شعار سال: جازموریان به عنوان بکرترین تالاب ایران و مرکز تنظیم اکوسیستمهای شرق کرمان و غرب سیستان و بلوچستان شناخته میشود، تالابی که در گذشتهها آب آن از تعدادی آبراهه، ۹۱ رودخانه کوچک و بزرگ تامین میشد، این روزها حال خوشی ندارد.
این حال ناخوش به همه بخشهای جازموریان مربوط نمیشود و در این میان به واسطه یک جانبه گرایی کرمان و اقدامات نسنجیده در خصوص احداث سدهای متعدد بر روی رودخانه هلیل رود، ضعف در مدیریت و بی عدالتی متولیان در تخصیص حق آبه، بخشی از این تالاب که در سیستان و بلوچستان قرار دارد، وضعیت بحرانی پیدا کرده است.
در واقع آب رودخانه هلیل رود باید پس از پیوستن دیگر رودخانهها و سیلابها و روان آبهای دیگر علاوه بر آبیاری جیرفت و کهنوج، وارد جازموریان شود و مناطقی از سیستان و بلوچستان را نیز منتفع سازد، اما وارد سدهایی میشود که در استان همجوار احداث شده که این موضوع حیات تالاب را به خطر انداخته و در پی آن زنگ خطر بحران در این منطقه به صدا درآمده است.
بحرانی که بیشترین تاثیر منفی را بر زندگی مردم کشاورز و دامدار دلگان گذاشته و اشتغال و معیشت آنها را تحت تاثیر قرار داده است، به طور قطع تاخیر در رفع این معضل جدی، خطرهای جبران ناپذیری را در حوزههای زیست محیطی، کشاورزی و دامداری به همراه خواهد داشت، آن هم در منطقهای که کانون ریزگردهاست، بنابراین انتظار میرود وزارت نیرو و سازمان محیط زیست اقدامهای حیاتی را در این راستا در دستور کار قرار دهند.
سدسازی در کرمان و اثرات منفی آن بر سیستان و بلوچستان وحید پورمردان، مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در این باره بیان کرد: ۴۹ درصد تالاب جازموریان در سیستان و بلوچستان و ۵۱ درصد آن در کرمان واقع شده و موضوع مورد اهمیت برای سیستان و بلوچستان این است که در پایین دست این تالاب سدهایی واقع شده که بر روی اقلیم این استان اثر منفی و نامطلوبی میگذارد.
وی تصریح کرد: بر روی رودخانههایی که به صورت دائمی در جازموریان جریان داشت و در پایین دست موجب کنترل کانونهای گرد و غبار و از سویی رونق کشاورزی و تولید مردم سیستان و بلوچستان میشد، سدسازیهایی انجام شده، اما موضوع حق آبه زیست محیطی و دیگر حق آبههایی که در هر سدی عرف است، دیده نشده و تخصیص نیافته است.
مطالبه تخصیص حق آبه از وزارت نیرو این مقام مسئول اضافه کرد: تخصیص این حق آبه مطالبه محیط زیست از وزارت نیرو است که اگر محقق شود، میتوانیم شاهد آبگیری بخشهای عظیمی از جازموریان باشیم، بر خلاف هامون، بیشتر سطح این تالاب صاف است و میزان کمی آب میتواند در سطح وسیعی پخش و موجب رویش گیاهان و کنترل کانونهای گرد و غباری شود.
وی با اشاره به اقدامات انجام شده در سیستان و بلوچستان به منظور احیای جازموریان، گفت: پیگیری برنامه مدیریت جامع این تالاب از جمله این اقدام هاست که تمام مراحل ابتدایی اش انجام شده، برنامه تهیه و به سازمان مدیریت ارسال شده است و در انتظار تایید نهایی هستیم، این برنامه میتواند در حفاظت و احیای تالاب جازموریان به ما کمک کند که در آن وظایف دستگاهها در این راستا مشخص شده است.
پورمردان اذعان کرد: موضوعی که اهمیت بیشتری دارد، پیگیری حق آبه است که چندین مرحله از طریق سازمان محیط زیست، پیگیری کردیم که با وزارت نیرو مکاتباتی انجام داده و در دست پیگیری است.
وی افزود: آنچه خیلی مهم است این که تالاب جازموریان سیستان و بلوچستان در سنوات گذشته شناخته شده نبود و خیلها فقط تالاب هامون را میشناختند و فکر میکردند عمده مشکلات مربوط به آن است، اما این تالاب مشکلات خود را به ما نشان داد و پیگیریها باعث شد حساسیتهایی برای احیای آن ایجاد شود.
عدم تخصیص حق آبه و چندین علامت سوال مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان گفت: در خصوص تالاب هامون کشور دیگری را برای دریافت حق آبه داریم که نیاز به دیپلماسی و پیگیری وزارت امور خارجه دارد، اما این تالاب در ایران واقع شده و حوضههای آبریز آن در کشور است.
وی اذعان کرد: عدم تخصیص حق آبه تالاب جازموریان در سیستان و بلوچستان فوق العاده عجیب است و جای سوال بزرگی دارد که انتظار میرود وزارت نیرو این حق آبه را تخصیص دهد.
نبود مدیریت صحیح آب مجتبی شجاعی، فرماندار دلگان هم در این باره گفت: تالاب جازموریان، حوضهای آبریز در جنوب شرق ایران است که دشتهای حاصلخیز قلعه گنج و رودبار جنوب در کرمان و دشتهای ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در سیستان و بلوچستان را شامل میشود.
به گفته وی، آب این تالاب در گذشته به وسیله شماری آبراهه و ۹۱ رودخانه کوچک و بزرگ از جمله ۲ رودخانه دائمی بمپور و هلیل رود تامین میشد، اما سالهای زیادی است که مدیریت سد جیرفت، حق آبه زیست محیطی رودخانه هلیل را رها نمیکند و همین امر باعث به وجود آمدن چالش جازموریان شده است.
این مقام مسئول ادامه داد: اشتباه است که بخواهیم حالِ بدِ جازموریان را به خشکسالی ربط دهیم، چرا که این تالاب بزرگ، به واسطه نبود مدیریت صحیح آب به این روز گرفتار شده و سد جیرفت یکی از عواملی است که جلوی چرخه بارندگی جازموریان را گرفته است.
وی با بیان این که برای رفع مشکلات، تکالیف سازمان محیطزیست، منابع طبیعی و وزارت نیرو در برنامه ششم توسعه باید عملیاتی شود، اذعان کرد: هلیل رود اسیر سدهای جیرفت و بافت شده و چندین سد نیز هم اکنون بر روی سر شاخههای این رود در حال احداث است، بمپور نیز چنین سرنوشتی دارد و بر روی برخی رودهای فصلی هم احداث سدهای کوچک آبخیزداری حوزه کشاورزی در حال اجراست.
یک جانبه گرایی کرمان و آسیبهای ایجاد شده شجاعی تصریح کرد: تالاب جازموریان به عنوان مرکز تنظیم اکوسیستمهای شرق کرمان و غرب سیستان و بلوچستان که در گذشته آب آن شیرین بود، بر اثر یک جانبه گرایی استان همجوار و عدم حساسیت مسئولان سیستان و بلوچستان در گذشته و احداث سدهای متعدد بر روی رودخانههای کرمان از جمله هلیل رود و خشک شدن بخش اعظمی از این دریاچه و مراتع اطراف آن و آسیبهای زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی زیادی را ایجاد کرده است.
وی افزود: میتوان گفت سد جیرفت از عوامل مهم مشکلات زیست محیطی هامون جازموریان است که حدود ۵۰ درصد آن در سیستان و بلوچستان واقع شده است.
دودی در چشمان کشاورزان و دامداران فرماندار دلگان اضافه کرد: رودخانه هلیل رود که باید پس از پیوستن رودخانههای دیگر و سیلابها و روان آبهای دیگر و علاوه بر آبیاری جیرفت و کهنوج، وارد هامون جازموریان شود و مناطقی از سیستان و بلوچستان را منتفع سازد، در جیرفت بر روی آن سد احداث شده که حیات تالاب را به خطر انداخته است و بیشترین دود آن به چشم مردم کشاورز و دامدار دلگان میرود.
وی گفت: باید حتما حقآبه دلگان حداقل در بخش زیست محیطی تعیین شود تا خطراتی که متوجه اکوسیستم منطقه و ناشی از تاثیر تالاب جازموریان است، به حداقل برسد و کار گروه مربوطه متشکل از مسئولان مربوطه ۲ استان تشکیل و با مطالعات لازم بدون فوت وقت نسبت به ترتیب بندی و حقوق ساکنین بلوچستان که در حاشیه این تالاب سکونت دارند و ارتزاق میکنند، چارهاندیشی شود.
فرسنگها دور از برنامه احیا شجاعی با بیان این که پهنه استانی جازموریان در سیستان و بلوچستان از برنامه احیا عقب است، ابراز امیدواری کرد: بارندگیهای اخیر و در مجموع ماههای قبل زمینه غفلت از واقعیتهای جازموریان را فراهم نکند.
وی بیان کرد: انتظار میرود که متولیان امر در کرمان بدون ملاحظه پیوستهای اجتماعی و زیست محیطی، انتقال آب هلیل رود را که این روزها مطرح است بدون مطالعه دقیق و مشورت با صاحب نظران اجرا نکنند، چون سیستان و بلوچستان از مخاطرات زیست محیطی جازموریان که خود و مردمانش هیچ نقشی در ایجاد آن نداشته اند، ضرر مجدد نکنند.