شعار سال: رشد صنعت و افزایش جمعیت در شهرها، به ساخت و سازها منجر شده است که در این ساخت و سازها به موضوعات بهداشتی، تأمین نور کافی و هوای سالم و فضاهای گذران اوقات فراغت توجه کافی نمی‌شود. از سوی دیگر ضرورت ایجاد کاربری‌های جدید شهری برای پاسخگویی به نیازهای روزافزون شهرنشینان بتدریج باعث کاهش سهم فضای سبز و باغ‌های شهری شده که پیامد محدود شدن دسترسی انسان شهرنشین به طبیعت است. با وجود این مسئولان شهری در سال‌های اخیر سعی داشتند برای جبران این کمبود گام‌های مثبتی بردارند، اما در برخی نقاط جهان تا رسیدن به نقطه مطلوب هنوز هم فاصله وجود دارد.

به‌نظر می‌رسد اساس این مسائل و مشکلات، نبود شناخت و استفاده ناصحیح از دستاوردهای جدید باشد. سهم مسئولان نیز در به‌وجود آمدن این مسائل کم نیست چراکه بدون برنامه‌ریزی یا با برنامه‌ریزی‌های نادرست کارها و همچنین نداشتن تعهد در اجرای صحیح برنامه‌ها یا اجرای ناقص آنها موجب بروز بسیاری از این مشکلات شده‌اند. مهم‌ترین مسأله ایجاد شده در حال حاضر در مورد آنچه گفته ‌شد، تهدید و به مخاطره انداختن سلامتی انسان در بعد جسمی و روانی است که گاه این عوارض جبران‌ناپذیر لذت حیات را سلب و حتی در برخی موارد جان و زندگی انسان‌ها را به مخاطره انداخته است.

در این میان ایجاد فضاهای عمومی بخصوص پارک‌های محله‌ای از اهمیت خاصی برخوردار است. توسعه این گونه فضاها به همراه ایجاد امکاناتی برای فعالیت‌های بدنی، می‌تواند موجبات تشویق آحاد مردم به پیاده روی و استفاده از فضای سبز طبیعی و در نتیجه بهبود سلامت جسمی و روحی آنها را فراهم آورد.

محیط شهری یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده سلامت شهروندان است که توجه ویژه‌ای را از سوی دست‌اندر‌کاران مربوطه می‌طلبد. امروزه بیش از نیمی از مردم جهان ساکن شهرها هستند که سلامت جسمی و روانی آن ها از شاخص‌های مهم در موفقیت برنامه‌های توسعه پایدار به‌شمار می‌رود. با توجه به این موضوع، مدیران و برنامه ریزان شهری می‌توانند با طراحی و اجرای برنامه‌های سیستماتیک و مدون و با کنترل روی محیط‌های شهری، تأثیر بسزایی روی وضعیت بهتر سلامتی شهروندان داشته باشند. انسان تحت تأثیر شرایط محیطی و عوامل فردی نامطبوع، تعادل و آرامش روحی و روانی خود را از دست داده و دچار مسائلی چون استرس و اضطراب، خشونت و پرخاشگری، افسردگی و ناکامی و... می‌شود. هر کدام از موارد اشاره شده نمادها و علائمی از بیماری روانی است. برخی از عوامل مؤثر در تهدید سلامت روانی که ناشی از زندگی شهری است.

رشد سریع شهرها را می‌توان از بزرگ‌ترین تهدیدکننده‌های محیط زیست برشمرد که تأثیرات آن به ساکنان شهرها یعنی انسان‌ها منتقل خواهد شد و تأثیری بس فرساینده بر روح و جسم انسان شهری باقی خواهد گذاشت.

به‌گزارش دکانورسیشن، همان‌طور که گفته شد یکی از این راهکارها دسترسی عمومی به فضاهای سبز طبیعی مانند پارک هاست، اما باید توجه داشت چه عناصری در پارک، بهترین شرایط را برای سلامتی انسان به ارمغان می‌آورد. تاکنون محققان مزایای رفاهی پارک‌ها را با استفاده از پرسشنامه، مصاحبه‌ها و آزمایش‌های فیزیولوژیکی مورد بررسی قرار داده‌اند و بر اساس نتایج آنها اذعان می‌دارند پارک‌ها در سلامت جسم و روان انسان‌ها نقش بسزایی ایفا می‌کند. به گونه‌ای که این یافته‌ها بیانگر این هستند که پارک‌ها برای ایجاد شهرهای هوشمندتر، سالم‌تر و قابل استفاده‌تر گزینه مناسبی به شمار می‌آیند.

پارک شهری نوعی پارک است که در شهرها و دیگر مناطق شهرداری ساخته می‌شود تا امکانات تفریحی و فضای سبز برای ساکنان و بازدید‌کنندگان آن شهر یا منطقه را فراهم کند. بر اساس یک تحقیق انجام شده روی توئیتر در ملبورن مشخص شد توئیت‌های مردم در پارک‌ها از توئیت‌هایی که در مناطق پرترافیک و شلوغ انجام می‌شد مثبت‌تر بوده است. این تجزیه و تحلیل نشان می‌دهد توئیت در پارک‌ها حاوی مطالب مثبت تری است و سرشاز از انرژی مثبت است. کیفیت فضای سبز تأثیر بسیاری روی سلامت جسم و روان انسان دارد. امروزه در رویارویی با تهدیدهای روبه رشد و فزاینده طبیعت و فضای سبز، بنا به دلایل اقتصادی و اخلاقی، حفاظت از آن مورد توجه قرار گرفته است در حالی‎که پتانسیل آن در سلامت جوامع انسانی بسیار چشمگیرتر از آن بوده که به آن توجه اندکی شده است. قرار گرفتن در طبیعت، تأثیرات مثبتی روی فعالیت‎‎های فیزیکی، روحی و روانی انسان دارد به‌طوری که استرس و فشار کار روزانه را از او دور کرده و محیطی آرام را برای او فراهم می‎کند. همچنین مناظر سبز در اطراف جاده با کاهش استرس سفر و فراهم کردن آرامش روحی بر میزان توجه راننده در جاده افزوده و از میزان تصادفات می‎کاهد. فضای سبز در اطراف بیمارستان‏‌ها نیز با کاهش آلودگی، بهبود سلامت فیزیکی و روحی بیمار، محیط شادتری برای او ایجاد می‎کند که در نتیجه آن، از یک طرف مراقبت از بیمار برای کارمندان بیمارستان راحت‎تر شده که ذخیره انرژی در آن‎ها را در پی دارد و از طرف دیگر زمان بهبودی و هزینه‎های بیمار را کاهش می‎دهد.

چرا مردم در پارک‌ها شادترند؟

همه انسان‌ها با محیط اطراف خود در ارتباط هستند و به شکلی از محیط، تأثیر می‌گیرند یا بر آن اثر می‌گذارند. از جمله محیط‌های تأثیرگذار بر رفتار و روان انسان، پارک‌های شهری و فضای سبز حومه هستند که محل‌ گذراندن اوقات فراغت برای عده زیادی از شهرنشینان محسوب می‌شوند. فضای سبز شهرها «ریه‌های تنفسی» شهرنشینان به شمار می‌آیند به همین دلیل، نبود آن به معنای وجودنداشتن سلامتی و تندرستی در شهرهاست.

همچنین باید گفت به دلایل مختلف مردم در پارک‌ها شادتر هستند. پارک‌ها می‌توانند به آنها کمک کنند تا از استرس و فشارهای روانی زندگی در شهرها رهایی یابند و مکان‌هایی برای تمرین، ملاقات با دیگران یا برگزاری رویدادهای خاص مانند جشنواره‌های موسیقی را مهیا سازند.

انجام تحقیقات بیشتر به ما در درک اثر ویژگی‌های پارک بسیار کمک می‌کند که بر سلامت جسم و روان انسان بسیار تأثیرگذار است. پارک‌ها مکان‌های عالی هستند که در تحقیقات متعدد انجام شده دلایل بی‌شماری بر این ویژگی پارک‌ها دلالت می‌کند. بنابراین دانستن بیشتر راجع به مزایای فضای سبز باعث می‌شود که در جهت بهبود فضاهای سبز و پارک‌ها قدم برداریم. به‌دلیل زندگی بیشتر مردم در سراسر جهان در شهرها استفاده از فضای باز عمومی و فضای سبز بسیار مهم است. زیباسازی شهر و توسعه فضای سبز نه‌تنها افسردگی را از بین می‌برد بلکه افزایش حس لذت و روحیه را به‌دنبال دارد. فضاهای عمومی و اماکن تفریحی در کاهش اضطراب و استرس، کارکرد درمانی داشته و با ایجاد لطافت روحی و عاطفی در شهروندان، حس خشونت و پرخاشگری آنها را کنترل خواهد کرد. انجام فعالیت‌های ورزشی در رفع استرس و سایر مسائل روانی و ایجاد روحیه شادی و نشاط معجزه می‌کند. امروزه کارشناسان، تقویت روحیه و روان را از طریق تقویت قوای جسمی توصیه می‌کنند. اثرات مثبت فضای سبز روی روان انسان‌ها ضرورت حضور بیشتر در طبیعت را نسبت به ساختمان‌ها ایجاد می‌کند.

فضای سبز شهر و سلامت

هر فردی در دنیا به دو تا چهار متر مربع فضای سبز نیاز دارد تا با کمبود اکسیژن و مشکلات جسمی و روانی روبه‌رو نشود. در این میان مهندسی فضای سبز با ایجاد فضای سبز در سطح شهرها مانند کاشت درختان در حاشیه خیابان‌ها و ایجاد انواع پارک‌های جنگلی، کوهستانی و منطقه‌ای، فضاسازی و زیباسازی پارک‌ها، کاهش آلودگی‌های بصری و ایجاد مناظر زیبا، تقلیل صداهای آزاردهنده و تعدیل آلودگی‌های صوتی، حفاظت و صیانت از محیط طبیعی و منابع موجود در آن، حفاظت از تنوع حیاتی گیاهان، عامل حفظ فضای سبز و سلامت و زیبایی سکونتگاه‌های انسان می‌شود و نیاز انسان‌ها را به فضای سبز موردنظر تأمین می‌کند. در واقع مهندسی فضای سبز با ایجاد و حفظ مناظر طبیعی در اطراف منازل و در سطوح وسیع‌تر یعنی شهر و اطراف آن، کیفیت زندگی را در شهرها بالا می‌برد زیرا فضای سبز شهر، دستگاه تنفس شهر است. از سوی دیگر ایجاد فضای سبز به سلامت جسم و روان ساکنان شهرها کمک می‌کند تا مردمی که امکان استفاده روزمره از طبیعت را در خود شهر ندارند، بتوانند با حضور در پارک‌ها و فضاهای سبز این کمبود را جبران کنند.

کارشناسان فضای سبز باید به علم کشاورزی اعم از خاک‌شناسی، هواشناسی، چمن‌کاری، باغبانی و گلکاری آشنایی داشته باشند تا بذر چمن مناسب تهیه کرده و با کود مناسب و آبیاری بموقع، چمنی مناسب برای زمین بازی یا تزئین میادین گل تهیه کنند، همچنین بتوانند گیاهانی با گل‌های بزرگ و با دوام پرورش دهند و با انتخاب درختان مناسب برای حاشیه خیابان‌ها آنها را بدرستی هرس کند. از سوی دیگر باید ضمن اینکه فردی باذوق و هنرمند باشد، به طراحی و نقشه‌کشی علاقه‌مند باشد تا بتواند از گیاهان زینتی در طراحی محوطه‌های مسکونی، اداری و تجاری بخوبی بهره بگیرند و در طراحی پارک و پارک‌سازی، طراحی فضاهای شهری و محوطه‌های ویژه مثل محوطه‌های صنعتی، دانشگاهی، شهرک‌های مسکونی و اتوبان‌ها به یاری ذوق و هنر خویش طرح‌هایی مناسب و زیبا ارائه دهند. امروزه، جوامع مدرن و صنعتی از جمله تهران به علت داشتن زندگی و عادت‎های ماشینی، از طبیعت و مواهب خدادادی، دور مانده و استرس و بیماری‎های روحی بر زندگیشان حاکم شده است تا جایی که در سال 2020، افسردگی عامل اصلی ناخوشی‎های جوامع انسانی خواهد بود. در شهر تهران نیز که حرکت پرشتاب به سمت صنعتی شدن داشته مشکلاتی چون خشونت، آلودگی هوا و اضطراب برای شهروندان به ارمغان آورده شده است، بنابراین بهتر است کارشناسان بیش از پیش به توسعه پارک‌ها و فضاهای سبز توجه نشان دهند و البته لازم به ذکر است که این توسعه و بهبود فضاها در جهتی انجام شود که دسترسی به پارکینگ برای شهروندان به سهولت انجام شود چراکه امروز یکی از مشکلاتی که شهروندان را سردرگم و کلافه می‌کند پیدا کردن جای پارک در محل‌های اطراف پارک‌ها، محل‌های تفریحی، مراکز تجاری و رستوران‌ها است، پس باید توسعه فضای سبز و پارک‌ها در سایر تمهیدات برای شهروندان لحاظ شود.

یادداشت نارگل شکیبا

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 21 خرداد 97، کد مطلب: 470011، www.iran-newspaper.com