سد شفارود در شش کیلومتری جنوب غربی رضوانشهر در فاصله ۶۵ کیلومتری رشت، روی رودخانه شفارود در حال ساخت است. متولیان ساخت این سد هدف از احداث آن را تامین آب شرب شهرستان‌های رضوانشهر و پره‌سر به میزان ۵.۷ میلیون مترمکعب در سال، تامین آب کشاورزی ۱۰ هزار و ۸۳۰ هکتار از زمین‌های منطقه به میزان ۹۸ میلیون مترمکعب در سال، تامین آب سالانه مورد نیاز صنعت به میزان ۱۲ میلیون مترمکعب و همچنین تولید انرژی برق‌آبی به میزان ۷۰ گیگاوات در سال عنوان کرده‌اند. هدفی که در طول این سال‌ها از زبان افراد متعدد تغییر کرده و به نظر می‌رسد مصارف کشاورزی از اهداف آن کنار گذاشته شده باشد. 21 فرودین سال گذشته حمید جلالوندی، مدیرکل دفتر ارزیابی اثرات زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه از این سد برای توسعه کشاورزی استفاده نخواهد شد، گفته بود: «نظر ما این بود که سد فقط برای تامین آب شرب باشد، اما برخی دستگاه‌ها معتقد بودند که در این صورت سد از نظر فنی و اقتصادی توجیه ندارد و به اهدافی که داشته نمی‌رسد.»

با این حال حل مشکل آب شرب در شرایطی به عنوان یکی از اهداف ساخت این سد مطرح شده که شهر رشت به شهر باران معروف است و استان گیلان براساس آمارهای سازمان هواشناسی همیشه پربارش‌ترین استان کشور بوده است. دشت‌های وسیع و بی‌پایان شالیزاری و برنج‌کاری هم نشانه همین پربارشی است و همین باعث می‌شود این سوال در ذهن پدیدار شود که در چنین شرایطی چه نیازی به ساخت این سد وجود دارد؟ امیر عبدوس، مدیرکل سابق محیط زیست استان گیلان، در سال‌های ٨٩ تا ٩٢ که پیش از آن مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها در معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست نیز بود در پاسخ به همین سوال، در گفت‌وگو با «شرق» این‌طور گفته بود: «براساس گزارش ارزیابی زیست‌محیطی، وسعت تخریب جنگل برای این سد چیزی بیشتر از ٣٠٠ هکتار تخمین زده می‌شد، این در حالی است که این منطقه پرباران‌ترین خطه کشور است، از طرفی با نگاهی به پایین‌دست این سد، این سوال پیش می‌آید که امروزه که در دنیا نهضت تخریب سد‌ها جای نهضت ساخت سد را گرفته است چرا باید چنین سدی در کشور ما ساخته شود؟ چنین سدی با چنین هزینه و تخریب زیست‌محیطی بالایی باید حداقل در پایین‌دستش یک دشت خشک و بی‌آب و تشنه باشد، درحالی‌که در پایین‌دست این سد دشتی را داریم بسیار پرباران با سطح آب‌های زیرزمینی بالا که بیشتر مناطق آن هم زیر کشت رفته است و مصرف آب آن به‌دلیل کشاورزی و شیوه آبیاری بسیار سنتی که با صد سال پیش فرقی نمی‌کند هم بسیار بالاست».

سد شفارود که براساس تاریخی که در وب سایت آب منطقه‌ای گیلان و درگاه سد شفارود به ثبت رسیده، قرار است تا پایان سال 97 به اتمام برسد و به گفته کاظم لطفی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان تا پایان سال ۹۸ آبگیری می‌شود، از سال 1375 تا کنون که 21 سال از زمان شروع آن می‌گذرد علیرغم آغاز عملیات عمرانی آن و قطع درختان هیرکانی به دلیل نداشتن ارزیابی زیست محیطی نیمه کاره مانده است. البته این پروژه در 2 ماه اخیر دوباره با موافقت کارگروه بررسی ارزیابی زیست محیطی این سد که متشکل از رئیس سازمان برنامه و بودجه، رئیس سازمان محیط زیست و معاون اجرایی رئیس جمهور بوده، دوباره از سر گرفته شده است. با وجود این اما چرا فعالان محیط زیست معتقد به این هستند که نباید این سد ساخته شود؟

فارغ از نگرانی‌ها از قطع 90 هکتار جنگل هیرکانی که ریه‌های باقی مانده ایران هستند که ارزش تاریخی نیز دارند، خالی شدن سفره‌های آب شیرین زیرزمینی و کاهش دبی آب چشمه‌های بالادست و نیز وجود گسل‌های فعال در منطقه شفارود و قرار گرفتن محور این سد، در محدوده بین دو گسل «آستارا» و «شالم» و خطر لغزش زمین به داخل دریاچه سد از دیگر پیامدهای آن است. همچنین علاوه بر تمام تخریب ها، این پاک‌تراشی و برداشت مصالح، در آینده فرورفتگی‌هایی در سطح زمین را با بیش از 150 متر ارتفاع باقی خواهد گذارد که ممکن است دچار رانش شده و مساحت آن روز به روز گسترده شود و به بیش از 5 هکتار برسد.

از زمانی که احداث سد شفارود گیلان در مجامع عمومی مطرح شد، انتقادات و مخالفت‌های فعالان و کارشناسان حوزه محیط زیست نیز در رابطه با ساخت آن بالا گرفت. آنها این سد را عامل تخریب صدها هکتار از جنگل‌های هیرکانی می‌دانند و وزارت نیرو آن را حلال مشکل آب منطقه. انتقادی که البته نه در زمان آغاز آن مورد توجه قرار گرفت و نه امروز که ۳هزار اصله درخت جنگلی هیرکانی در گیلان برای ساخت جاده جایگزین سد شفارود درروزهای اخیرقطع شده‌‌اند. اوایل تابستان سال 94 بود که ٧٠ انجمن محیط زیستی و تشکل دوستدار محیط زیست در اعتراض به ادامه ساخت سد شفارود بیانیه‌ای صادر کردند و سال‌ها بعد نیز مخالفت خود را برای منتفی کردن ساخت این سد ابراز داشتند اما بسیاری از آنها از ادامه راه بازماندند یا شاید از رسیدن به نتیجه ناامید شدند، تا آنجا که بهزاد انگورج، معاون امور جنگل‌های سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور مهر ماه سال 94 اعلام کرد که مخالفتش در این زمینه با همراهی با احداث کنندگان این سد همراه است.

او گفته بود: «ما اظهار کرده‌ایم که این طرح باید ارزیابی زیست محیطی داشته باشد، به همین خاطر هم من از سال ۹۲ تا کنون هیچ پروانه قطع درختی دراین منطقه صادر نکرده‌ام تا آنکه دستور شفافی به ما داده شود.» با این حال حرفای او بسیاری ناامیدکننده بود. او در آن زمان در پاسخ به این سوال که آیا سازمان جنگل‌ها با احداث این سد موافق است، گفته بود: «دیگر بحث موافقت و مخالفت ما در مورد این سد مطرح نیست، زیرا ساخت این سد نزدیک به ۱۰ سال است که آغاز شده و فاینانس و موافقت‌های اولیه را نیز گرفته است. از‌‌ همان زمان هم درختانی که در مسیر کانال بوده، قطع شده‌اند و دیگر ماجرا به گونه‌ای نیست که الان بخواهیم مخالفتی را انجام دهیم، چرا که تخریب‌هایی نیز از‌‌ همان زمان انجام شده‌است و تنها حوضچه سد باقی مانده که مقامات کشوری باید در مورد آن تصمیم‌گیری کنند.» با این حال، این سد علیرغم مخالفان بسیارش به دلیل وجود موافقان قدرتمندترش مجوز زیست محیطی دریافت کرد. مجوزی که خبر آن را محمدباقر، نوبخت معاون رئیس جمهوری 2 ماه پیش به رسانه‌ها اعلام کرد و نجفی، استاندار گیلان این مصوبه را ارمغان دولت تدبیر و امید برای مردم گیلان دانست و گفت: «یکی از درخواست‌های اینجاب در سفر اخیر معاون اول رئیس جمهور به گیلان در شورای اداری حل و فصل مشکل زیست محیطی سد شفارود باتوجه به اعلام نظر مثبت کمیته سه نفره مامور از طرف دولت بود که خوشبختانه مشکل زیست محیطی سد شفارود در جلسه‌ هیات دولت برطرف شد.»

حالا اما با دریافت مجوز فعالیت‌های عمرانی این سد قانونی خواهد بود و قطع درختان با جدیت بیشتری پیگیری خواهد شد همان طور که فاز نخست آن با قطع 3 هزار درخت کلید خورده است. اتفاقی که آگاهان بر این باورند که با هدف برداشت مصالح غنی منطقه جنگلی شفارود انجام شده است. با این حال باید دید که آیا سازمان حفاظت محیط زیست با ریاست جدید واکنشی به قطع درختان نشان خواهد داد یا مانند بهزاد انگورج، خسارت ۲۲ میلیارد تا ۳۰ میلیارد تومانی که از ساخت این سد دریافت می‌شود را به جلوگیری از قطع درختان پیر هیرکانی ترجیح می‌دهد یا خیر؟