شعار سال: اثر حاضر ترجمۀ بخشی از کتاب مشهور «راهنمای خلیج فارس» با عنوان Gazetteer of the Persian Gulf, Oman, and Central Arabia اثر جان گوردون لوریمر است. این کتاب را می­‌توان مفصل­‌ترین متن دربارۀ تاریخ و جغرافیای خلیج فارس (سواحل جنوبی ایران، قسمتی از عراق، کشور عمان و شبه­ جزیره عربستان) دانست که در حدود یک صد سال پیش نوشته شده است. چنانکه از محتوای کتاب برمی‌آید مطالب آن در سال‌های 1904ـ1907م / 1282ـ 1285ﻫ.ش / 1322ـ1325ﻫ.ق تألیف و تنظیم شده، اما بیشتر مواد آن از تحقیقات و مطالعات مأموران انگلیسی در نیمه دوم قرن نوزدهم که از جانب حکومت هند مأمور خلیج فارس و نواحی پیرامون آن بوده‌اند، فراهم آمده است. اصل کتاب در شش جلد (دو جلد در مسائل جغرافیایی و چهار جلد مطالب تاریخی) تدوین شده است.

هرچند کتاب لوریمر بیانگر دیدگاه امپراتوری مستعمراتی بریتانیاست لیکن اطلاعات فراوانی از مناطق جغرافیایی خلیج فارس، اعم از مسائل آب و هوایی، ارضی، ‌انسانی، اقتصادی،‌ ارتباطی، ‌آمار در آن ثبت شده است که شرایط صدسال پیش این مناطق را نشان می­‌دهد. علاوه بر توصیف شرایط جغرافیایی و آب و هوایی مناطقی که موضوع کتاب هستند، تمام آبادی­‌های موجود در آن زمان در این مناطق به صورت مدخل­هایی مستقل معرفی شده­‌اند. بسیاری از آبادی‌هایی که در این کتاب نام‌برده شده ممکن است تغییر نام داده یا ازنظر اداری دچار دگرگونی شده باشند یا شرایط جمعیتی و اقتصادی آن‌ها دیگر وجود نداشته باشد. در این کتاب حتی آمار گوسفند و بز و نخل هر آبادی به دقت ذکر شده ویا جمیعت نواحی بر اساس نفرات یا تعداد خانوار (با میانگین هر خانواده پنج نفر) ارائه شده و نیز فاصلة آبادی‌ها و جهات جغرافیایی آن‌ها تعیین شده است. درواقع به مانند دائره­‌المعارفی غنی و پرمطلب اطلاعاتی از مسائل جغرافیایی و تاریخی در اختیار محققان می‌گذارد.

مؤلف کتاب، جان گوردون لوریمر، متولد 14ژوئن 1870م است. او عضو دفتر خدمات کشوری هند بود و از 9 دسامبر 1913م مقام سرپرست سیاسی و سرکنسول بریتانیا در بوشهر را بر عهده داشت. لوریمر در هشتم فوریه 1914م هنگامی که مشغول پاک کردن اسلحة کمری خود بود کشته شد.

تا کنون قسمت­‌هایی از هر دو بخش تاریخ و جغرافیای لوریمر به فارسی ترجمه و منتشر شده است اما به دلیل گستردگی و فراوانی مطالب، ترجمۀ کامل آن، حتی بخش­‌های مربوط به ایران، تنها با کاری جمعی میسر است، از همین رو شاهد ترجمۀ قسمت­‌هایی از این کتاب عظیم بوده­‌ایم.

ترجمۀ حاضر از کتاب جغرافیایی لوریمر تقریباً منطبق با استان کنونی بوشهر است. در ترجمه حاضر به طور مشخص این مناطق معرفی شده­‌اند: شهر و شبه­ جزیرۀ بوشهر، دشتستان، مزارعی، زیراه، شبانکاره، لیراوی، دیلم، حیات داود، رود حله، خارگ، انگالی، تنگستان، دشتی و شیبکوه. مترجم دانشمند کتاب، دکتر عبدالرسول خیراندیش که خود زادۀ برازجان، از شهرهای استان بوشهر است، به دلیل تسلط و اِشرافی که بر تاریخ و جغرافیای جنوب کشور، به ویژه استان­های بوشهر و فارس دارد، در تعیین محدودۀ جغرافیایی و شیوۀ تنظیم کتاب برای خوانندة ایرانی آگاهانه عمل کرده است.

تحقیقات میدانی دکتر خیراندیش و آگاهی و دانش ایشان بر تاریخ و جغرافیای استان بوشهر سبب شده است افزون بر ترجمۀ یک منبع دست اول در زمینۀ جغرافیای تاریخی این استان، انبوهی اطلاعات علمی و توضیحات روشنگر در دیباچه و مقدمه و تعلیقات و پاورقی­ها­ی کتاب در اختیار خواننده قرار دهد. او کتاب را به معلمانش در دبیرستان فردوسی برازجان تقدیم نموده و نام تمام آنها را ذکر کرده است.

مترجم در مورد طرح ترجمۀ کتاب لوریمر، علت گزینش بخشی از کتاب اصلی برای ترجمه و وجه انتخاب عنوان «سواحل خلیج فارس» برای کتاب نوشته است:

«کتاب Gazetteer دربردارندۀ مطالب تاریخی و جغرافیایی دربارۀ سراسر سواحل جنوبی ایران، قسمتی از عراق، کشور عمان و نیز شبه­ جزیره عربستان است. ترجمه و توضیح و تنظیم تمامی آن به صورتی علمی، فقط با یک فعالیت جمعی امکان­پذیر خواهد بود. به همین جهت در یک اقدام فردی، هرکس فقط قسمتی از آن را بر اساس علاقه‌مندی و نیاز می­‌تواند ارائه نماید.

نگارنده نیز به دلیل علاقه‌مندی و تناسب با فرصتی که داشته­، ترجمۀ مباحث جغرافیایی سواحل ایرانی خلیج فارس، از خوزستان تا بلوچستان را که امروزه در استان­های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان قرار گرفته­‌اند، در برنامۀ کاری خود داشته و مایل بوده آن را در قالب پنج کتاب ارائه کند.

این پنج کتاب بر اساس شرایط جغرافیای طبیعی تقسیم­بندی شده بود. از جمله یک جلد دربارۀ دشت ساحلی شمال خلیج فارس، یک جلد دربارۀ منطقۀ شیبکوه و... . از این طرح فقط قسمت دشت ساحلی که شامل دشتستان، بوشهر، تنگستان، دشتی، لیراوی، حیات­داود، انگالی و مناطق متصل به آنها است در این جلد عرضه شده است.

مولف می‌گوید: چون الویت­‌های تألیفی دیگری دارم، برای آنکه مطالب کامل شود و کتاب با جغرافیای استان کنونی بوشهر منطبق گردد، مبحث شیبکوه را به صورت یک مطلب تکمیلی و گزارش ترجمه آورده­‌ام. به همین جهت به جای «دشت ساحلی شمال خلیج فارس»، عنوان «سواحل خلیج فارس» را برگزیدم».

از جمله ویژگی­‌ها و وجوه تمایز کتاب به این نکات می­‌توان اشاره کرد:

* تنظیم دو فهرست مطالب؛ نخست «فهرست اجمالی مطالب»، شامل فصول اصلی کتاب، منطبق با مناطق و نواحی اصلی؛ دوم «فهرست تفصیلی مطالب» شامل تمام عناوین جزئی و اسامی آبادی­ها که مدخل­ های کتاب را تشکیل می­‌دهند.

* «دیباچه» به قلم مترجم، توضیحاتی است که خواننده را با کارِ انجام شده در این ترجمه آشنا می­‌سازد، از جمله ترتیب انتخاب و تنظیم مدخل­‌ها، شیوۀ تبدیل مدخل­‌ها از جدول در متن اصلی به متن در ترجمۀ حاضر، شیوۀ آوانگاری اسامی، نحوۀ استفاده از واحدهای زمانی و مقیاس­‌ها، شیوۀ اشاره به جهت­‌های جغرافیایی، و سرانجام علل انتخاب بخشی از کتاب Gazetteer برای ترجمه .

* «مقدمه»، توضیح و تحلیل مترجم در مورد چگونگی شکل­‌گیری کتاب Gazetteer است که علاوه بر اطلاعات جامع در مورد کتاب، تحلیلی تاریخی در مورد نویسنده و کتاب اصلی است.

* پاورقی­‌های فراوان که حاصل سال­ها مطالعه مستمر و طولانی، مشاهدات میدانی و مسافرت­‌های شخصی و مکررِ مترجم به صفحات جنوبی کشور بوده نزدیک به یک سوم حجم کتاب را تشکیل می­‌دهد.

* استفاده از منابع دست اول هم عصر با تألیف، در کنار گردآوری اطلاعات میدانی از مطلعان و محققان محلی در معرفی مکان­ها و آوانگاری و وجه تسمیه آنها؛

* استخراج مدخل­‌های پراکنده از منبع اصلی و تنظیم به شیوه­ای متفاوت به گونه­‌ای که برای خواننده امروزی به سهولت قابل استفاده باشد.

* نقد و اصلاح بسیاری از اطلاعات نادرست منبع اصلی، به استناد منابع دست اول و اطلاعات محلی.

نقد و تحلیلی عالمانه و متکی بر نگرش و درک ایرانی نسبت به موضوع بر کتاب لوریمر در پایان کتاب تحت عنوان «سخن پایانی مترجم».

* تعلیقاتی روشنگر و علمی درمورد تعدادی اصطلاحات تاریخی و سیاسی و جغرافیایی، اسامی مکان­‌ها و برخی پیچیدگی­‌های متن

اصلی که هرکدام در حکم مقاله­‌ای مختصر است. به دلیل ارزش علمی مطالب این قسمت، فهرست تعلیقات در اینجا ذکر می شود:

«فرمانفرما/حکمران/ حکومت/ نایب حکومت»، «رو/ رود/ جریان / دره / شور/ مسیله/ مشیله»، « زیراه/ چاه کوتاه»، « خان/ شیخ»، «نام‌های مزدوج جغرافیایی»، «خان/ ضابط/ مالک/ مباشر/ رئیس/ کدخدا»، «ایرانی اصیل/ ایرانی»، «خائیز»، «بلوک/ پشتکوه/ ارم / بوشکان»، «سنا/ شنبه»، «جم و ریز»، «ساحل»، «خلیج و خور»، «خشم»، «بنه»، «خشت»،‌ »بهبهان و دهدشت»، «کازرون و دوان»، «بحرینی­ها»، «رودخانۀ موند» و «گله­دار».

نمایه مفصل اسامی، فهرست منابع مورد استفاده مترجم و تصاویر نمونه از متن اصلی صفحات پایانی کتاب را تشکیل می­‌دهند.

این کتاب در قطع وزیری، 270 صفحه، با قیمت 20 هزار تومان، در آبان ماه 1394، از سوی انتشارات آبادبوم، ناشر تخصصی پژوهش­‌های تاریخی، روانۀ بازار کتاب شده است.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار 13 آذر 1394، کد مطلب 13940912000090 www.farsnews.com