انزوای ریاضی، جذابیت تجربی، خیز دوباره انسانی

تعداد شرکت‌کنندگان آزمون سراسری در گروه ریاضی وفنی در سال ۹۹ منفی پنج درصد نسبت به سال ۹۸ و منفی ۵۲ درصد نسبت به سال ۸۹ کاهش یافته است.

شعار سال: بزرگ‌ترین ماراتن علمی کشور که هرساله در تیرماه، علاقه‎مندان به تحصیل در دانشگاه‌های دولتی را گرد هم جمع می‌آورد، امسال و در مردادماه درحالی برگزار شد که شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا، تغییرات و تفاوت‌های بسیاری را در نحوه برگزاری این آزمون سراسری ایجاد کرد. متولیان برگزاری این آزمون، پس از کش‌وقوس‌های فراوان و تصمیم‌گیری‌های مختلف برای به تعویق‌انداختن کنکور و بررسی راهکار‌های متعدد برای برگزاری یک آزمون بی‌خطر، بالاخره کنکور سراسری را در هفته پایانی مردادماه برای چهار گروه ریاضی، تجربی، علوم انسانی، هنر و زبان‌های خارجی برگزار کردند. تصاویر منتشرشده از نحوه برگزاری کنکور و تدابیر اندیشیده‌شده برای کاهش آسیب‌های ناشی از کرونا نشان می‌دهد که مسئولان برگزاری، پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کرده و فضای مناسبی را برای حضور داوطلبان آماده کرده‌اند، اما همچنان بسیاری از داوطلبان، یا به خواست خود یا به خواست خانواده، از شرکت در این آزمون برای حفظ سلامتی و جلوگیری از ابتلا به کرونا، امتناع کرده و عطای تحصیل در دانشگاه را به لقای آن بخشیده‌اند. به‎هرحال و تحت شرایط حاکم بر فضای کنکور امسال یک میلیون و ۳۹۱ هزار و ۵۲۴ داوطلب برای ورود به دانشگاه با یکدیگر رقابت کردند.

کاهش ۵۲ درصدی داوطلبان ریاضی و فنی
براساس آمار منتشرشده ازسوی سازمان سنجش آموزش کشور، در آزمون سراسری سال ۹۹ تعداد ۱۵۵ هزار و ۲۵۰ داوطلب در گروه ریاضی‎وفنی با یکدیگر رقابت کردند. گروه ریاضی‎وفنی را باید یکی از گروه‌های پرمخاطب و پرطرفدار دانست که در سال‌های پیش از دهه ۹۰، دانشجویان فراوانی را در دانشگاه‌ها به خود جذب کرده است. آمار‌ها نشان می‌دهد در سال ۸۹، یعنی در آخرین سال دهه ۸۰، تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون گروه ریاضی بیش از ۳۲۰ هزار نفر بوده است. درحالی‎که این رقم در سال ۹۰ با کاهش حدود ۳۵ هزار نفری به ۲۸۴ هزار نفر رسیده است. روند کاهشی داوطلبان گروه ریاضی در کنکور سراسری، در دو سال ۹۲ و ۹۳ ادامه داشته، اما همچنان در کانال ۲۰۰ هزار نفر باقی مانده است. در سال ۹۴ تعداد متقاضیان ورود به دانشگاه در رشته ریاضی، با ریزش ۴۱ هزار نفری به ۱۸۱ هزار نفر رسیده است. در سال‌های ۹۵، ۹۶ و ۹۷ کاهش تعداد شرکت‌کنندگان گروه ریاضی‎وفنی ادامه داشت و در سال ۹۷ حدود ۱۵۴ هزار نفر در آزمون گروه ریاضی شرکت کردند. در سال ۹۸ اما، تعداد شرکت‌کنندگان در کنکور سراسری گروه ریاضی با افزایش حدود ۲۰ هزار نفری به ۱۵۵ هزار و ۲۵۰ نفر رسید. درواقع به نظر می‌رسد که از سال ۹۸ جهشی در تعداد شرکت‌کنندگان آزمون ریاضی رخ داده، اما در سال ۹۹ متوقف شده است. به این ترتیب تعداد شرکت‌کنندگان آزمون سراسری در گروه ریاضی‎وفنی در سال ۹۹ منفی پنج درصد نسبت به سال ۹۸ و منفی ۵۲ درصد نسبت به سال ۸۹ کاهش یافته است.

افزایش ۲۸ درصدی داوطلبان علوم تجربی
شرکت در آزمون گروه علوم تجربی برای بسیاری از داوطلبان کنکور سراسری به مفهوم قبولی در یکی از رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی است. نظرسنجی‌های انجام‌شده طی سال‌های برگزاری آزمون کنکور، موید این مطلب است که افزایش تقاضا برای تحصیل در یکی از این سه رشته، رقابت میان شرکت‌کنندگان را دشوار کرده است. باوجود این گروه علوم تجربی، همواره یکی از گروه‌های موردتوجه داوطلبان کنکور بوده است. امسال و به‎رغم شیوع ویروس کرونا، همچنان تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون گروه علوم تجربی نسبت به سایر گروه‌ها بیشتر بوده است. براساس آمار سازمان سنجش آموزش کشور، تعداد ۵۹۴ هزار و ۲۹۵ داوطلب، امسال در گروه علوم تجربی با یکدیگر رقابت کرده‌اند. ناگفته نماند که شیوع کرونا بر تعداد شرکت‌کنندگان در گروه علوم تجربی بی‌تاثیر هم نبوده، چراکه براساس آمار، در سال ۹۸ تعداد شرکت‌کنندگان این گروه، بیش از ۶۳۷ هزار نفر بوده که در سال جاری هفت درصد کاهش داشته است. نگاهی به وضعیت برگزاری آزمون گروه علوم تجربی طی یک دهه گذشته (از سال ۸۹ تاکنون) نشان می‌دهد که تعداد شرکت‌کنندگان این گروه در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ معادل ۲۸ درصد رشد داشته است. طی سال‌های ۸۹ تا ۹۱ تعداد شرکت‌کنندگان آزمون سراسری گروه علوم تجربی، با افت‎وخیز‌های اندک، از ۴۶۳ هزار داوطلب به حدود ۴۵۰ هزار داوطلب رسیده است. اما در سال ۹۲ و ۹۳ تعداد داوطلبان با افزایش حدود ۷۰ هزار نفری به بیش از ۵۲ هزار داوطلب رسیده است. در سال ۹۴ تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون سراسری علوم تجربی با ریزش ۲۵ هزار نفری به ۴۹۸ هزار نفر می‌رسد، اما بار دیگر در سال‌های ۹۵ و ۹۶ افزایش یافته و وارد کانال ۵۰۰ هزار نفر می‌شود. در سال‌های ۹۷ و ۹۸، اما بیشترین تعداد داوطلبان تحصیل در گروه علوم تجربی در یک دهه گذشته، در آزمون سراسری کنکور شرکت می‌کنند.

۲۳ درصد کاهش طی یک دهه
نوسان تعداد شرکت‌کنندگان آزمون سراسری گروه علوم انسانی طی یک دهه اخیر به‌گونه‌ای است که روند تغییر تعداد متقاضیان تحصیل در این گروه آموزشی افت‎وخیز‌های قابل‎توجهی داشته است. امسال ۳۵۵ هزار و ۵۸۰ نفر داوطلب در کنکور سراسری گروه علوم انسانی شرکت کرده‌اند، این تعداد در مقایسه با سال گذشته، ۲۶ درصد افزایش داشته است، درحالی‎که مقایسه تعداد داوطلبان سال ۹۹ نسبت به سال ۸۹ نشان از کاهش ۲۳ درصدی تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون سراسری گروه علوم انسانی دارد. نکته قابل‌توجه در بررسی تعداد شرکت‌کنندگان آزمون سراسری سال‌های ۸۹ تا ۹۹ این است که در میانه سال‌های ۹۴ تا ۹۶ کاهش محسوسی در تعداد داوطلبان اتفاق افتاده و به کمترین میزان خود، یعنی ۱۶۱ هزار و ۵۰۰ نفر در سال ۹۵ رسیده است. درواقع کنکور سراسری گروه علوم انسانی در سال ۹۵ کمترین میزان داوطلب و متقاضی را داشته است. اما در سال‌های ۹۷ و ۹۸ تعداد شرکت‌کنندگان در این گروه با شیب نسبتا ملایمی افزایش یافته است.

کاهش ۱۳ درصدی داوطلبان در یک دهه اخیر

گروه هنر از آن‎‌دست گروه‌هایی است که در آزمون سراسری کنکور، مخاطبان خاص خود را دارد. داوطلبانی که در این گروه آزمایشی شرکت کرده‌اند، معتقدند برخلاف ظاهر امر که نشان می‌دهد آزمون هنر، آزمون چندان دشواری نیست، اما به‎واقع یکی از دشوار‌ترین آزمون‌هایی است که رقابت را برای داوطلبان سخت می‌کند. پیش از برگزاری کنکور ۹۹ این گمانه‌زنی وجود داشت که امسال و با توجه به شرایط خاص برگزاری آزمون، بسیاری از متقاضیان گروه هنر در آزمون ورودی دانشگاه شرکت نخواهند کرد و لذا تعداد شرکت‌کنندگان در این گروه آموزشی نسبت به سال‌های قبل، کاهش چشمگیری خواهد داشت. البته ناگفته نماند که آمار تفکیک‌شده گروه هنر که نشان می‌دهد چه تعداد از داوطلبان به‌صورت اختصاصی در این آزمون شرکت کرده‌اند و چه تعداد علاقه‌مند برای شرکت در آزمون گروه هنر ثبت‌نام کرده‌اند، هنوز منتشر نشده است. اما مقایسه آمار کلی شرکت‌کنندگان در آزمون هنر سال ۹۹ با سال‌های پیش از آن نشان از رشد ۹ درصدی تعداد داوطلبان شرکت در این آزمون دارد. نکته جالب توجه اینکه در آزمون سراسری سال ۸۹ تعداد داوطلبان کنکور هنر ۱۳۲ هزار و ۵۱ نفر بوده است که طی یک دهه و با کاهش منفی ۱۳ درصد به ۱۱۳ هزار نفر رسیده است.

افزایش ۵ درصدی داوطلبان زبان
آنچه درباره رشد بی‌سابقه تعداد داوطلبان گروه هنر در کنکور سراسری عنوان شد، درمورد گروه آزمایشی زبان‌های خارجی نیز مصداق پیدا می‌کند. امسال و براساس آمار منتشرشده از سوی سازمان سنجش آموزش کشور، ۱۷۴ هزار و ۴۱۲ نفر داوطلب در کنکور گروه زبان‌های خارجی شرکت کرده‌اند. این تعداد در مقایسه با سال گذشته هزار و ۵۶۰ درصد افزایش یافته است! رقمی که به نظر می‌رسد باید با آسیب‌شناسی‌های دقیق و بررسی‌های میدانی و موضوعی از نگاه کارشناسان و سیاستگذاران بررسی و تحلیل شود. طی یک دهه گذشته یعنی از سال ۸۹ تا ۹۹ روند افزایش تعداد متقاضیان شرکت در کنکور سراسری گروه آزمایشی زبان‌های خارجی، به‌طور طبیعی و با افت‌وخیز‌های نه‎چندان محسوس ادامه داشته است. برای مثال در سال ۸۹ تعداد داوطلبان این گروه ۱۸ هزار و ۲۲۹ نفر بوده که در سال ۹۰ باکاهش حدود دو هزار نفری به ۱۶ هزار داوطلب رسیده است.

تعداد داوطلبان شرکت در آزمون زبان‌های خارجی از سال‌های ۹۰ تا ۹۷ به‎صورت کاهش میانگین دو هزار نفر سالانه ادامه داشته است، اما در سال ۹۸ تعداد داوطلبان با رشد دو هزار نفری نسبت به سال قبل آن به ۱۰ هزار نفر افزایش می‌یابد. نکته قابل توجه درمورد کنکور هنر و زبان‌های خارجی این است که هرساله علاوه‌بر تعداد داوطلبانی که به‌صورت انحصاری و اختصاصی در این دو آزمون شرکت می‌کنند، علاقه‌مندان سایر رشته‌های علوم‌تجربی، ریاضی و علوم انسانی نیز این امکان را دارند که در آزمون دو گروه زبان‌های خارجی و هنر شانس خود را محک بزنند؛ بنابراین هرساله تعداد دانشجویان این دو گروه به‌صورت تفکیک شده اعلام می‌شود تا علاوه‌بر داوطلبان اختصاصی این دو گروه، تعداد علاقه‌مندان به شرکت در آزمون زبان و هنر مشخص شود. آنچه در این گزارش به آن پرداخته شده و تفاوت آماری بسیاری زیادی را در تعداد شرکت‌کنندگان سال ۹۹ نسبت به سایر سال‌های گذشته نشان می‌دهد، به این دلیل است که آمار تفکیک‌شده سال ۹۹ هنوز اعلام نشده است؛ لذا درصورت انتشار آمار تفکیک‌شده دو گروه زبان‌های خارجی و هنر، تغییرات آماری طبیعی خواهد بود.

بر این اساس آمار‌های تجمعی داوطلبان اختصاصی و علاقه‌مندان به شرکت در آزمون زبان در سال ۹۹ با رشد ۵ درصدی نسبت به سال قبل همراه بوده است. در سال ۹۸ تعداد کل شرکت‌کنندگان در کنکور زبان‌های خارجی ۱۶۵ هزار و ۶۱۱ نفر بوده است. این رقم در سال ۹۷ معادل ۱۴۵ هزار و ۵۱۳ نفر برآورد داشته است که نسبت به سال ۹۶ که تعداد کل داوطلبان ۱۱۸ هزار و ۴۰۲ نفر بوده، رشد بیش از ۳۰ هزار نفری را نشان می‌دهد.

وضعیت نامتوازن رشته‌ها مطلوب نیست
مقام معظم رهبری بار‌ها بر نامتوازن شدن رشته‌های دانشگاهی تاکید کرده اند، باوجود این، برنامه ریزی خاصی در دستگاه‌های متولی آموزش کشور نسبت به این دغدغه مهم دیده نمی‌شود. ایشان در بیانات خود در دیدار با جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها فرموده اند: «بعضی رشته‌ها در غربت قرار گرفته اند. آماری که به من داده اند نشان می‌دهد که مثلا حدود ۵۰ درصد داوطلبان کنکور رشته ریاضی که رشته بسیار مهمی است، کاهش پیدا کرده؛ این برای آینده کشور خطرناک است؛ ما این رشته‌های مهم علوم پایه را –به خصوص مثل ریاضی را یا فیزیک را- برای آینده لازم داریم؛ اگر چنانچه داوطلبانِ این‌ها کم باشند و هجوم بشود به رشته‌های درآمدزا که حالا یک پولی و شغلی بلافاصله در اختیار انسان می‌گذارد، این [موجب]مشکل است. عوارضِ این عدم توازن را باید دستگاه‌های دانشگاهی حتما جبران کنند.»