شعارسال: مایک پومپئو وزیر امور خارجه ایالات متحده ، در روز جمعه 28 سپتامبر 2018 ( 6 مهر 1397) در حاشیه اجلاس سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، میزبان وزیران امور خارجه شورای همکاری خلیج فارس و دو کشور دیگر عربی ، مصر و اردن، برای بحث در زمینه مسائل منطقه‌ای ، به ویژه درباره تشکیل اتحادیه راهبردی خاورمیانه بود، اتحادیه‌ای که از آن با عنوان ناتوی عربی یاد می‌شود. پومپئو در این نشست ضمن تاکید بر شکست داعش ، برقراری صلح و ثبات در سوریه و یمن، و همچنین پیشرفت امور در عراق ، یکی از اهداف اصلی این اتحادیه را توقف اقدامات زیانبخش ایران در منطقه اعلام کرد.

پیشینه

پس از موفقیت ائتلاف به رهبری آمریکا در بیرون راندن ارتش عراق از کویت و تحمیل شکست سنگین به رژیم بعث، براساس بیانیه دمشق در 6 مارس 1991 قرار شد ترتیبات امنیتی تازه‌ای در منطقه خلیج فارس با حضور کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در کنار کشورهای دیگر عرب از جمله مصر و سوریه و احیانا مراکش شکل بگیرد . مراکش از همان ابتدای کار از حضور در چنین ترتیباتی کناره گرفت. موضوع شکل‌گیری چنین ترتیبات امنیتی تنها در حد حرف باقی ماند و به سرانجام مطلوب نرسید، زیرا اهمیت حضور ایران و عراق در چنین ترتیباتی نادیده گرفته شده بود.

عربستان سعودی برای مداخله در وقایع یمن و غلبه بر حوثی‌ها در سال 2015 دست به تشکیل ائتلافی نظامی عربی- اسلامی زد. بدنه اصلی این ائتلاف را نیروهای نظامی شورای همکاری خلیج فارس تشکیل می‌دادند ، با این وجود عمان از شرکت در عملیات نظامی در یمن خودداری کرد و قطر نیز ، پس از بروز اختلاف میان این کشور با عربستان سعودی و امارات عربی متحد، از ائتلاف خارج شد. پاکستان به دلیل مخالفت پارلمان این کشور از حضور در ائتلاف خودداری نمود . با این وجود مصر، اردن ، مراکش و سودان از میان کشورهای عرب و سنگال از میان کشورهای مسلمان به دعوت عربستان پاسخ مثبت دادند. با توجه به تداوم بحران یمن در حال حاضر عربستان و امارات فعالترین اعضاء ائتلاف در جنگ علیه حوثی‌های یمن محسوب می‌گردند.

با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید ، رئیس جمهور جدید آمریکا که یکی از اهداف عمده سیاست خارجی خود را خروج از برجام و پایان دادن به زعم خود مداخلات جمهوری اسلامی ایران در امور کشورهای خاورمیانه قرار داده بود، ضمن سفر به عربستان سعودی و دیدار با سران و مقامات ارشد نزدیک به 50 کشور عرب و مسلمان در ریاض، در ماه مه سال 2017 ، کوشید ائتلافی از این کشورها علیه ایران ایجاد نماید. اگرچه تشکیل این ائتلاف به سرانجام مطلوب آمریکا منتهی نشد ، ولی ترامپ موفق به عقد قرارداد‌های تسلیحاتی چند صد میلیارد دلاری با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس گردید.

با روی کار آمدن دولت ترامپ بخشی در وزارت امورخارجه آمریکا تحت عنوان امور خلیج عربی تشکیل شد و مسئولیت آن به تیم لندرکینگ با سمت معاون وزیر امور خارجه در امور خلیج عربی واگذار شد. تاکنون کمتر سابقه داشته است که دولت آمریکا از عنوان جعلی "خلیج عربی" برای منطقه خلیج فارس استفاده کند تا چه رسد به آنکه از این عنوان برای نامیدن یکی از معاونت‌ها در وزارت امور خارجه سود جوید. شایان ذکر است که تیم لندرکینگ با سابقه 25 ساله خدمت در وزارت امور خارجه ، بیشترین سال‌های خدمت خود را در کشورهای عربی سپری کرده است.

با توجه به برنامه ریزی مایک پومپئو برای تشکیل یک نشست با وزیران امور خارجه کشورهای عربی در حاشیه اجلاس سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تیم لندر کینگ از سه هفته پیش از تشکیل این نشست با حضور در منطقه خلیج فارس به رایزنی با مقامات کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در زمینه تشکیل اتحادیه راهبردی خاورمیانه پرداخته بود. در برخی نشست‌ها ژنرال بازنشسته آنتونی زینی نیز وی را همراهی می‌کرد. لندر کینگ هدف از تشکیل این اتحادیه را همکاری‌های امنیتی، اقتصادی ، و سیاسی میان شورای همکاری خلیج (فارس) ، آمریکا ، مصر ، و اردن اعلام کرد. وی بر این باور است که این کار موجب ایجاد یک سپر قوی در برابر تهدیدات در خلیج (فارس) ، مشخصا از جانب ایران، نگرانی‌ها در زمینه جنگ سایبری، حمله به زیرساخت‌ها، و هماهنگ سازی مدیریت منازعات در سوریه و یمن خواهد شد. وی از ایران به عنوان تهدید نخست برای منطقه یاد کرد.

نشست مورد نظر وزیر امور خارجه آمریکا در روز جمعه 28 سپتامبر 2018 با حضور وزیران امور خارجه عضو شورای همکاری خلیج فارس باضافه مصر و اردن در نیویورک برگزار گردید. مایک پومپئو در این نشست بر اهمیت شکست داعش و سایر گروه‌های تروریستی ، برقراری صلح و ثبات در سوریه و یمن ، حصول اطمینان از وجود عراقی پر رونق و موفق ، و توقف فعالیت‌های زیانبخش ایران در منطقه تاکید کرد. در این نشست ظاهرا همه شرکت‌کنندگان با مقابله با تهدیدات ایران توافق داشتند. از نظر ایالات متحده محوریت اصلی این اتحادیه با شورای همکاری خلیج فارس خواهد بود.

اگرچه کشورهای عرب خلیج فارس همواره خواستار عقد پیمان دفاعی با آمریکا بوده اند و می‌خواهند ایالات متحده مسئولیت‌هایی را که در ناتو برعهده دارد به همان صورت در اتحاد با شورای همکاری خلیج فارس تقبل نماید ولی هنوز مشخص نشده است که آیا دولت و نهایتا کنگره آمریکا حاضر به قبول چنین مسئولیتی خواهد شد یا خیر. دولت های پیشین آمریکا همواره بیانیه‌های محکمی در زمینه تعهدات این کشور نسبت به امنیت خلیج فارس صادر نموده‌اند و دولت کنونی نیز شبیه اسلاف خود بر این امر تاکید دارد، ولی ایالات متحده هیچگاه در گذشته حاضر به قبول تعهدات رسمی در قالب یک پیمان نظامی و امنیتی با کشورهای عرب منطقه نبوده است. همین موضوع تردید‌هایی را در مورد حضور آمریکا به عنوان یک عضو رسمی در اتحادیه مورد بحث ایجاد میکند.

تحلیل و نظر

فکر ایجاد یک اتحادیه نظامی در خلیج فارس با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران قوت گرفت و حاصل آن تشکیل شورای همکاری همکاری خلیج فارس و متعاقب آن تشکیل یک نیروی دفاعی مشترک در سال 1982 تحت عنوان نیروهای سپر جزیره بود. ولی این نیرو ناکارآمدی خود را در جریان تهاجم عراق به کویت نشان داد، به طوری که صرفا یک ائتلاف بین المللی به رهبری امریکا توانست کویت را از اشغال نیروهای عراقی خارج کند. پس از جنگ اول خلیج فارس، ایالات متحده ضمن گسترش فعالیت پایگاه دریایی خود در بحرین و تبدیل آن از یک پایگاه تدارکاتی به یک پایگاه برای استقرار دائمی یک ناوگروه و همچنین محل استقرار ستاد فرماندهی سنتکام ، در قطر نیز اقدام به احداث یک پایگاه دائمی هوایی و همچنین پایگاهی برای استقرار دائمی تجهیزات نظامی برای استفاده در عملیات نظامی احتمالی در آینده کرد.

اگرچه حضور پر حجم و پرتعداد نیروهای آمریکایی موجب دلگرمی کشورهای عرب حاشیه جنوبی خلیج فارس در دربرابر به اصطلاح تهدیدات جمهوری اسلامی ایران بود ، ولی در دهه‌های اخیر دولت‌های ایالات متحده همواره بر لزوم کاهش حضور نظامیان خود در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس تاکید داشته‌اند. عمده‌ترین دلیل این رویکرد کاهش هزینه‌های دفاعی امریکا و لزوم تقویت حضور نظامی آمریکا در مناطقی دیگر ، به ویژه در منطقه آسیا –پاسیفیک ، بوده است که از نظر راهبردی اهمیت بیشتری در راستای حفاظت از منافع دراز مدت آمریکا برخوردار است. با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ در امریکا، وی براساس شعارهای دوران انتخابات ریاست جمهوری بر لزوم کاهش تعهدات نظامی آمریکا در گستره جهانی تاکید ورزید ، از جمله از کشورهای اروپایی خواست با افزایش بودجه دفاعی خود از بار تعهدات آمریکا در قبال پیمان ناتو بکاهند. علاوه بر این در نخستین ماه های ورود به کاخ سفید ضمن سفر به عربستان ، حاکمان کشورهای عرب خلیج فارس را ترغیب به افزایش خریدهای تسلیحاتی از امریکا برای تقویت توان دفاعی خود در برابر تهدیدات جمهوری اسلامی ایران کرد. حاصل این تلاش عقد قرارداد‌های بسیار کلان تسلیحاتی با این کشورها، به ویژه با عربستان و امارات بود.

عربستان سعودی و متحدانش ، علیرغم برخورداری از انبوهی از تسلیحات و تجهیزات پیشرفته نظامی ، از جمله صدها هواپیمای جنگنده و هزاران تانک و خودروی زرهی و همچنین سامانه‌های بسیار پیشرفته ضد هوایی و موشکی، کماکان در برابر به اصطلاح تهدیدات ایران بشدت اظهار نگرانی کرده و خواستار حمایت هرچه بیشتر امریکا از خود هستند. البته رئیس جمهور امریکا و افرادی نظیر جان بولتون ، مشاور امنیتی ترامپ، نیز با تقویت ایران هراسی براین نگرانی‌ها دامن می‌زنند. ترامپ که بیشتر به عربستان به عنوان یک منبع سرشار مالی می‌نگرد ، چندی پیش به پادشاه این کشور گفت: شما تریلیون‌ها دلار پول دارید، فقط خدا می‌داند که اگر به عربستان حمله شود، چه اتفاقی رخ خواهد داد؛ ای پادشاه، شاید نتوانی از هواپیماهایت حفاظت کنی، چون که به عربستان حمله خواهد شد ، اما اگر با ما باشید ، امن خواهید بود. روزنامه القدس‌العربی در این زمینه نوشت: عربستان از حیث تعهدات مالی، به هدف محبوب ترامپ تبدیل شده است.

ایده تشکیل اتحادیه راهبردی خاورمیانه ، که مسبوق به سابقه است، اخیرا ابعاد تازه‌ای به خود گرفته و از پشتیبانی بیشتری در کاخ سفید برخوردار شده است. با این وجود تحقق این ایده چندان قریب به نظر نمی‌رسد دلایل آن را می‌توان به قرار زیر برشمرد:

دونالد ترامپ علیرغم ترغیب کشورهای عرب منطقه خلیج فارس برای تشکیل چنین اتحادیه ای، خود رغبت چندانی برای متعهد کردن آمریکا ، به عنوان عضو کامل اتحادیه ،ندارد و صرفا به دنبال فروش هرچه بیشتر سلاح و تجهیزات نظامی به این کشورها است. ترامپ حتی حضور آمریکا در ناتو را نیز زیر سئوال برده است.

در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس اختلافات زیادی وجود دارد که حتا همکاری در درون این شورا را دشوار کرده است، از جمله دشمنی عربستان و امارات با قطر ، عدم تمایل دولت های عمان، قطر، و حتا کویت برای رویارویی با ایران.

علت تمایل دولت‌های اردن و مصر به این اتحادیه بیشتر مالی است تا احساس تهدید از جانب جمهوری اسلامی ایران، به عبارت دیگر این دو کشور نیز همواره به کشورهای ثروتمند عرب خلیج غارس به منزله منبع کمک های مالی نگریسته‌اند.

بسیاری از سیاست مداران آمریکایی مخالف پذیریش تعهدات امنیتی دست و پا گیر برای ایالات متحده با ورود به چنین اتحادیه‌ای هستند و آن را در نهایت برای امنیت اسرائیل خطرناک می‌دانند. به ویژه در این میان دمکرات ها، اتحاد آمریکا با حاکمان خودکامه و ضد حقوق بشر عرب را مغایر با سیاست خود می‌دانند.

به باور بسیاری از سیاستمداران و تحلیلگران آمریکایی ، کشورهای عرب خلیج فارس در طی سالیان گذشته خود تسهیل کنند ه اقدامات تروریستی ، خواه عملیات 11 سپتامبر در آمریکا ، فعالیت‌های القاعده در افغانستان و سراسر جهان ، فعالیت‌های طالبان در افغانستان و پاکستان، اقدامات بی‌ثبات‌کننده در یمن، لیبی، سوریه، و لبنان بوده‌اند.

عربستان سعودی ، در درجه نخست ، و سپس امارات متحد عربی در درجه بعد به دنبال سلطه بر همسایگان ضعیف تر خود هستند. این مسئله حتی در رقابت میان عربستان و امارات در جنگ یمن نیز مشهود بوده است.

تحولات اخیر در منطقه ، از جمله ناپدید شدن مشکوک جمال خاشوقجی در کنسولگری عربستان ، موجب بروز جریانی شده است که می تواند بر همکاری آمریکا با عربستان تاثیر منفی گذارد، هرچند ترامپ با وجود تهدید عربستان به احتمال دست زدن به اقدامات تنبیهی ، قراردادهای تسلیحاتی آمریکا با عربستان را از این موضوع مستثنی کرده است.

با توجه به نکات برشمرده شده فوق بعید به نظر می رسد تشکیل اتحادیه فوق ، حد اقل در آینده نزدیک، جنبه عملی به خود بگیرد. ولی حتی اگر تحقق یابد به احتمال زیاد با حضور سست آمریکا در آن خواهد بود و عملا تبدیل به چیزی شبیه نیروی سپر جزیره با ابعاد اندکی گسترده تر ولی با هزینه‌های بیشتر خواهد بود.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت شمس، تاریخ انتشار: 21آبان1397 ، کدخبر: 182322: www.npps.ir