عناصر نادر در ایران

در ایران نیز نهاد‌های دولتی و خصوصی اقداماتی در بهره‌برداری از عناصر نادر خاکی انجام داده‌اند. با این حال این اقدامات تاکنون دستاورد چشمگیری در بر نداشته و نام کشور ما حتی در فهرست کشور‌هایی که ذخایر این عناصر در آن‌ها کشف شده هم قرار ندارد. هوبارت ام. کینگ زمین‌شناس امریکایی در مقاله‌ای که در وب سایت geology.com با عنوان عناصر نادر خاکی و کاربرد‌های آن منتشر کرده از کشور‌های امریکا، استرالیا، برزیل، کانادا، چین، گرینلند، آفریقای جنوبی، تانزانیا، هند، روسیه و ویتنام به عنوان کشور‌هایی نام برده که در آن‌ها ذخایر عناصر نادر شناسایی شده است.

در ایران نیز پررنگ‌ترین اقدام در این زمینه به سال ۱۳۹۸ برمی‌گردد؛  در بهمن آن سال پایلوت فرآوری و استحصال عناصر نادر خاکی و سایر عناصر استراتژیک در مرکز تحقیقات فرآورده‌های معدنی ایران در استان البرز به بهره‌برداری رسید و رضا رحمانی، وزیر وقت صمت؛ و شماری دیگر از مقامات دولتی هم در مراسم بهره‌برداری از آن حضور پیدا کردند.

مجید وفایی‌فرد که از سال ۹۷ تاکنون مدیریت مرکز را در اختیار دارد، درباره میزان پیشروی طرح یادشده گفت: مرکز این طرح را در مقیاس آزمایشگاهی پیش برد و گزارش داده‌های به‌دست‌آمده را که تکمیل آن‌ها در سال ۱۳۹۹ به پایان رسید، در اختیار ایمیدرو قرار داد. تا جایی که من می‌دانم ایمیدرو به دنبال سرمایه‌گذار برای پیشبرد این طرح بود.

باید نیاز به عناصر وجود داشته باشد

امین صفری، معاون امور معادن و صنایع معدنی شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات موضوع بهره‌برداری از عناصر نادر را بیشتر تشریح کرد و گفت: عناصر نادر برخلاف مواد معدنی که تاکنون استخراج می‌شده‌اند از تمرکز زیادی برخوردار نیستند و همین پراکندگی زیاد در پوسته زمین بهره‌برداری از آن‌ها را سخت می‌کند. همچنین این عناصر به عنوان محصول فرعی مواد معدنی دیگر مانند مس، سرب و روی، اورانیوم و حتی سنگ آهن یافته می‌شوند و معدن منحصر به خود را ندارند.

وی افزود: ایمیدرو از حدود ۱۰ سال پیش به عناصر نادر خاکی پرداخته و در برخی نقاط کشور به طور مثال در معدن فسفات اسفوردی هم ذخایری البته با عیار پایین شناسایی شده، اما مساله‌ای که وجود دارد بهره‌مندی از فناوری است که هزینه بهره‌برداری را پایین آورد و طرح را از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه کند. ایران هنوز این فناوری را در اختیار ندارد و در نتیجه نمی‌تواند فرآوری این مواد را در مقیاس صنعتی انجام دهد.

صفری دلایل کندی جریان پرداخت عناصر نادر در کشور را به این شرح برشمرد: یک دلیل ویژگی‌های زمین‌شناسی در جغرافیای ایران است، پوسته زمین در این جغرافیا به اندازه‌ای سن ندارد که این عناصر با عیار و تمرکز بالا در آن پیدا شوند. البته این ویژگی در بخش زیادی از پوسته زمین وجود دارد و تنها به ایران محدود نمی‌شود.

بر اساس اعلام او، دلیل دیگر نیاز نداشتن صنایع ایران به این مواد است. صنایع کشور هنوز مصرف‌کننده این مواد نیستند و در نتیجه انگیزه کافی برای صرف هزینه‌های تحقیقاتی و عملیاتی برای عناصر نادر وجود ندارد.

بر اساس این گزارش، با این تفاسیر روشن است که عناصر نادر خاکی هنوز جایی در واحد‌های تولیدی ایران ندارد و اگر هم داشته باشد چین مبدا مناسبی برای واردات و تامین نیاز صنایع کشور به شمار می‌آید، اما تولید این مواد با توجه به نیاز روزافزون صنایع کم‌کربن جهان به آن می‌تواند بازار‌های صادراتی جذابی را به خود اختصاص دهد.

اما در شرایط کنونی ایران با تمرکز روی عناصر نادر معدنی می‌تواند از آن به عنوان اهرم فشار در مذاکرات برجام بهره ببرد. همچون چین که با همین ابزار در مقابل کاخ سفید ایستاد. اما ایران تمام تمرکز خود را روی روابط با چین گذاشته که ذرعمل علاقه‌ای به احیای برجام نشان نمی‌دهد.