این خشک‌سالی غرب و جنوب غرب کشور را نیز تحت تأثیر قرار داد و کاهش بارندگی در استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و چهارمحال و بختیاری نیز محسوس بود که این میزان بارندگی در اسفند ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه بلندمدت در لرستان ۱۸ درصد کاهش یافت.

سال‌های متمادی است که آب به یکی از بحرانی‌ترین مسائل لرستان تبدیل شده است؛ ماجرایی که با وجود دو رودخانه کشکان و سیمره هم‌سو با تغییرات اقلیمی و عدم وجود زیرساخت‌های بخش کشاورزی ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته است.

بی‌آبی در پربارش‌ترین استان کشور

بی‌آبی در دشت‌های لرستان و فرونشست زمین در برخی از شهرستان‌های این استان در حالی شتاب به خود گرفته است که لرستان طبق گزارش بارندگی تجمعی استان‌ها منتشرشده از سوی وزارت نیرو با ثبت هزار و ۱۴۳ میلی‌متر بارندگی به عنوان پربارش‌ترین استان کشور در اردیبهشت ۱۳۹۸ معرفی شد.

میانگین بارش‌های لرستان از ۴ تا ۱۲ فروردین‌ماه ۱۳۹۸ معادل ۲۷۵ میلی‌متر و در برخی از نقاط این استان به صورت نقطه‌ای مثل ایستگاه کشور بیش از ۴۰۰ میلی‌متر گزارش شد و همین مقدار بارش کافی بود که سیلی با دبی بیش از ۶ هزار مترمکعب در ثانیه بنیان شهر‌های لرستان را برافکند.

دبی سیل به راه انداخته رودخانه کشکان در همان سال بیش از ۶ هزار مترمکعب در ثانیه و حجم سیلاب این رودخانه نیز در این دوره از سوی «رضا میرزایی» مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای لرستان حدود ۲ میلیارد مترمکعب گزارش شد تا این سیل در ۵۰۰ سال گذشته در کشور بی‌سابقه باشد و خسارت ۱۰ هزار میلیاردی را به زیرساخت‌های این استان تحمیل کند.

سیل بنیان‌کن لرستان

سیل رخ‌داده در فروردین لرستان، تخریب ۵۷ پل و از بین رفتن ۲۵۰ کیلومتر راه اصلی و بزرگ‌راه را در پی داشت؛ علاوه بر آن حدود ۳۰ هزار هکتار از ۸۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی از بین رفت و به ۱۵۰ مزرعه پرورش ماهی در این استان خسارت وارد شد.

مدارس لرستان از سیل همان سال نیز در امان نبود و «رضا زینی‌وند» مدیرکل وقت آموزش‌وپرورش این استان جمع کل مدارس خسارت‌دیده لرستان را ۷۱۲ مدرسه با تعداد ۲ هزار و ۶۱ کلاس درس اعلام کرد تا احداث سد بیش از پیش به عنوان یک مطالبه برخاسته از این استان مطرح شود.

کاهش ۶۵۰ هزار تنی محصولات

«بهروز ابراهیمی» معاون برنامه‌ریزی آب منطقه‌ای لرستان آبان ۱۳۹۸ بر نبود سیستم ذخیره آب در این استان صحه گذاشت و اعلام کرد که عدم کنترل رواناب منجر به بروز سیل و خسارت به زیرساخت‌ها و زندگی مردم شده است.

سیل خسارت‌بار لرستان، اما روی دیگری نیز داشت و سرریزشدن سد‌های هاله در کوهدشت و مروک در دورود را سبب شد تا نگرانی کشاورزان برای تأمین آب باغات پایین‌دست این سد‌ها را کاهش دهد.

تأمین منابع آبی لرستان، اما به درازا نکشید و نهیب خشک‌سالی دوباره در این استان رخ نمود؛ به‌طوری‌که محصولات کشت‌شده در لرستان اردیبهشت ۱۴۰۰ به ۶۵۰ هزار تن کاهش یافت و بخش زراعت با ۴۱۹ هزار تن به ارزش ٢ هزار میلیارد تومان بیشترین خسارت را متحمل شد. علاوه بر آن بخش باغبانی ۴۵۰ میلیارد تومان، شیلات ۹ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان، دام و طیور ۲۷۰ میلیارد تومان، زنبورعسل ۲ میلیارد تومان و منابع طبیعی نیز ۴۵۰ میلیارد تومان خسارت را در پی داشت.

خشک‌سالی بی‌سابقه

«اسفندیار حسنی‌مقدم» رئیس وقت سازمان جهاد کشاورزی لرستان در ۲۵ تیرماه ۱۴۰۰ اعلام کرد که پدیده خشک‌سالی در این استان طی ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده و منجر به خسارت ۳ هزار و ٣ میلیارد تومانی به بخش کشاورزی لرستان شده است.

تداوم خشک‌سالی در لرستان به فروردین امسال نیز کشیده شد تا خوشه‌های کشاورزی در این استان بی‌بر شود و مردم آسیب‌دیده از تنش آبی روستا‌ها و شهر‌ها را ترک کنند و با کارگری در میدان‌ها و سکونت در حومه شهر‌های بزرگ بی‌خیال رونق دشت‌ها شوند.

خشک‌سالی در حالی امسال دوباره به دشت‌های لرستان تازیانه زده است که این استان بیش از ۱۳۰ رودخانه دائمی و فصلی با طول حدود ۹ هزار کیلومتر در دو حوضه کارون و کرخه را در خود جای داده است، اما به علت اماواگر‌ها در تخصیص آب سد‌ها و کندی پروژه‌های سدسازی، ۱۲.۵ میلیارد مترمکعب آب از لرستان خارج می‌شود.

فرونشست ۱۰ سانتی‌متری زمین

شدت بهره‌برداری از سفره‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر تعادل آب لرستان را نیز در تنگنای ناامیدکننده‌ای قرار داده و فرونشست زمین در این استان را مضاعف کرده است، به طوری که بنا به گفته «مهدی پازوکی» مدیرکل مدیریت بحران لرستان، سازمان مدیریت بحران کشور پهنه این استان را در فرونشست زمین در وضعیت بحرانی گزارش کرده و به دلیل تغییرات اقلیمی و اُفت آب‌های زیرزمینی، لرستان با ۱۰ سانتی‌متر فرونشست روبه‌رو بوده است.

کاهش ۶ درصدی بارش‌های لرستان در مقایسه با سال گذشته و کاهش ۳۲ درصدی بارندگی در بازه زمانی بلندمدت وضعیت آبدهی رودخانه‌های این استان را نسبت به سال گذشته ۴۳ درصد کاهش داده و در حال حاضر رودخانه‌های لرستان با کاهش ۷۰ درصدی آبدهی مواجه است.

کشت برنج ممنوع شد

خشک‌سالی شدت‌گرفته در لرستان وضعیت آبی اراضی کشاورزی را با تنش روبه‌رو کرده است و همین مسئله کافی بود که «عماد شاهرخی» رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان روز گذشته در جلسه کارگروه سازگاری با کم‌آبی، تعیین الگوی کشت و برنامه‌ریزی جهت مدیریت خشکسالی، امسال در این استان اعلام کند که کشت برنج در لرستان ممنوع و کشت چغندرقند نیز تنها در اراضی واجد شرایط مجاز است.

«جواد صالحیان» معاون وقت بهبود محصولات سازمان جهاد کشاورزی لرستان خردادماه ۱۴۰۰ اعلام کرده بود ۹ هزار و ۷۰۰ هکتار برنج سال ۱۳۹۹ ثبت سامانه‌های جهاد کشاورزی در این استان شد؛ این در حالی است که ۱۳ هزار هکتار سطح زیر کشت برنج در لرستان وجود دارد و سطح زیر کشت سیب‌زمینی نیز سالانه حدود ۶ هزار و ۵۰۰ هکتار است تا میزان برداشت این محصول از اراضی لرستان ۲۴۰ هزار تن در سال زراعی ۱۳۹۹ اعلام شود.

او همچنین گفته بود که سازمان جهاد کشاورزی لرستان برای جلوگیری از کشت محصولات آب‌دوست طی سه سال گذشته هیچ‌گونه خدمات حمایتی برای تأمین نهاده، کود و تسهیلات به کشاورزان این گروه محصولات ارائه نداده است تا نان کشاورزان در بی‌آبی و نبود صنایع تبدیلی بی‌رمق شود.

رنج کشکان از بی‌آبی

بی‌آبی در حالی مُنتج به خشک‌سالی و تعب کشاورزان لرستان شده است که حوضه آبریز کشکان با مساحت ۹۷۷۵/۶۶ کیلومتر مربع در این استان واقع شده است و بزرگ‌ترین رودخانه لرستان را تشکیل می‌دهد و علاوه بر آن سیمره نیز به عنوان بزرگ‌ترین و کهن‌ترین رودخانه غرب کشور از این استان می‌گذرد.

کشکان یکی از اکوسیستم‌های تحت فشار خشک‌سالی در سال‌های اخیر است. تِرَک‌های خشکی این رودخانه، مادیان‌رود و چولهول در تیرماه ۱۴۰۰ عیان شد تا شغل بیش از ۴ هزار بهره‌بردار و معیشت بیش از ۲۰ هزار نفر در پلدختر در تنگنا قرار بگیرد.

«داریوش حسن‌نژاد» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان در فروردین امسال مقدار آب مورد نیاز برای پایداری آب رودخانه کشکان را در حالی بین ۲ تا ۳ مترمکعب آب اعلام کرده است که رودخانه‌های کاکارضا و کهمان به عنوان سرشاخه‌های اصلی کشکان به دلیل کاهش شدید آب در این رودخانه‌ها قادر به تأمین این مقدار آب نیستند.

او گفت که متوسط سطح آب زیرزمینی محدوده‌های بیلان لرستان در اسفند ۱۴۰۰ نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود دو متر افت داشته است و معادل حجمی حدود ۱۵۸ میلیون مترمکعب با کاهش ۷۶ درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد.

افت آبدهی مادیان‌رود

خشکی سرشاخه‌های مادیان‌رود علاوه بر پلدختر منابع آبی کوهدشت را نیز تحت تأثیر قرار داده است، به طوری که اُفت آبدهی این رودخانه سال ۱۳۹۷ در درازمدت بیش از ۸۰ درصد و میزان آبدهی سرشاخه‌ها به دلیل اُفت سفره‌های زیرزمینی به صفر درصد رسید تا وضعیت آب در این شهرستان از مرز هشدار عبور کند.

«میرحسین فاضلیان» مدیر وقت اداره آب و فاضلاب کوهدشت خرداد ۱۳۹۷ در گفتگو با خبرنگار تسنیم گفته بود که میزان افت آب‌های زیرزمینی در دشت‌های این شهرستان به دلیل خشک‌سالی‌های مکرر و برداشت‌های بی‌رویه حدود ۲۲.۵ متر است.

حفر چاه برای تأمین آب

بیشترین تغییرات سطح آب زیرزمینی لرستان در اسفند ۱۴۰۰ نسبت به سال گذشته به دشت الشتر با افت ۳.۳ متر و کسری مخزن ۲۱ میلیون مترمکعب و دشت الیگودرز با افت حدود ۳ متر و کسری مخزن حدود ۶۱ میلیون مترمکعب رسید تا سطح آب‌های زیرزمینی این استان در بلندمدت به طور متوسط حدود ۵.۵ متر افت و کسری مخزن ۴۱۳ میلیون مترمکعب داشته باشد.

کاهش بارندگی‌های اخیر در لرستان تأمین آب را از بخش کشاورزی به آب آشامیدنی سوق داده است، به طوری که ۲۲ حلقه چاه سال ۱۳۹۹ برای تأمین آب شهر و روستا‌های این استان در شاهپورآباد شهرستان الیگودرز، فیروزآباد و مجتمع روستایی جهان‌آباد شهرستان سلسله، روستای آقاجان شهرستان رومشکان، مجتمع روستایی میربگ شهرستان دلفان، سنگ‌تراشان شهرستان خرم‌آباد، مجتمع چم‌خوشه شاهیوند، دره بادام شهرستان چگنی، چم‌حیدر معمولان، روستای جلگه خلج و سرنجه زیودار پلدختر، روستای درب آستانه شهرستان بروجرد و روستای چقاپیت شهرستان کوهدشت با اعتبار ۱۶ میلیارد تومان حفر شد.

نیستی آب در اراضی کشاورزی

تأمین آب شرب در ۱۲۰ روستای لرستان با وجود حفر چاه‌ها هنوز با تانکر است تا چشم‌انداز این استان در ابعاد محیط‌زیستی، تغییرات اقیلمی و به ویژه آب آشامیدنی در دوران خشک‌سالی با چالش مواجه شود و تبعات آن خوشه‌چین زندگی کشاورزان را به نیستی بکشاند.

داریوش حسن‌نژاد مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان ۲۷ اسفند ۱۴۰۰ اعلام کرد که بر اساس گزارش‌های سازمان هواشناسی و وزارت نیرو از مهر تا اسفند سال ۱۴۰۰ در سطح این استان بارش‌های قابل ملاحظه‌ای رخ نداده است و با این شرایط برآورد می‌شود که کمبود منابع آب برای تابستان سال ۱۴۰۱ شدیدتر از سال ۱۴۰۰ باشد.

او همچنین گفته بود که مسیر‌هایی از رودخانه کشکان و رودخانه سیلاخور از بروجرد تا دورود تابستان سال ۱۳۹۹ به علت کاهش بارندگی به طور کامل خشک شد تا همچنان بسیاری از چاه‌ها، چشمه‌ها و مسیر‌های طولانی‌تری از رودخانه‌ها به ویژه کشکان و سیلاخور در آستانه خشک‌سالی قرار بگیرد.

کاهش ۷۵ درصدی دبی رودخانه‌های لرستان

احمد گودرزی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای لرستان در گفتگو با خبرنگار تسنیم با اشاره به وضعیت رودخانه‌های این استان گفت که رودخانه کاکاشرف، بادآور نورآباد، رودخانه کشکان و مادیان‌رود کوهدشت حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد کاهش آبدهی دارد و سایر رودخانه‌های لرستان نیز نسبت به مدت بلندمدت دارای اوضاع خوبی نیست.

او وضعیت منابع آب زیرزمینی لرستان را خوب ندانست و اعلام کرد که این منابع به طور متوسط در سطح این استان ۲.۳ افت داشته است و البته همه شهرستان‌های لرستان نسبت به بلندمدت این افت را دارد، به‌طوری‌که وضع منابع آب زیرزمینی در الشتر، نورآباد، کوهدشت و بروجرد به همین منوال است و در اشترینان نیز اصلاً وضعیت خوبی حکم‌فرما نیست و نسبت به بلندمدت حدود ۶ متر افت و نسبت به سال گذشته ۲.۳ متر افت را شاهد بوده است.

خالی‌بودن ۶۱ درصد سد‌ها

گودرزی با اشاره به وضعیت سد‌های لرستان گفت که فقط ۳۴ درصد حجم مخازن سد‌های این استان پر است و ۶۱ درصد این سد‌ها خالی است تا آب‌گیری کل سد‌های لرستان فقط ۷۱ میلیون مترمکعب باشد.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای لرستان به ضرورت مدیریت آب در این استان تأکید می‌کند و می‌گوید که اگر این مسئله در لرستان رعایت نشود ممکن است قسمتی از سد‌های دیار چشمه‌ها خشک شود.

او به خشک‌سالی رودخانه کشکان نقبی زد و تأکید کرد که حتی اگر امسال و سال آینده کشت در مجاورت این رودخانه نداشته باشیم باز هم کشکان به علت کاهش شدید بارندگی‌ها خشک می‌شود.

تصمیات شجاعانه در حوزه آب اخذ شود

گودرزی با اشاره به ممنوعیت کشت برنج و محدودیت کشت محصولات آب‌دوست در لرستان گفت که اجازه اجاره زمین‌های کشاورزی و کشت‌وکار را به کشاورزان بومی ندهیم، زیرا سود محصولاتی که توسط آن‌ها کشت می‌شود عمدتاً به جیب دلالان می‌رود.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای لرستان اخذ تصممیات شجاعانه را برای جلوگیری از خشک‌سالی در این استان یک راهکار دانست و اعلام کرد که همه مسئولان باید از هم‌اکنون با کشاورزانی که ممنوعیت محصولات اعلام‌شده را رعایت و به ویژه با کشاورزان غیربومی برخورد کنند و کشاورزان بومی نیز در حد معیشتشان کشت محصول داشته باشند.

بحران آب همچنان نگرانی مزمنی را در لرستان به دنبال دارد تا این استان با وجود دارا بودن ۱۱ درصد آب‌های جاری کشور سهمی کمتر از یک درصد در مهار آب‌ها داشته باشد و کم‌آبی دشت‌های کوهدشت، پلدختر و رومشکان را بیشتر از سایر مناطق لرستان در معرض نیستی قرار داده است.

افت شدید منابع آبی در لرستان نمود خود را در خودسوزی دشت‌ها، فرونشست زمین و خروج نفت و گاز از اراضی کشاورزی نشان داده است تا زراعت در برخی از مناطق این استان با آتش میان‌داری کند و دسترنج کشاورزان با ساقه‌های زرد لاغر به کاه تبدیل شود.

گزارش از فاطمه نیازی