شعار سال: دولت‌های جهانی در اواخر دهه ۸۰ توافق کردند که براساس قواعدی تحت عنوان پروتکل مونترال با حذف تدریجی مواد تهدیدکننده لایه ازون از این لایه محافظت کنند (موادی که ناشی از فعالیت‌های انسان بود). به دلیل اینکه در اروپا، این پروتکل از طریق قوانین سراسر اتحادیه اجرا می‌شود نه تنها اهداف این پروتکل محقق شده‌اند بلکه ضوابطی سختگیرانه‌تر (و بلندپروازانه‌تر) نسبت به سایر نقاط جهان در آنجا اجرا می‌شود.

اقدامات جهانی مبتنی بر پروتکل مونترال می‌تواند از سوراخ‌تر شدن لایه ازون جلوگیری کند و اجازه دهد تا این لایه بازیابی پیدا کند. با این وجود برای اطمینان از بازیابی کامل کار‌های زیادی باید انجام شود.

لایه ازون یک لایه طبیعی گاز در قسمت فوقانی اتمسفر است که از انسان و سایر موجودات زنده در برابر اشعه مضر فرابنفش (UV) خورشید محافظت می‌کند.

اگرچه ازون در غلظت‌های کمی در سراسر جو وجود دارد، اما بیشتر (حدود ۹۰ درصد آن) در استراتوسفر قرار گرفته است، لایه‌ای که از فاصله ۱۰ تا ۵۰ کیلومتری بالاتر از سطح زمین را در بر می‌گیرد. از آنجایی که لایه ازون بیش از هر چیزی تابش‌های مضر فرابنفش خورشید را تصفیه می‌کند، برای حیات روی زمین بسیار مهم است.

تخریب لایه ازون

دانشمندان در دهه ۷۰ کشف کردند که لایه ازون در حال سوراخ شدن است. غلظت جو ازون به طور طبیعی بسته به دما، آب‌وهوا، عرض جغرافیایی و ارتفاع متفاوت است. در عین حال موادی که از رویداد‌های طبیعی همچون فوران آتشفشان خارج می‌شوند نیز می‌توانند بر سطح ازون تأثیر بگذارند.

 

با این حال، این پدیده‌های طبیعی نمی‌توانستند سوراخ ازون را توجیه کنند و شواهد علمی نشان می‌دهد که برخی از مواد شیمیایی ساخته‌شده توسط انسان علت این مسئله بوده است. این مواد تخریب‌کننده ازون بیشتر در دهه ۷۰ در طیف وسیعی از ابزار صنعتی و مصرفی، عمدتاً یخچال‌ها، تهویه مطبوع و کپسول آتش‌نشانی و... در جهان عرضه می‌شدند ...

سوراخ ازون عامل نگرانی تمام کشور‌ها

بیشترین میزان تخریب ازون در قطب جنوب اتفاق افتاده است. این امر عمدتاً در اواخر زمستان و اوایل بهار رخ می‌دهد و اوج رقیق شدن این لایه معمولاً در اوایل اکتبر اتفاق می‌افتد.

کاهش شدید سطح ازون باعث ایجاد «سوراخ ازون» می‌شود که در تصاویری که با استفاده از ماهواره از قطب جنوب ضبط شده قابل مشاهده است. اغلب حداکثر مساحت حفره مزبور، بزرگتر از خود قاره قطب جنوب است. اگرچه کاهش تراکم ازون در نیمکره شمالی کمتر است، اما نازک شدن قابل توجه این لایه در قطب شمال و حتی در بخش‌هایی از اروپا نیز قابل مشاهده است.

بسیاری از مواد تخریب‌کننده ازون که ناشی از فعالیت‌های انسان بوده‌اند برای چند دهه در استراتوسفر باقی می‌مانند بدین معنا که بازیابی لایه ازون یک فرایند بسیار کُند و طولانی است.

این حفره تا چند سال پس از تصویب پروتکل مونترال، به دلیل اینکه مواد تخریب‌کننده ازون برای مدت طولانی در استراتوسفر باقی می‌مانند همچنان رشد کرد. اما اکنون اندازه حداکثری سوراخ ازون در حال کاهش است.

اثرات تخریب ازون برای انسان و محیط زیست

کاهش لایه ازون باعث افزایش سطح تابش اشعه ماوراء‌بنفش در سطح زمین می‌شود که برای سلامتی انسان مضر است.

آثار منفی این رویداد شامل افزایش انواع سرطان‌های پوست، آب مروارید چشم و اختلالات نقص ایمنی است. اشعه ماوراءبنفش همچنین بر اکوسیستم‌های زمینی و آبی تأثیر می‌گذارد و زنجیره‌های غذایی و چرخه‌های بیوشیمیایی روی زمین را تغییر می‌دهد. اشعه ماوراء بنفش همچنین بر رشد گیاهان و زندگی آبزیان درست زیر سطح آب تأثیر می‌گذارد و بهره‌وری کشاورزی را کاهش می‌دهد.

اقدامات برای محافظت از لایه ازون

بسیاری از دولت‌های جهان هنگامی که متوجه سوراخ ازون شدند تحت تأثیر مشاوران و دانشمندان قرار گرفتند و به این نتیجه رسیدند که این مشکل جدی است؛ بنابراین دولت‌ها به صورت یکپارچه (۱۹۷ کشور عضو پروتکل مونترال هستند) برای مقابله با سوراخ ازون و جلوگیری از افزایش قطر این سوراخ بسیج شدند.

در سال ۱۹۸۷، جامعه بین‌المللی برای رسیدگی به تخریب لایه ازون، بر سر پروتکل مونترال و کاهش تولید مواد تخریب‌کننده ازون توافق کرد. این اولین معاهده بین‌المللی بود که توسط همه کشور‌های جهان امضا شد و بزرگترین موفقیت زیست‌محیطی در تاریخ سازمان ملل متحد محسوب می‌شود.

 

هدف پروتکل مونترال کاهش تولید و مصرف مواد تخریب‌کننده ازون، به منظور کاهش حضور وجود آن‌ها در جو و در نتیجه محافظت از لایه ازون زمین است.

مقررات اتحادیه اروپا

قوانین اتحادیه اروپا در مورد مواد تخریب‌کننده ازون سخت‌گیرانه‌تر از بقیه نقاط جهان است. این اتحادیه از طریق یک سری مقررات، نه تنها پروتکل مونترال را اجرا کرده بلکه اغلب مواد خطرناک را سریع‌تر از آنچه نیاز است حذف کرده است.

قوانین فعلی اتحادیه اروپا در رابطه با این لایه یعنی مقررات EC ۱۰۰۵/۲۰۰۹ شامل اقدامات گوناگون برای اطمینان از حذف تولید آلاینده‌های خطرناک است. در حالی که براساس پروتکل مونترال از تولید این مواد و تجارت انبوه آن‌ها ممانعت به عمل آمده است مقررات اتحادیه اروپا حتی استفاده از آن‌ها را ممنوع کرده است (به جز مصارف خاص). علاوه بر این، مقررات اتحادیه اروپا نه تنها سطح وسیع و عمده محصولات را در بر می‌گیرد بلکه مواد موجود در محصولات و تجهیزات را نیز شامل می‌شود.

براساس مقررات اوزون EU برای کلیه صادرات و واردات مواد تخریب‌کننده ازون به مجوز نیاز است و نه تنها مواد تحت پوشش پروتکل مونترال (بیش از ۹۰ ماده شیمیایی)، بلکه برخی از موادی که در این پروتکل قرار نگرفته است (پنج ماده شیمیایی دیگر که از آن‌ها به عنوان مواد جدید یاد شده است) مشمول این ممنوعیت سراسری می‌شوند.

رابطه بین مواد تخریب‌کننده ازون و تغییرات آب‌وهوایی

برخی از مواد تخریب‌کننده ازون ساخته دست بشر دارای اثر گرمایش جهانی تا ۱۴۰۰۰ برابر قوی‌تر از دی‌اکسیدکربن (CO ۲)، اصلی‌ترین گاز گلخانه‌ای هستند.

بنابراین حذف جهانی مواد تخریب‌کننده ازون مانند کلروفلوروکربن‌ها (CFCs) و هیدروکلرو فلوروکربن‌ها (HCFCs) نیز اثر مثبت قابل توجهی در مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی داشته است.

از سوی دیگر، حذف کلی این مواد منجر به افزایش استفاده از انواع دیگر گاز‌ها شده است تا جایگزین مواد تخریب‌کننده ازون در مصارف مختلف شوند. این گاز‌های ترکیب‌شده با فلور (F-gases) به لایه ازون آسیب نمی‌رسانند، اما تأثیر قابل توجهی در گرمایش جهانی دارند؛ بنابراین در سال ۲۰۱۶ امضاکنندگان پروتکل مونترال موافقت کردند که رایج‌ترین نوع گاز F، هیدروفلوروکربن‌ها (HFC) را به لیست مواد کنترل شده اضافه کنند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری آنا، تاریخ انتشار:۳۰ شهریور ۱۴۰۰، کدخبر: ۶۰۵۴۷۸، www.ana.press