اگر در گذشته کمبود امکانات زیرساختی مهمترین عامل مهاجرت از روستاها بود، اما امروزه نگاهی به آمارها نشان می دهد که انگیزهای افراد برای ترک روستا، از امکانات فراتر رفته و به نظر می رسد شاهد تغییر دیدگاه و نگرش نسبت به زندگی روستایی هستیم، آنچنان که در چند سال گذشته 25 درصد از روستاهای کهگیلویه و بویراحمد خالی از سکنه شده اند.

آنطور که به گفته مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استان، گاهی دولت برای ایجاد زیرساخت هایی مانند آب لوله کشی، برق، مدرسه و سایر خدمات در آنها متحمل هزینه های بسیاری هم شده اما حالا بی استفاده مانده و مستهلک می شوند.

سید 'خدادوست موسوی' گفت: از 2 هزار و 232 روستای استان، 1643 روستا دارای سکنه و 589 روستا خالی از سکنه و متروکه هستند.

مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استان کهگیلویه و بویراحمد افزود: از مجموع روستاهای دارای سکنه استان 601 روستا دارای دهیاری است که بیشتر این روستاها بالای 30 خانوار جمعیت دارند. همچنین 932 روستای استان زیر 20 خانوار هستند.

موسوی ادامه داد: 73.45 درصد روستاهای استان از آب شرب سالم برخوردارند و 1479روستا دارای تاسیسات آبرسانی هستند و 225 روستا با جمعیت حدود 29 هزار نفر با تانکر سیار آبرسانی می شوند.

به گفته وی، 1753 روستای استان از نعمت برق و 613 روستای استان از نعمت گاز خانگی برخوردارند.

موسوی درباره وضعیت راه ارتباطی روستاهای استان هم گفت: 1641 روستای استان دارای راه ارتباطی هستند که تنها دو روستای 'نسه کوه' دهستان زیلایی و 'سرتنگ لیراب' بخش دیشموک از مجموع روستاهای دارای سکنه استان فاقد راه ارتباطی هستند.

** نقش آموزش و بهداشت در مهاجرت

البته اینها همه خدمات زیرساختی ارایه شده در روستاهاست که به رغم توسعه چشمگیری که داشته اند اما جلوی خالی شدن روستاها را نگرفت، پس تامین زیرساخت های آموزشی و بهداشتی در روستاها در دستور قرار گرفت آنچنان که مدیرکل آموزش و پرورش استان تاکید کرد: همه تلاشمان این است که هیچ کودکی برای نداشتن مدرسه از تحصیل باز نماند.

'هادی زارع پور' افزود:30 درصد مدارس روستایی استان یعنی 776 مدرسه، کمتر از 10 دانش آموز دارند. 15 مدرسه تک دانش آموزی، 118 مدرسه 2 دانش آموزی، 115 مدرسه 3 دانش آموزی، 112 مدرسه 4 دانش آموزی، 109 مدرسه پنج دانش آموزی، 88 مدرسه 6 دانش آموزی، 78 مدرسه هفت دانش آموزی، 58 مدرسه هشت دانش آموزی، 54 مدرسه 9 دانش آموزی و 30 مدرسه 10 دانش آموزی در سطح روستاهای این استان وجود دارد.

در شاخص های بهداشتی هم آنچنان که مسئولان دانشگاه علوم پزشکی اعلام کردند، وضعیت روستاها اگرچه مطلوب نیست اما به نسبت گذشته رشد چشمگیری داشته است و کمبودها به اندازه ای نیست که دلیلی برای تصمیم ساکنان در ترک روستاها باشد.

کارشناسان نبود شغل پایدار و درآمدزایی در روستاها را به عنوان دلیل عمده مهاجرت ها عنوان کردند و دولت تدبیر و امید برای پیشگیری از مهاجرت به شهر تسهیلاتی از محل صندوق توسعه ملی با کارمزد پایین و بازپرداخت بلند مدت به روستائیان اختصاص داده است.

اگرچه هنوز یکسالی از اعطای این تسهیلات بیشتر نگذشته اما به نظر می رسد اغلب استفاده کنندگان افرادی که خود راغب به زندگی در روستا هستند و این تسهیلات بیشتر جنبه تشویقی برای ماندن در روستاها دارد.

** مزایا و معایب مهاجرت

گزارش دستگاه های مختلف درباره خدمات ارایه شده به روستائیان نشان می دهد که مساله مهاجرت از روستاها، بیشتر از آنکه واکنشی به کمبود ها، امکانات و یا محرومیت ها باشد، تغییر نگرشی عمیق در میان ساکنان روستاهاست و این همان موضوعی است که روی آن کار نشده است.

در واقع موضوع خالی شدن روستاها از سکنه فقط یک بعد ماجراست و مساله اصلی سرنوشت آدم هایی است که آگاهانه یا ناآگاهانه از روستا و خاک و سرزمین مادری دل می کنند و رهسپار حاشیه شهرها می شوند و سهم شان از زندگی در شهر حاشیه نشینی می شود.

معاون سیاسی و امنیتی استاندار کهگیلویه وبویراحمد در این باره گفت: وقتی روستاییان به شهر می آیند مزایا و معایبی دارد. افرادی که از روستا می آیند سرمایه های فکری و مادی خود را به شهر می آورند و شهر از این سرمایه ها استفاده می برد.

'محمد کاظم نظری' با بیان اینکه همیشه هم مهاجرت درمیان نخبگان و ثروتمندان اتفاق نمی افتد، افزود: برخی از مهاجران به امید زندگی بهتر وارد شهر می شوند و به دلیل محدودیت های مادی مجبور به استقرار در حاشیه شهرها می شوند.

وی اظهار داشت: زندگی های حاشیه نشینی علاوه بر اینکه چهره شهر را زشت می کنند، مکان های مستعد جرم و جنایت می سازد و از آدم های تولید کننده، یک مصرف کننده می سازد.

نظری ادامه داد: باید در برنامه ریزی ها، مهاجرت ها و آسیب های ناشی از آن توجه جدی شود.

** گاهی فرصت گاهی تهدید

با این حال برخی کارشناسان بر این باورند افزایش مهاجرت از روستا به شهر تهدیدات فراوانی را برای دو جامعه شهری و روستایی رقم می زند و ایجاد روستاهای شبکه ای می تواند راهکار مناسبی برای حفظ تناسب جمعیت شهری و روستایی باشد.

یک کارشناس حوزه رسانه در این خصوص گفت: تحولات اقلیمی و توسعه غیر اصولی نقش مهمی در مهاجرت ها از مناطق روستایی به شهر و خالی شدن روستاها از سکنه دارد.

'پژمان امیدی' افزود: متروکه شدن روستا دو بعد دارد. گاهی فرصت و گاهی هم تهدید است، فرصت از این جهت که روستائیان وقتی قصد مهاجرت می کنند به احتمال زیاد سکونتگاه مقصد امتیازات بیشتری برای رشدشان دارد.

به گفته امیدی، عدم تعادل اصولی میان جمعیت شهری و روستایی به تولید و چرخه آن لطمه وارد می کند و این نخستین آسیب است.

این کارشناس اضافه کرد: در مقصد هم منجر به شکل گیری حاشیه نشینی می شود که با خدمات ناقصی که به مهاجران ارایه می شود، اهداف اولیه مهاجرت تامین نمی شود.

وی با اشاره به رشد بالای مهاجرت از روستاها، اظهار داشت: مقصد، آمادگی پذیرش این جمعیت را ندارد که همین به چیدمان شهری آسیب وارد می کند و البته خدمات نامطلوب باعث بروز آسیب های اجتماعی در میان مهاجران هم می شود.

امیدی بر این باور است، ایجاد روستاهای شبکه ای می تواند گام موثری برای کنترل آسیب مهاجرت از روستا به شهرها باشد.

به گفته وی، روستای شبکه ای طرحی است که بر اساس آن چندین روستا که به دلیل پراکندگی امکان پوشش مطلوب خدماتی رو ندارند در قالب یک دهکده می توانند خدمات نرمال دریافت کنند.

این کارشناس ادامه داد: ایجاد چنین روستاهایی از مهاجرت ساکنان روستا جلوگیری می کند. هرچند این اقدام از منظر جامعه شناسی رفتاری و طایفه ای نیز می تواند چالش برانگیز باشد.

**همه امکانات برای روستاییان فراهم شود

برخی کارشناسان هم معتقدند باید هرآنچه در شهر هست را به روستا آورد با این تفاوت که بسترهای ایجاد شده به تقویت ارزش های حاکم در روستا کمک کند.

یک کارشناس توسعه روستایی در این باره گفت: بسیاری از افرادی که روستاهای خود را ترک می کنند در شهر هم دقیقا نمی دانند به دنبال چه هستند.

'جواد رشیدی' افزود: کیفیت زندگی روستائیان در شهر به نسبت پایین تر می آید و روستائیان در شهر اغلب کارگرانی می شوند که درآمدشان صرف خوراک و اجاره بهای مسکن می شود.

به گفته وی، به جز در مواردی مانند ادامه تحصیل، مهاجرت از روستا به شهر، باعث شکل گیری اقشاری آسیب پذیر در حاشیه شهرها می شود.

رشیدی اظهار داشت: باید روستائیان از تمامی امکاناتی که در اختیار مردم شهر است برخوردار شوند تا با این امکانات به تولید، کشاورزی و دامداری مشغول شوند.

این کارشناس تصریح کرد: باید روستا، روستایی و روستانشینی تکریم شود ضمن آنکه خود روستائیان هم باید به خودباوری برسند، این وظیفه دولتهاست که ارزش های روستا را ترویج کنند.

رشیدی ادامه داد: روستایی باید بداند با ترک روستا چه از دست داده و چه چیزی به دست می آورد و تا بتواند تصویر درستی از تبعات ترک روستا داشته باشد؛ موضوعی که در مهاجرت ها دیده نمی شود.

** تصمیم مردانه با تبعات زنانه

یک کارشناس معماری نیز با بررسی موضوع از زاویه دیگری، گفت: تا زمانی که زنان از روستاها دل نکنند مهاجرت اتفاق نمی افتد زیرا ترک خاک و دیار تصمیمی بسیار سخت و معمولا مردانه است.

'زهرا دارابی' ادامه داد: به همان نسبتی که روستاها خالی می شوند، حاشیه شهرها شلوغتر و آسیب پذیرتر می شوند.

وی اظهار داشت: پس از مهاجرت، روستا سر جای خودش است اما آدم های روستا به خصوص زنان و بچه ها، در سکونت گاه های جدید در معرض آسیب های بیشتری به نسبت مردان قرار می گیرند.

این کارشناس افزود: زنان در روستا در کنار هم جمع می شوند، قالی و گلیم می بافند. گلدوزی می کنند و یا با همکاری هم نان می پزند.

وی گفت: اما زنان پس از مهاجرت کاری برای انجام دادن ندارند و در بسیاری موارد افسردگی های ناشی از این نوع زندگی، زنان را از پای درمی آورد.

به گفته دارابی، دورهم نشستن و بسیاری از آئین های زنان که در روستا ارزش بود، در شهر چهره زشتی به خود می گیرد.

وی با بیان اینکه خانواده ها نسبت به خطرات زندگی جدید آگاهی ندارند، ادامه داد: بچه ها در شهر با مسائلی رو به رو می شوند که نمی دانند در مواجهه با آن چه رفتاری از خود نشان دهند و بیشتر گرفتار آسیب های زندگی حاشیه نشینی می شوند.

وی بر این باور است برای حفظ حیات در روستاها باید زنان توانمندتر شوند و آموزش هایی ببینند که با استفاده از ظرفیت های روستا در پیشگیری از ترک روستاها موثرتر ظاهر شوند.

** توسعه روستا راهبرد مهندسی اجتماعی نیاز دارد

یک پژوهشگر مسایل روستا هم معتقد است نگه داشتن مردم در روستاها مستلزم داشتن راهبرد مهندسی اجتماعی روستایی است.

'علی حسینی' گفت: نباید فراموش کرد توسعه روستاها از سوی دستگاه های دولتی و نیمه دولتی منجر به توسعه پایدار روستایی نمی شود و محکوم به شکست است.

وی اضافه کرد: لازم نیست دولت کار خاصی در روستاها انجام دهد؛ گاهی اوقات با یک حمایت مالی کوچک در حد توانمند سازی و یا آموزش به موقع و مسئولانه می تواند به مردم یک منطقه کمک کند.

اگر چه ترک روستا در ظاهر یک تصمیم شخصی و یا خانوادگی است، اما در حال تبدیل شدن به یک نگرش عمومی است که روی تک تک اعضای جامعه و نسل های مختلف تاثیر می گذارد.

با این حال به رغم رشد غیرطبیعی مهاجرت در کهگیلویه بویراحمدی که مرکز آن پر جمعیت ترین بافت حاشیه ای کشور را دارد، تاکنون هیچ کدام از اقدامات انجام شده نتوانسته تاثیرگذار باشد، در نتیجه لازم است بار دیگر تمامی مفروضات و کلیشه های ذهنی درباره پیشگیری از مهاجرت روستائیان شکسته شود و برای جاری کردن زندگی در روستاها آنها را از نو ببینیم. ظرفیت ها، محدودیت ها و نیازهایشان را نیز بازتعریف کنیم.

در حال حاضر 44.3 درصد جمعیت استان کهگیلویه و بویراحمد را روستائیان با جمعیت حدود 315هزار و 486نفر تشکیل می دهند. متوسط کشوری جمعیت روستایی 26 درصد است در حالی که جمعیت روستایی کهگیلویه وبویراحمد حدود 18 درصد بالاتر از متوسط کشوری است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: 9آذر1397 ، کدخبر: 83117427،www.irna.ir