شعار سال: روسیه در سوریه عرض اندام آشکاری داشت اما هنوز در لیبی برگه هایش را رو نکرده است مثل رقیب آمریکایی اما هم مسکو و هم واشنگتن یک چشم را به لیبی و عملیات ژنرال حفتر دوخته اند و چشم دیگر را به یکدیگر.

سوالی که این روزها درباره لیبی مطرح شده این است که آیا این کشور تبدیل به سوریه ای دیگر و محل جدال خونین طرف های متخاصم و رقیب خواهد شد؟

برای پاسخ به این پرسش هنوز زود است اما درک ملاحظات طرف های بین المللی متمرکز بر لیبی می تواند پازل تقابل یا همکاری آینده در آن کشور را تکمیل تر کند.

پس از سرنگونی قذافی، لیبی به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. دولت وفاق ملی به ریاست «فایز السراج» در «طرابلس»، غرب کشور تشکیل شد که موردحمایت جامعه جهانی است. هم‌زمان نیز یک دولت موازی در شهر «طبرق» در شرق لیبی با حمایت مجلس نمایندگان به ریاست «عقیله صالح» و ژنرال حفتر فرمانده ارتش، اعلام موجودیت کرد.

نیروهای ژنرال خلیفه حفتر از اوایل آوریل جاری به سوی طرابلس پایتخت لیبی راه افتادند؛ جایی که دولت فایز سراج نخست وزیر لیبی مستقر است و دولتش در سطح بین المللی به رسمیت شناخته شده است. به همین دلیل است که سراج رقیب و دشمن خود یعنی حفتر را متهم به تلاش برای کودتا و نیروهایش را برای مقابله آماده کرده است. ژنرال حفتر نیز رقیبش را «اخوان المسلمینی» و در نتیجه، «تروریست» می داند.

**ملاحظات کشورهای مختلف

آیا روسیه از ژنرال حفتر فرمانده نیروهای موسوم به «ارتش ملی لیبی» در برابر دولت سراج که تایید بین المللی دارد حمایت می کند؟ آمریکا چطور؟ اروپایی ها چه می گویند؟ سایر کشورهای عربی چه ملاحظاتی دارند؟ چینی ها کجای کشمکش های داخلی لیبی ایستاده اند؟

تا اینجای کار موضع اروپایی ها و نیز چهار کشور مصر، عربستان، امارات و قطر از همه روشن تر است. اروپایی ها ملاحظات جدی درباره تشدید تنش از سوی حفتر دارند و نگرانی اروپا از موج مهاجرانی است که با تشدید تنش ها و درگیری ها راه آبی مدیترانه را به سوی اروپا در پیش خواهند گرفت.

این را فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با این عبارات بیان کرد: دقیقا زمانی که امکان رسیدن به صلح در لیبی واقعی به نظر می‌رسید و دبیر کل سازمان ملل متحد از این کشور بازدید می‌کرد، نیروهای ژنرال حفتر به طرابلس حمله کردند.

نگرانی اروپایی ها بیراه نیست. السراج نیز در گفت‌وگو با اسکای نیوز هشدار داد که اگر درگیری در لیبی ادامه یابد، موج جدیدی از مهاجران که در حدود 800 هزار نفر برآورد می‌شوند، به سمت اروپا سرازیر خواهند شد.

به طور دقیق تر، رم با هرگونه تنش در لیبی و نیز مداخله خارجی مخالف است زیرا اولین مقصد مهاجران لیبیایی و مصائب گوناگون آنها کشور ایتالیا است. فرانسه منافعی نفتی در لیبی دارد و رویکرد رصد و مراقبت اوضاع را در پیش گرفته است.

بنابراین بروکسل از ژنرال لیبیایی حمایت نمی کند. در مقابل، قاهره، ریاض و ابوظبی آشکارا از اقدام نیروهای خلیفه حفتر حمایت می کنند و آن را راهی برای سرکوب هر چه بیشتر اخوان المسلمین می دانند. قطر هم موضعش مشخص است؛ دوحه اقدام برای تخریب دولت مستقر در طرابلس را محکوم کرده است.

** روسیه؛ چشمان کاملا باز

شبکه دویچه وله آلمان گزارش داد که خلیفه حفتر از حمایت کرملین برخوردار است هر چند مسکو نمی خواهد این حمایت را علنی کند و به نظر می رسد روسیه از اتخاذ موضع و جانبداری آشکار در دعوای لیبیایی ها پرهیز می کند و کلام روس ها آرام و عقلانی شده است.

این واقعیت را می توان در دیدار اخیر سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه به قاهره دید. وی در این سفر گفت: ماموریت روسیه کمک به ملت لیبی برای غلبه بر اختلاف های جاری و رسیدن به توافقی باثبات و آشتی بین دو طرف است.

روس ها نمی خواهند در لیبی هیچ شانسی از دست برود. هر دو طرف یعنی ژنرال حفتر در طبرق و فایز سراج در طرابلس با روس ها رابطه معقولی دارند. حفتر و سراج هر دو به مسکو سفر کرده اند اما با این وجود حفتر امتیازاتی دارد. او سه بار از سال 2016 در کرملین حاضر شده و گفته می شود در سال 2017 بر ناو هواپیمابر روسی ژنرال کازنتسوف سوار شد تا در کنفرانس مطبوعاتی ویدیویی با سرگی شویگو وزیر دفاع روسیه شرکت کند.

وضع برای روسیه در لیبی بسیار حساس است. ناو آمریکایی آبراهام لینکلن وارد دریای مدیترانه شده و آمریکایی ها گفته اند قصد دارد وارد دریای سیاه شده و آنجا حضور داشته باشد.

**آمریکا؛ رصد لیبی و روسیه از مدیترانه و دریای سیاه

مشخصا آمریکایی ها هم نگفته اند از کدام طرف درگیری در لیبی حمایت می کنند اما حضورشان در جنوب مدیترانه جایی که مدت هاست به سود روسیه آنجا را از دست داده اند اکنون سوال برانگیز است؛ اگر چه ناو لینکلن آمریکایی ها به موجب توافقنامه بین‌المللی «مونترو» حق ندارد از تنگه های «بسفر» و «داردانل» ترکیه عبور کند تا به دریای سیاه وارد شود زیرا اولا وزن این شناور از آنچه در مونترو تعیین شده بیشتر است، ثانیا مجهز به توربین های هسته ای و ممنوعه است و ثالثا عموما ترکیه اجازه نمی دهد ناوهای هواپیما بر یا زیردریایی ها از تنگه هایش به سواحل دریای سیاه برسند به ویژه در شرایط فعلی که تنش ها در روابط آنکارا و واشنگتن جدی است.

با این حال، آمریکایی ها گفته اند ناوشان را از این تنگه ها عبور خواهند داد. معنای حضور ناو آمریکایی در دریای مدیترانه و سیاه حمایت از خلیفه حفتر یا مخالفت با او نیست زیرا هنوز موضعی در این باره نگرفته اند و به نظر می رسد ملاحظه اصلی واشنگتن این است که روس ها در لیبی نفوذ یکباره ای به دور از چشم آمریکا نیابند هر چند حضور نظامی روسیه در لیبی می تواند با هشدار و ممنوعیت بین المللی روبه رو شود اما آمریکایی ها حتی در صورتی که از حفتر حمایت کنند نیز مترصد وضعیت حضور روس ها در لیبی می شوند. قطعا نوع مداخله روسیه در لیبی برای آمریکا مهم است.

شخص خلیفه حفتر با کمک های نظامی روسیه مخالف نیست اما مسکو چندان تمایلی برای درگیر شدن در جنگ عربی دیگری لااقل پیش از بستن پرونده سوریه ندارد و ترجیح می دهد از بیرون مراقب اوضاع باشد مثل آمریکایی ها.

**حرکت روسیه بر لبه تیغ

روس ها ناچارند در لیبی ملاحظات دقیقی داشته باشند زیرا شرکای مسکو بین دو طرف درگیری تقسیم شده اند. مثلا ترکیه و الجزایر از دولت مستقر در طرابلس حمایت می کنند. ترکیه شریک مهمی برای روسیه است زیرا از یک سو با ناتو دچار تنش شده و روس ها این تنش را مغتنم می دانند و از سوی دیگر با مسکو در سوریه وارد فضای همکاری شده است. در طرف دیگر، مصر و عربستان سعودی از خلیفه حفتر حمایت می کنند؛ ریاض شریک نفتی روس ها است و مصر و الجزایر دو خریدار بزرگ سلاح روسیه و بنابراین منطقی که روس ها در لیبی فعلا روی لبه تیغ حرکت کنند.

در ورای همه این اختلاف ها و سوگیری ها چین که بیشترین کالاها را به لیبی صادر می کند اوضاع را از نزدیک دنبال می کند اما بدون سر و صدا به دور از هر گونه دخالت و موضع گیری. شاخص های اقتصادی در لیبی همچنان مطلوب نیست نباید هم باشد اما چینی ها در همین اوضاع هم بی بهره نمانده اند. چین بر همه رقبایش از جمله ترکیه، اسپانیا و کره جنوبی در حجم داد و ستد با دولت مستقر در طرابلس پیشی گرفته است؛ هیچ تضمینی هم نیست که کانال ها را با دولت شرقی لیبی و ژنرال حفتر نیز فعال نکرده باشد یا در آنجا حضور تجاری نداشته باشد. بازرگانان چینی معمولا همه جا هستند در جنگ و صلح اما در لیبی چینی ها بیش از همه مایل به ثبات در اوضاع سیاسی و اقتصادی هستند زیرا فعلا شرایط اقتصادی در لیبی به سود پکن است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا، تاریخ انتشار: 28 فروردین 1398، کدخبر: 83281455 ، www.irna.ir