان، ارسال شد و وی نظر نهایی خود را بر روی این طرح ارائه داد که از تیرماه همان سال کار ساخت این مرکز تحقیقاتی در پارک پردیسان آغاز شد‌. این سایت دارای شش فضای مجزا است که با هدف تکثیر در اسارت نگهداری از این دو یوز و همچنین پذیرایی از هر یوزپلنگ آسیایی دیگر که شاید در آینده به هر دلیل غیرقابل پیش‌بینی توان ادامه حیات در زیستگاه طبیعی‌اش را از دست بدهد، طراحی و ساخته شده است و بنا به گفته مجید خرازیان‌مقدم، مدیرکل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، اکنون زمان تکثیر یوزپلنگ ایرانی به روش مصنوعی فرارسیده و در این راستا، با نظارت معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان و مشارکت علمی پژوهشکده محیط‌زیست و توسعه پایدار، پروژه امکان‌سنجی بارورسازی آزمایشگاهی یوزهای نگهداری شده در پارک طبیعت پردیسان آغاز شده است‌.

متخصصان بر این باورند که در صورت موفقیت این پروژه می‌توان نسل گونه‌های جانوری در خطر انقراض کشور را از انقراض دائم نجات داد و گامی ارزشمند برای حفاظت از حیات‌‌وحش کشور برداشت‌. خرازیان‌مقدم گفت: برای تکثیر یوزپلنگ ایرانی به روش مصنوعی قراردادی با پژوهشکده محیط‌زیست و توسعه پایدار سازمان محیط‌زیست منعقد کرده‌ایم‌. وی افزود: هدف ما این است که در درجه اول بحث امکان‌سنجی تکثیر و پرورش کوشکی و دلبر را که در مرکز تحقیقات پارک پردیسان نگهداری می‌شوند، با روش مصنوعی پیگیری کنیم‌.

وی در پاسخ به این‌که چرا روش مصنوعی طبیعی جواب نمی‌دهد، گفت: در مدت سه‌سال حضور کوشکی و دلبر در پارک پردیسان، دلبر به روش طبیعی موفق به زادآوری نشد بر این اساس در نظر داریم روش‌های مصنوعی مانند‌ ای‌وی‌اف یا حتی روش‌های دیگر را که مدنظر ما است انجام دهیم‌. وی درباره این‌که آیا از ظرفیت‌های بین‌المللی نیز در این زمینه استفاده می‌شود، اظهار داشت: با توجه به این‌که تکثیر مصنوعی گربه‌سان آن‌هم یوزپلنگ کاری است که تجربه‌ای از آن در ایران وجود ندارد، حتماً از مشاوران و متخصصان بین‌الملی استفاده می‌کنیم. البته این کار با محوریت پژوهشکده محیط‌زیست که مجری این طرح است انجام می‌شود‌.

خرازیان‌مقدم افزود: اکنون در حال رایزنی هستیم تا یک مرکز ذی‌صلاح را از بین چند مرکزی که در نظر داریم انتخاب کنیم تا به ما مشورت بدهند، البته این همکاری با هدف ظرفیت‌سازی کارشناسان داخلی انجام می‌شود، یعنی هدف ما این است که اگر از متخصصان خارجی هم استفاده می‌کنیم بتوانیم در آینده این روش‌ها و این علم را بومی‌سازی کنیم‌. وی ادامه داد: احتمالاً از یکی از مراکز صاحب‌نظر کشور آلمان استفاده خواهیم کرد، البته قطعاً مرکزی خواهد بود که در بحث گربه‌سانان صاحب‌نظر باشد؛ حتی یوز با بقیه گربه‌سانان متفاوت است، بنابراین باید مرکزی را انتخاب کنیم که روی یوز کار کرده باشد‌. خرازیان‌مقدم گفت: یوزپلنگ با دیگر گربه‌سانان از نظر آناتومی و تولیدمثل فرق می‌کند؛ سخت‌تر بارور می‌شود و شرایط یوز در اسارت نیز دشوارتر خواهد بود‌.

وی درباره سابقه تکثیر و پرورش یوزپلنگ در اسارت در دنیا توضیح داد: بحث تکثیر و پرورش یوز در اسارت و محیط بسته در برخی از کشورهای عربی انجام می‌شود، البته نه به روش مصنوعی بلکه به روش طبیعی صورت می‌گیرد‌ و تاکنون به روش مصنوعی انجام نشده است‌. خرازیان‌مقدم گفت: اما مسأله مهم برای ما در روش تکثیر مصنوعی که چشم‌انداز آینده ما نیز هست این است که اگر بتوانیم در مرحله اول یوزی را در مرکز تحقیقات پارک پردیسان تکثیر و به‌عنوان اهداف بلندمدت برای معرفی مجدد گونه به زیستگاه اقدام کنیم که این کار در دنیا تاکنون سابقه نداشته است‌. مدیرکل دفتر حیات‌وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار داشت: تاکنون در دنیا معرفی مجدد یوزهای در اسارت به زیستگاه طبیعی انجام نشده است، البته شاید ما نیز موفق نشویم؛ اما تلاش خود را به کار خواهیم بست‌. وی با بیان این‌که معرفی این یوزها به طبیعت پروسه‌هایی دارد و برنامه‌هایی به‌عنوان اهداف بلندمدت در ذهن ماست، گفت: در مرحله اول باید موفق شویم که تکثیر را انجام دهیم در مرحله بعد در نظر داریم توله‌ها در محیط‌هایی به وسعت 20 یا 30 هزار هکتار منتقل کنیم که در واقع این مرحله نیمه‌اسارت است تا توله‌ها روش‌های شکار و تطابق با طبیعت را یاد بگیرند و بعد بتوانیم آن‌ها را در طبیعت رها کنیم‌. وی با تأکید بر این‌که این کار سختی است و تاکنون نیز در دنیا انجام نشده، تأکید کرد: شاید موفق نشویم؛ اما با توجه به وضعیت یوز و با توجه به این‌که باید برای تک‌تک یوزهای باقیمانده در کشور برنامه داشته باشیم، وظیفه داریم تمام این روش‌ها را انجام دهیم و جلو برویم حالا چه موفق بشویم چه نشویم؛ اما باید به موفقیت امیدوار باشیم‌. خرازیان‌مقدم ادامه داد: البته همچنان اولویت اول ما در رابطه با یوز مانند سایر گونه‌های در معرض تهدید، حفاظت از گونه در زیستگاه است؛ اما در کنار این اولویت وضعیت گونه می‌طلبد که روش‌های دیگری ازجمله باروری در اسارت به روش مصنوعی و طبیعی را نیز داشته باشیم که حتی شاید لازم باشد در کنار تکثیر، بانک ذخیره اسپرم یوزها را نیز ایجاد کنیم، چون ممکن است در آینده به کار بیاید. وی در پاسخ به این‌که چرا دلبر به روش طبیعی بارور نشد، گفت: شرایط تولیدمثل دلبر بسیار سخت است، چون یک‌بار به روش طبیعی باردار شد؛ اما سقط کرد و رحمی که یک‌بار سقط کرده باشد احتمال این‌که دیگر نتواند بارور شود وجود دارد، البته امیدواریم روش طبیعی را در رابطه با یوز ماده دیگری به نام «ایران» داشته باشیم‌.

بهمن‌ماه 96 یک توله یوزپلنگ ماده در تهران کشف شد که بعد از معاینه به پارک پردیسان منتقل و ایران نام گرفت‌. خرازیان‌مقدم گفت: ایران هنوز بالغ نشده و بعد از بالغ شدن اگر یوز نر قابل بارور کردن داشته باشیم حتماً روش طبیعی باروری را در حیوان اجرا می‌کنیم، البته حدود یک تا یک‌سال و نیم دیگر بالغ می‌شود‌. وی افزود: اکنون که به روش مصنوعی روی آوردیم برای این است که روش طبیعی روی دلبر جواب نداده است وگرنه برای یوزهایی که در مرکز پردیسان داریم اگر روش طبیعی جواب می‌داد قطعاً بهتر بود‌. مدیرکل دفتر حیات‌وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست در حال رایزنی برای انتخاب مرکز بین‌المللی همکار است که در صورت مشخص شدن به پژوهشکده محیط‌زیست و توسعه پایدار معرفی می‌شوند تا نسبت به دعوت از آن‌ها اقدام کنند‌.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 24مهر1397، کدخبر: 55799: www.sabzineh.org