شعار سال: «زیر پونز نقشه» اصطلاح جالبی است که بسیاری از ساکنان حاشیه پایتخت در پاسخ به این سؤال که کجای تهران زندگی میکنند به کار میبرند. اما بیشک بسیاری از آنها خبر ندارند که حتی آن سوتر از زیر پونز نقشه هم زندگی در جریان است. در شرقیترین بخش تهران و پشت پارک جنگلی سرخهحصار، روستایی وجود دارد که قدمتش را به اعتبار شجرهنامه امامزاده «عبدالله بن زینالعابدین(ع)» بیش از هزار و 200 سال تخمین زدهاند.
«ترکمنده» نام این مجموعه روستایی قدیمی است که از تجمیع 5 روستا با نامهای «همهسین»، «هاجرآباد»، «چمنآب»، «یانچشمه» و «بیدک» به وجود آمده و اکنون هزار و 607 نفر را در قالب 582 خانوار در خود جای داده است.
اما ساکنان این روستای خوش آب و هوا با اینکه از نظر تقسیمات شهری، جزو منطقه 13 شهر تهران به حساب میآیند و به نوعی پایتختنشین هستند، برای زندگی در ده آبا و اجدادیشان با مشکلات ریز و درشتی دست به گریبانند؛ مشکلاتی که از نبود آب آشامیدنی و گاز شهری آغاز میشود و تا جاده پر پیچ و خم و پرخطر، نبود امکانات رفاهی و شهری، نداشتن اجازه برای ساختوساز و تعمیر خانهها و... پیش میرود.
در یکی از روزهای بهاری به این روستای قدیمی و زیبای حریم منطقه 13 سری زدیم تا اهالی آن برایمان بگویند در پس این همه زیبایی، چه مشکلاتی پنهان است.
تابلو روستای همهسین و امامزاده «عبدالله(ع)» در بزرگراه شهید یاسینی نشان میدهد راه را درست آمدهایم. «الهه کرمی» دهیار هاجرآباد بعداز اتاقک نگهبانی ابتدای جاده ترکمنده منتظرمان است. او که از 5 سال پیش بهعنوان دهیار این روستا به مجموعه ترکمنده آمده، برایمان توضیح میدهد که تمام این محدوده جزو حریم منطقه 13 است و از آنجا که هیچ ساختوسازی نباید در حریم شهر انجام شود، 11 سال پیش این گیت و بلوک سیمانی وسط جاده را فقط برای چند روز کار گذاشتند تا اهالی شهرک «زیتون» نتوانند مصالح بالا ببرند و در همین مدت تکلیف این شهرک که در مسیر ده ترکمن قرار دارد و داخل اراضی ملی است، روشن شود.
اما نه تکلیف شهرک زیتون روشن شد و نه گیت و بلوکی که قرار بود فقط چند روزی مهمان ورودی جاده ترکمنده باشد، برداشته شد. میپرسیم تکلیف اهالی روستا چه میشود که پاسخ میدهد: «تا پیش از این روستاهای ما طرح هادی نداشتند و در واقع جزو حریم منطقه 13 بودند. به همین دلیل عملاً نمیتوانستیم ساختوسازی داشته باشیم. اما حالا چند سالی است که طرح هادی روستای همهسین ابلاغ شده و طرح هادی روستای ما هم اواخر فروردین آمد. به اینترتیب حالا ما به معنای واقعی کلمه روستا هستیم و میتوانیم در محدوده طرح هادی ساختوساز کرده یا خانههایمان را بازسازی کنیم.»
جاده مرگ
صحبتهای دهیار روستای هاجرآباد که به اینجا میرسد، دستاندازهای پشت سر هم و پیچهای تند جادهای که تنها راه دسترسی به ده ترکمن است، توجهمان را جلب میکند. دهیار هاجرآباد که پیش از این دهیار روستای «سیاهسنگ» بود میگوید: «این جاده دقیقاً نقطه شروع مشکلات ترکمنده است.» و ادامه میدهد: «روکش آسفالت جاده دستکم برای 25، 26 سال پیش است. هیچ روشنایی در جاده وجود ندارد و شبها فقط چراغ خودروهاست که راه را روشن میکند. جای گاردریل و علائم راهنمایی و رانندگی هم در نقاط کور گردنهها و پیچهای تند جاده خالی است.
همه این عوامل دست به دست هم دادهاند تا به گفته کارمندان اداره راه، این جاده یکی از غیراستانداردترین جادههای کشور باشد. اسفند سال گذشته 4 جوان از مسیر جاده خارج شدند و متأسفانه جانشان را از دست دادند. ماشین یک نفر دیگر هم اینجا سقوط کرد و راننده قطع نخاع شد.»
کرمی درباره اینکه مسئولیت این جاده 7 کیلومتری با چه نهادی است میگوید: «تمامی جادههای روستایی باید در اختیار اداره راه باشند. اما مسئولیت این جاده که در حریم منطقه 13 قرار دارد، با شهرداری است. متأسفانه شهرداری نه خودش خدماتی به این جاده ارائه می کند و نه آن را به اداره راه تحویل میدهد.»
آب آشامیدنی لیتری چند؟
کمی که جاده ده ترکمن را بالا میرویم، خیلی زود شهرک زیتون را میبینیم؛ شهرکی که حدود 30 سال پیش به کارکنان وزارت جهاد کشاورزی واگذار شد و حالا پرونده این شهرک شکل گرفته در اراضی ملی با مالکانی که سند ششدانگ دارند، به یک کلاف سردرگم تبدیل شده است.
کمی بالاتر از این شهرک، از خودرومان پیاده میشویم تا دهیار روستای هاجرآباد از یکی دیگر از مشکلات اهالی ده ترکمن رونمایی کند! کرمی با اشاره به چاه عمیقی که به تازگی در روستای چمنآب حفر شده میگوید: «مردم این روستا آب لولهکشی ندارند و برای آشامیدن، شستوشو و آبیاری درختانشان باید آب بخرند!»اینطور که دهیار روستای هاجرآباد میگوید چند سال پیش با مجوز سازمان آبفای روستایی و پولی که مردم روی هم گذاشتند، یک چاه عمیق در مسیر دسترسی به ده ترکمن حفر شد و حتی لولهکشیهای اصلی آن هم انجام شد، اما چون بودجهای برای ادامه کار وجود نداشت، فرایند لولهکشی آب روستا نیمهکاره ماند.
در حال حاضر آب چاه با تانکر به روستا برده میشود و اهالی این روستا، آب آشامیدنی را به ازای هر 2 هزار لیتر، 15 هزار تومان خریداری میکنند. قیمت 6 هزار لیتر آب برای شستوشو و آبیاری درختان هم 35 هزار تومان است.
امکانات لطفاً
چند پیچ دیگر را که رد میکنیم، به تابلو سبز رنگی میرسیم که روی آن نوشته شده «به روستای ترکمنده خوش آمدید» و سرانجام روستای ترکمنده، روستایی که فقط 7 کیلومتر با پایتخت فاصله دارد، جلو چشممان ظاهر میشود. اینطور که محلیها میگویند روستاهای «چمنآب»، «یانچشمه» و «بیدک» جزو محدوده روستای همهسین هستند و روستای هاجرآباد هم مستقل است؛ روستایی که با مساحت 5/31 هکتار، 167 خانوار یا به عبارت دیگر 480 نفر ساکن دارد. وارد ساختمان دهیاری هاجرآباد میشویم و منتظر میمانیم که «محمد کریمی» دهیار روستای همهسین هم به جمعمان اضافه شود.
چند لحظه بعد کریمی برایمان از دیگر مشکلات اهالی ده ترکمن میگوید: «جدا از اینکه 415 خانوار روستای همهسین که جمعاً هزار و 127 نفر هستند، نه آب آشامیدنی دارند، نه گاز شهری، یکی در میان کنتور برق هم ندارند! اداره برق تیرهای برق را تا روستا کشیده، اما برق را به برخی خانهها نیاورده است. آنهایی هم که کنتور برق دارند، تعرفه برقشان تجاری محاسبه میشود و در هر دوره باید مبلغ زیادی بپردازند.
همچنین فقط یک مدرسه روستایی مختلط برای همهسین وجود دارد که آن هم فقط تا مقطع ابتدایی است و بچهها برای مقاطع بالاتر باید به شهر بروند. بلوک سیمانی ابتدای جاده هم راه خودروهای امدادی از جمله آتشنشانی و اورژانس را کاملاً مسدود کرده و اگر خدایی نکرده اینجا اتفاقی بیفتد، تا آتشنشانی و اورژانس بخواهند از راه جنگل خودشان را به ما برسانند، حداقل 45 دقیقه طول میکشد! نبود درمانگاه، ایستگاه آتشنشانی، بانک، ورزشگاه و ناوگان حملونقل عمومی هم از دیگر کمبودهای این روستاست.»
گذر از هفت خان رستم
اما هیچکدام از مشکلات روستای قدیمی پایتخت، به اندازه جلوگیری از ساختوساز قانونی در روستای همهسین صدای اهالی را در نیاورده است. کریمی میگوید: «با اینکه طرح هادی داریم اما مسئولان برای ساختوساز خیلی سخت همکاری میکنند. از 3 سال گذشته که طرح هادیمان ابلاغ شده، 18 مجوز برای ساختوساز و تعمیرات ساختمانی صادر کردهایم که هنوز بعد از گذشت 3 سال، شهرداری بیشتر آنها را به نگهبانی ابتدای جاده ابلاغ نکرده تا بتوانیم مصالح را بالا بیاوریم! ساکنان اینجا سالها به واسطه واقع شدن در محدوده حریم نتوانستهاند خانههایشان را تعمیر کنند و حالا سقف خانههایشان چکه میکند، دیوارهایشان ترک برداشته و بهطور کلی نیاز به مرمت و مقاومسازی دارند.
متأسفانه حالا هم که طرح هادی وجود دارد، برای عبور مصالح از گیت با مشکل مواجهاند.»صحبتهای دهیار روستای همهسین که به اینجا میرسد، کرمی میگوید: «باورتان نمیشود اهالی اینجا برای اینکه مثلاً یخچال خانهشان را عوض کنند یا برای جلو خانهشان 2 گلدان بخرند، باید نامه دهیاری داشته باشند تا بتوانند از گیت عبور کنند!»
مصوبههای هیئت دولت
برای مردمی که سالها بدون کوچکترین امکانات اولیه روزگار میگذراندند، قطعاً ابلاغ طرح هادی بهترین خبر خوش در طول چند سال اخیر به حساب میآید؛ خبر خوشی که قرار است در آینده خوشتر هم بشود. هیئت دولت ارائه خدمات برق و گاز را به اهالی ترکمنده تصویب کرده، برای راهاندازی ابتدایی حمل و نقل عمومی هم 2 نفر از اهالی برای گرفتن تاکسی و کار کردن در این محدوده به اداره تاکسیرانی معرفی شدهاند.
علاوه بر این قطعه زمینی در محدوده هاجرآباد برای ساخت مدرسه و درمانگاه در نظر گرفته شده و قرار است در همین روستا فضای دیگری به استقرار تانکر آب و شیلنگهای مخصوص آتشنشانی اختصاص پیدا کند. کتابخانه و زمین ورزشی همهسین هم بهزودی به بهرهبرداری خواهد رسید تا به اینترتیب «امکانات» سرانجام راهشان را به این روستاهای فراموش شده پیدا کنند.
اما از همه اینها مهمتر، اقدامی است که دهیاران روستاهای هاجرآباد و همهسین در دستور کار خود قرار دادهاند و آن هم مطرح کردن ده ترکمن بهعنوان یک منطقه گردشگری در شهر تهران است. ایجاد پیست دوچرخهسواری و موتورسواری، ساخت رستورانها و باغچههای مختلف و اضافه شدن امکانات خدماتی و رفاهی به این روستاها، اقداماتی است که اگر انجام شود، باعث ایجاد تحولی بزرگ در روستای قدیمی شهر تهران خواهد شد.
آرامش در روستای بدون امکانات
کمکم وقت رفتن میشود و باید به قول اهالی راهی شهر شویم! در گذر از خیابانهای خلوت روستای همهسین، وارد یکی از مغازههای ده میشویم تا نظر یک مغازهدار را هم درباره این روستای آرام اما بدون امکانات بپرسیم. «مسعود بازیار» که 2 سال پیش در ده ترکمن یک باغ کوچک خریده و از همان سال در این روستا مغازه سوپرمارکت دارد میگوید: «جاده اینجا خیلی خطرناک است. چهارشنبهسوری سال گذشته نزدیک بود در یکی از پرتگاهها سقوط کنم.»
بعد با اشاره به ایستگاه اتوبوس جلو مغازهاش ادامه میدهد: «اینجا اصلاً حملونقل عمومی ندارد. نیمکتهای این ایستگاه اتوبوس را هم که میبینید انگار فقط برای استراحت مردم کار گذاشتهاند و کاملاً تزیینی است!»کمی آنطرفتر از مغازه آقا مسعود «رسول شکاری» یکی از قدیمیهای ده و عضو شورای روستا وقتی متوجه میشود از همشهری محله برای تهیه گزارش آمدهایم میگوید: «تمام این محدوده جز روستای هاجرآباد، محدوده روستای همهسین است. اما از مجموع 365 هکتار زمین همهسین، فقط به 4 هکتار از بافت مسکونی ده، طرح هادی دادهاند! البته دهیار همهسین برای توسعه طرح هادی روستا درخواست داده که امیدواریم هرچه سریعتر این اتفاق بیفتد تا قوانین روستا برای همه ساکنان این ده قدیمی حاکم شود.»
به سمت بالاترین نقطه روستا میرویم تا بتوانیم از نمای کلی ده ترکمن عکاسی کنیم. بعد از گذر از یک سربالایی تند، به بام ترکمنده میرسیم؛ جایی که همه روستا زیر پایمان قرار دارد. خانههای یک طبقه با سقفهای رنگی و درختان بلند و سرسبز، همه آن چیزی است که میتوان با آن این روستای زیبا را توصیف کرد. هوای خنک و تمیزی که ریهها را باز میکند و در نهایت آرامشی که اینجا در 7 کیلومتری پایتخت تجربه میکنیم، سوغاتی است که میتوانیم با خودمان به شهر ببریم.
بلوک سیمانی جمع میشود
از ترکمنده که بیرون میآییم، راه شهرداری ناحیه 4 منطقه 13 را در پیش میگیریم؛ جایی که «مهدی کفایی محمدنژاد» شهردار این ناحیه آماده است تا به سؤالات ما درباره این روستای قدیمی پاسخ دهد. محمدنژاد با بیان این مطلب که مسئولیت جاده ده ترکمن با فرمانداری است میگوید: «با این حال ما در پیشنهاد بودجه امسال شهرداری منطقه، بحث ایمنسازی این جاده را هم مطرح کردهایم که اگر مورد موافقت شورای اسلامی شهر تهران قرار بگیرد، این کار را در دستور کار خود قرار خواهیم داد.
ضمن اینکه همکاران ما در بخشهایی که برایشان مجوز تعمیرات یا ساختوساز صادر شده، همکاری لازم را انجام میدهند و ما مشکلی برای عبور مصالح به بخش دارای طرح هادی این روستاها نداریم.»از محمدنژاد درباره وضعیت بلوک سیمانی و اتاقک نگهبانی ابتدای جاده ده ترکمن که تردد خودروها بهویژه خودروهای امدادرسان را با سختی مواجه کرده سؤال میکنیم که پاسخ میدهد: «جایگزینی یک در فلزی تاشو با بلوک سیمانی میانه جاده در برنامه امسال است که انشاءالله با این اقدام، شاهد ساماندهی وضعیت ابتدای جاده ده ترکمن خواهیم بود.»
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری ، تاریخ انتشار 16 اردیبهشت 97، کدمطلب:14810، www.newspaper.hamshahri.org