شعار سال:فرونشست سطح زمین در اثر استخراج بی‌رویه منابع آب زیرزمینی، یکی از رویدادهایی است که در ایران به وفور مشاهده می‌شود. با توجه به استخراج بی‌رویه منابع آب زیرزمینی در کشور، متأسفانه روز به روز استان‌های بیش‌تری دچار فرونشست زمین می‌شوند یا در معرض خطر فرونشست زمین قرار می‌گیرند؛ از جمله استان‌های کرمان، تهران، خراسان رضوی، همدان، گلستان و اصفهان. دشت کبودرآهنگ همدان غنی‌ترین دشت استان از نظر دارا بودن منابع آب زیرزمینی است، اما متأسفانه در 30 سال اخیر به علت برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی به منظور تأمین نیازهای کشاورزی و صنعتی و عدم وجود نظارت کافی بر این مسأله، به شدت با افت سطح آب‌های زیرزمینی مواجه شده است.

فرونشست زمین چالشی است که در چند سال اخیر به‌دلیل خشک‌سالی و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی در مناطق مختلف کشور رخ داده و امروز زنگ خطر آن برای شهرهای بزرگی همچون اصفهان به صدا درآمد. به گفته مسئولان و کارشناسان، معضل فرونشست زمین در بیش‌تر استان‌های کشور به ویژه در مناطق مرکزی از جمله اصفهان، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و سمنان قابل مشاهده و نگران‌کننده شده است.

فرونشست عبارت است از فرورریزش یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به‌طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود.

مهم‌ترین عوامل فرونشست زمین در کشور، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز و توسعه کشاورزی عنوان شده و به نظر می‌آید خشک‌سالی یک دهه اخیر و برداشت بیش از حد مجاز از سفره‌های آب زیرزمینی این پدیده را تشدید کرده است.

استان اصفهان که در منطقه مرکزی و اقلیم نیمه‌خشک و خشک قرار دارد نیز در چند سال اخیر با این چالش مواجه شده و به گفته کارشناسان، پدیده فرونشست در این خطه خود را بیش‌تر در دشت مهیار، کاشان، حبیب آباد، سجزی، گلپایگان، داران، دامنه و مناطق شمال کلان‌شهر اصفهان نشان داده است.

برخی از کارشناسان، نشست زمین در دشت مهیار (در شهرستان شهرضا) را حدود ۴۰ سانتی‌متر و در کلان‌شهر اصفهان حدود ۱۵ سانتی‌متر اعلام کردند و سطح آب زیرزمینی در دشت مهیار که یکی از قطب‌های کشاورزی استان اصفهان به شمار می‌آمد، بیش از ۷۰ متر در یک دوره ۱۵ ساله کاهش یافته است.

در چند سال اخیر مواردی از فرونشست زمین و ترک‌خوردگی واحدهای مسکونی و مکان‌هایی مانند فرودگاه در استان اصفهان گزارش شد؛ از جمله اراضی جنوبی فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی، گلشهر، اردستان، روستای پرمه حیدرآباد در بخش چنارود چادگان، شهر دامنه شهرستان فریدن و مناطق شمالی و عاشق آباد در کلان‌شهر اصفهان.

درحالی که مسئولان استان اصفهان موضوع فرونشست زمین را در دستور کار خود قرار داده و راهکارهایی مانند مقابله با برداشت‌های غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی را در پیش گرفته‌اند، صدای بحرانی بودن خطر فرونشست زمین در کلان‌شهر اصفهان به گوش می‌رسد.

مدیر بخش زلزله و رانش زمین مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی، وضعیت کلان‌شهر اصفهان از نظر خطر فرونشست زمین را بحرانی اعلام کرد و گفت: فرونشست زمین در ۴۰۵ دشت کشور از حد بحرانی عبور کرده، با این حال در صورتی که قصد اولویت‌بندی مناطق فرونشست را داشته باشیم، جنوب و جنوب غرب تهران تا منطقه شهریار، اشتهارد و ورامین و شهر اصفهان، مناطق بحرانی از نظر تأثیر این معضل بر زیرساخت‌های شهری، شریان‌های حیاتی و سامانه‌های حمل و نقل هستند که باید هر چه زودتر مورد توجه ویژه قرار گیرند.

علی بیت‌اللهی افزود: در مناطقی از استان اصفهان و به‌ویژه شمال شهر فرونشست به یک معضل عمده تبدیل شده، به‌طوری که در مجاورت فرودگاه و حتی در حاشیه ورزشگاه نقش جهان شکاف‌های حاصل از فرونشست روی زمین خود را نمایان کرده و فرونشست برای این شهر یک خطر بسیار جدی است.

آثار فرونشست زمین در شمال اصفهان رو به افزایش است

تعدادی از کارشناسان و استادان دانشگاه در اصفهان تأکید دارند که آثار فرونشست زمین در نقاط مختلف استان به ویژه کلان‌شهر اصفهان خود را بیش‌تر از گذشته نشان می‌دهد و این موضوع را می‌توان در ترک خوردگی دیوارها و باند فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی دید.

یک عضو هیئت علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه اصفهان گفت: فرونشست در بیش‌تر دشت‌های ایران به غیر از شمال کشور به چالش جدی تبدیل شده و در استان ما در برخی شهرها مانند دامنه و تعدادی از روستاها تخریب زیادی ایجاد کرده است.

همایون صفایی افزود: کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ مانند تهران و اصفهان نسبت به سایر شهرها در وضعیت بحرانی‌تری قرار دارند و مطالعات مختلف از جمله ماهواره‌ای این موضوع را نشان می‌دهد.

وی با بیان این‌که آثار فرونشست زمین در مناطقی مانند همدان که سنگ‌های آهکی دارند، به یک باره خود را نشان می‌دهد و چاله‌های بزرگی به وسعت ده‌ها متر ایجاد می‌شود، اظهار داشت: این موضوع در مناطقی مانند اصفهان صدق نمی‌کند و آثار فرونشست زمین به مرور زمان پدید می‌آید.

صفایی با اشاره به این‌که آثار فرونشست زمین در کلان‌شهر اصفهان بیش‌تر در شمال این خطه مانند ملک‌شهر و عاشق اصفهانی و به صورت جزئی در باند فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی هویدا شده، اضافه کرد: در این مناطق شاهد ترک‌خوردگی در دیوار ساختمان‌ها و حیاط واحدهای مسکونی هستیم که می‌تواند به تدریج باعث به هم خوردن تراز آسانسورها و شکستن لوله‌های آب و فاضلاب شود.

این استاد دانشگاه بهترین راهکار برای حل معضل فرونشست زمین را مدیریت مصرف آب‌های زیرزمینی خواند و خاطرنشان کرد: در سال‌های گذشته به دلیل کاهش نزولات جوی و خشک‌سالی، برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌ها و عمق آن‌ها افزایش یافت.

یکی از تبعاتی که فرونشست زمین در شهرهای بزرگ دارد و کارشناسان و استادان دانشگاه نسبت به آن هشدار می‌دهند، در بخش تأسیسات مختلف از جمله آب و فاضلاب و پُل‌هاست.

به گفته مدیر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان، شبکه‌های آب و فاضلاب از تأسیسات آسیب‌پذیر بر اثر فرونشست زمین است که خسارات سنگین و حتی جبران‌ناپذیری را به ساختار شهری وارد می‌کند.

سید اکبر بنی‌طبا با بیان این‌که شبکه فاضلاب نسبت به سایر تأسیسات در عمق پایین‌تری در زمین قرار دارد، افزود: اگر فرونشست زمینه استمرار پیداکند، با توجه به قدیمی‌بودن و عمر ۵۰ ساله شبکه فاضلاب کلان‌شهر اصفهان، امکان شکستگی لوله‌ها و وارد شدن خسارت به آن‌ها وجود دارد.

وی تأکید کرد: شکستگی و خسارت شبکه فاضلاب در شهرهای بزرگی مانند اصفهان، تبعات مختلف اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی خواهد داشت.

غلامحسین شفیعی مدیرکل استاندارد استان اصفهان نیز گفت: فرونشست زمین اگر منجر به نشست ساختمان‌ها و دیوار آن‌ها شود، باعث تغییر وضعیت ریل آسانسورها و آسیب‌دیدن آن‌ها می‌شود.

فرونشست زمین در شهرهای بزرگ هزینه‌های سنگینی تحمیل می‌کند

معاون برنامه‌ریزی سازمان آب منطقه‌ای اصفهان هم درباره فرونشست زمین گفت: این پدیده در شهرهای بزرگی مانند تهران و اصفهان به دلیل جمعیت زیاد، موقعیت سازه‌های زیربنایی، ساخت و سازها و پُل‌ها هزینه‌های سنگینی به مردم و دولت تحمیل خواهد کرد.

بابک ابراهیمی افزود: مناطق بسیاری در کشورمان دچار فرونشست زمین هستند، اما این‌که شهرهایی مانند تهران و اصفهان با وضعیت بحرانی اعلام می‌شوند، به دلیل تأثیر این پدیده روی سازه‌های شهری و تبعات جبران‌ناپذیر آن است.

وی با بیان این‌که سطح آب‌های زیرزمینی در اصفهان، برخوار و حبیب‌آباد به‌شدت کاهش یافته است، اظهار داشت: در مناطقی مانند قزوین که سنگ کف آهکی دارند، فرونشست زمین خود را به صورت فروچاله‌ای و حفره‌های چند ده متری نشان می‌دهد، اما در اصفهان به صورت تدریجی خواهد بود.

ابراهیمی با اشاره به این‌که هنوز بسیاری از مناطق کشورمان به ویژه در مرکز با پدیده خشک‌سالی و کمبود منابع آبی روبه‌رو هستند، برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی با حفر و عمیق‌تر شدن چاه‌ها همچنان انجام می‌شود، تأکید کرد: بهترین کار در شرایط حاضر این است که اجازه ندهیم روند برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی افزایش یابد تا فرونشست زمین ثابت نگه داشته شود و وضعیت بدتر نشود.

پیگیری معضل فرونشست زمین در دستور کار مدیریت بحران اصفهان است

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با تأکید بر این‌که فرونشست زمین به‌طور جدی در دستور کار این بخش قرار دارد، اظهار داشت: جلسه‌هایی از سال‌های گذشته در قالب کارگروه تخصصی با حضور مسئولان دستگاه‌های اجرایی مربوطه مانند آب منطقه‌ای، راه و شهرسازی، بنیاد مسکن و جهاد کشاورزی برای پیگیری این موضوع برگزار شده است.

منصور شیشه‌فروش با بیان این‌که اصفهان از ۲۰ سال گذشته در معرض کم‌آبی قرار داشت و به مرور زمان سفره‌های زیرزمینی تحت فشار برداشت‌های بی‌رویه قرار گرفتند، افزود: مهیار شهرضا، برخوار، گلپایگان، کاشان، آران و بیدگل، دامنه، داران و اصفهان از جمله مناطق استان هستند که بیش‌تر با این معضل مواجهند.

وی با اشاره به این‌که جاری‌نبودن آب در زاینده‌رود نیز این پدیده را تشدید کرده است، گفت: راهکارهای زیادی برای حل این معضل در پیش گرفته شده است؛ از جمله این‌که آب منطقه‌ای اصفهان موظف به کنترل برداشت آب در دشت‌های ممنوعه، پُر کردن چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتور هوشمند در چاه‌های مجاز شد.

شیشه‌فروش با بیان این‌که جهاد کشاورزی اصفهان نیز موظف به تغییر الگوی کشت و کاهش کشت گیاهان با مصرف بالای آب شد، تصریح کرد: سازمان‌های زمین‌شناسی و نقشه‌برداری نیز موظف به انجام کارهای مطالعاتی و تهیه اطلس فرونشست زمین در استان شدند که تاکنون برای شهرستان برخوار و شهر دامنه این کار انجام شده است.

وی ادامه داد: راه و شهرسازی، بنیاد مسکن و نظام مهندسی ساختمان نیز موظف به طراحی الگوهای ساخت‌و‌ساز ایمن و مقاوم در برابر اثر فرونشست زمین شده‌اند.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با تأکید بر این‌که جبران آثار ناشی از برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی زمان بسیاری نیاز دارد، گفت: لازم است دستگاه‌های اجرایی مختلف برای حل مشکل فرونشست زمین برنامه‌ریزی داشته باشند و گزارش برنامه‌های خود را منتشر کنند.