شعار سال: نمی دانم هنوز هم این موضوع انشا آشنا و بی معنی به دانش آموزان داده می شود یا نه، که علم بهتر است یا ثروت؟ زمانی بسیار باب بود و طبیعتا آنها که می نوشتند علم بهتر است، لابد دانش آموزان بهتری بودند.

واقعیت این است که چنین انتخابی غیر ممکن و نشدنی است. علم هم مانند هر حوزه فعالیت بشر مدرن، نه تنها نیازمند سرمایه است که بازار ویژه ای برای خود تشکیل داده است. توسعه علمی و فناوری یک کشور در نهایت خود را در رشد شاخص های اقتصادی آن کشور نشان می دهد و میزان توجه به علوم و فنون نیز در نهایت با معیارهای اقتصادی بیان می شود. در سال های اخیر شما بارها با جنجال های مربوط به این موضوع که چند درصد تولید ناخالص داخلی صرف پژوهش می شود روبرو شده اید.

امروز ما از لفظ دانشمندان برای توصیف موقعیت های اجتماعی استفاده می کنیم که الزاما با معنی سنتی این واژه همخوان نیستند. برای همین برخی پیشنهاد می کنند به جای دانشمند که ناخودآگاه بار فرهنگی قدیمی خود را به همراه می آورد از واژه هایی مانند دانش پیشه یا دانشگر استفاده کنیم. امروز فعال حرفه ای علم دارای موقعیت و طبقه بندی به نام دانشمند است. یعنی این شخص به طور حرفه ای از راه تولید دانش (در مورد خاصی که مورد صحبت ما است منظور علم به معنی علم جدید و ترجمه ای برای Science است) امرار معاش می کند. یعنی دانشمند یا موسسه علمی (اعم از دانشگاه، پژوهشگاه، رصدخانه، شتاب دهنده و …) بخشی از اقتصاد جامعه را تشکیل می دهند که معادلات بازار بر آنها حاکم است.

دانشمند محصول یا خدمتی را تولید می کند که به انواع مختلفی نظیر مقاله های پژوهشی در اختیار جامعه علمی قرار می گیرد به ازای این مشارکت در تولید علم او حقوق دریافت می کند و اعتبار پیدا می کند. افزایش اعتبار او – با کمک روش های مختلف اندازه گیری علمی – باعث می شود تا بتواند سرمایه بیشتری را جلب کرده و تولید بیشتری را انجام دهد.

اما این بازار ویژگی خاصی دارد – تمرکزم اینجا درباره علوم پایه است وگرنه فناوری داستان دیگری دارد.

این بازار به طور طبیعی نمی تواند به حیات خود ادامه دهد. به این دلیل که محصول تولیدی این بازار همیشه و الزاما مورد تقاضای فوری جامعه نیست. فیزیکدانی را در نظر بگیرید که در زمینه نظریه ریسمان در حال تحقیق است. ریاضیدانی را در نظر بگیرید که ویژگی خاصی از نظریه میدان ها را برای فضایی با ویژگی هایی خاص توسعه می دهد. محصول چنین فعالیت هایی که مرزهای دانش ما را به پیش می برند ممکن است برای دهه ها بدون کاربرد باقی بمانند. برخلاف بخش فناوری که نیاز های مردم – آینده نگری و تبلیغات و صنعت، بازار فناوری را تهیه می کند و تقاضای محصول فناوری را به وجود می آورد اینجا بازار تقاضا ممکن است سال ها بعد از ارایه محصول شکل بگیرد.

در غیاب تقاضای این بازار به طور طبیعی تولید کننده باید تولید خود را کاهش دهد و حتی به صفر برساند و ممکن است مجبور به اعلام ورشکستگی شود و کار خود را تغییر دهد. اگر جایی نباشد که به ریاضی دانی که روی نظریه ای پیشرفته کار می کند حقوق بدهد او باید برای ادامه زندگی شغلش را عوض کند.

همه این صحبت ها به طور خلاصه به این شکل قابل بیان است؛ که علم کار گرانی است و الزاما صرفه اقتصادی فوری ندارد اگرچه در دراز مدت موتور محرک اقتصاد به شمار می رود و باعث رشد می شود.

در چنین شرایطی علم به طور جدی نیازمند جذب دایم سرمایه از بیرون بازار خود است و منابع اصلی این ورود سرمایه، کمک های خیرخواهانه، بخش خصوصی و در نهایت دولت ها هستند.

جامعه علمی به طور جدی برای بقای خود به این کمک ها از هر سه رده نیاز دارد. برای همین است که شما می بینید بسیاری از دانشگاه ها و پژوهشگاه های پیشرو به دنبال افراد و نهادهای خیر می گردند تا کمک مالی جذب کنند. یا با بخش های خصوصی در تماس هستند و یا از دولت ها کمک می گیرند.

با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از سایت خبری تحلیلی کرددانش، تاریخ انتشار: 26 آبان 1395، کد مطلب: 2654، http://kurddanesh.com