افزایش جمعیت پایتخت و معضلات تمام ناشدنی اش از طرفی و نیاز این حجم از جمعیت به امکانات سرزمین موضوع تازه ای نیست، موضوعی که سند پایه ای استان تهران برای آن راه حل دارد و برنامه ریزی کرده است.

آمایش سرزمینی یا چيدمان انسان و فعاليت هايی در گستره سرزمین و همچنین اصل و برنامه ریزی رسیدن به توسعه است؛ این اصل در قالب یک گروه فعال در سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران، همگام با استان های سراسر کشورهای در پایتخت مشغول برنامه ریزی و ترسیم مسیر چشم انداز استان تهران به عنوان پیشانی ایران بزرگ است.

محمد کارکن رئیس گروه آمایش سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران از پیشینه فعالیت ها و طراحی برنامه های چشم انداز پایتخت می گوید:

از سال ۱۳۶۸ وارد آمایش شدیم

کارکن می گوید: در گذشته حدود ۶۰ سال پیش، برنامه ریزی دولت ها بخشی بود، برنامه هایی که پاسخگوی عدم تعادل سرزمین نبوده و تنها رشد اقتصادی ایجاد می کرد، بر این اساس گروهی از مردم برخوردار و گروهی هم محروم می شدند؛ به تبع حجم وسیعی از جمعیت در مساحتی کوچک و بخش دیگر سرزمین هم خالی از سکنه می شد. به این ترتیب بحث آمایش با قدمتی بیش از ۴۰ سال با الهام از آمایش سرزمینی کشور فرانسه در ایران شکل گرفت.

کارکن ادامه داد: در سال ۱۳۵۳ شرکت فرانسوی ستیران با مشارکت شرکت ایرانی مطالعات ابتدایی آمایش سرزمینی را انجام داد و ۴۸ جلد گزارش در سال ۵۴ منتشر کرد. برنامه ششم قبل از انقلاب با محوریت آمایش و در واقع توزیع متعادل جمعیت و فعالیت آن بود. مطالعات خاصی در شمال، جنوب، مشرق و مغرب ایران انجام شد و بر این اساس ۹ منطقه بندی در کشور شکل گرفت که تاکنون از این تقسیم بندی استفاده می شود اما چندی بعد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی این برنامه مسکوت ماند.

به گفته رئیس گروه آمایش استان تهران بعد از انقلاب آمایش برنامه ای نداشت تا سال ۱۳۶۸؛ از این سال به بعد برنامه ریزی کشور وارد آمایش شد اما باز هم موفق به عملیاتی کردن این برنامه نشدند.

تشکیل مرکز ملی آمایش دستورکار سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در سال ۷۶

کارکن گفت: سال ۷۶ بار دیگر بحث آمایش مطرح و مطالعاتی برای آن انجام شد؛ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور هم کتاب هایی در این رابطه منتشرکرد و تاسیس مرکزی به نام مرکز ملی آمایش را در دستور کار خود قرار داد.قانون برنامه سوم در آن سال با رویکرد آمایشی(تعادل بخشی به استان ها متناسب با جمعیت) تشکیل شد اما عملا درقانون برنامه چهارم (سال ۸۴) مرکز ملی آمایش ایجاد شد و شرح خدماتی را برای آمایش سرزمینی استان ها ارائه کرد.

عزم جدی آمایش سرزمینی در استان ها از سال ۸۴ آغاز شد

رئیس گروه آمایش تهران گفت: عزم جدی برای آمایش سرزمینی به تفکیک استان ها از سال ۸۴ آغاز و تا سال ۸۹ ادامه یافت. او می گوید: درحالی که سازمان مدیریت کشور در حال انحلال بود، با ۶ مشاور قراردادهایی داشتیم که بر اساس اسناد و مدارک به استانداری ثابت کردیم که کار ما قانونی است و باید ادامه پیدا کند.

وی ادامه داد: آمایش برنامه بلندمدتی است که تمام مطالعات جمعیتی، محیط زیست، نظام شهری روستایی مدیریت، زیربنایی، اقتصادی، دفاعی، امنیتی را شامل شده و دو بخش اساسی دارد؛ اول) شناخت تحلیلی وضع موجود و ساختار آن، دوم) آینده نگاری، سیاست گذاری، برنامه ریزی، مدیریت و پایش است. که گروه آمایش استان تهران مرحله اول را پشت سر گذاشته و وارد آینده نگاری و برنامه ریزی شده است.

کارکن درباره حضور بخش خصوصی و کمک آن ها به این بخش هم می گوید: مشاوران گروه آمایش اغلب از بخش خصوصی بوده و تخصص آن ها مطالعات جغرافیایی، برنامه ریزی و سازمان فضایی است.

نقش تهران در آمایش سرزمینی؛ توسعه سیاسی و مسائل بین الملل

رئیس گروه آمایش سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران نقش تهران در برنامه های آمایش سرزمینی را توسعه سیاسی و مسائل بین الملل عنوان کرد و گفت: استان تهران ویترین کشور است؛ قرار نیست تهران گندم تولید کند؛ اکنون تهران با آلودگی و ترافیک و افزایش جمعیت برای نقش کشور مانع ایجاد کرده است. اولویت ما در پایتخت بسترسازی برای مدیریت عالی فرایندهای توسعه ملی و ارتقا نقش روابط بین المللی در کشور، تولید اقتصاد دانش بنیان، تمرکز زدایی در جمعیت است.

وی ادامه داد: پیدا کردن نقاط قوت و تهدیدات استان تهران، حفظ و احیا منابع آب، خاک و هوا، کاهش آلودگی از جمله موضوعات ترسیم شده در آمایش استان تهران است که در قالب نظریه پایه استان تنظیم شده است. با پیدا کردن راهبردهای اصلی چشم انداز ۲۰ ساله استان تهران را تصویر خواهیم کرد.

در هر کیلومتر مربع تهران ۵ هزار نفر سکونت دارند

کارکن با توجه به ارزیابی های گروه آمایش از جمعیت پایتخت می گوید: بیش از ۵۰ درصد جمعیت کشور در ۱۰ درصد از سرزمین ما و ۴۵ درصد از جمعیت ما در ۹۰ درصد سکونت دارند؛ استان تهران ۱۲.۵ میلیون جمعیت دارد که ۸.۵ میلیون آن در شهر تهران است. وجود جمعیت ۷۰ هزار نفری در فیروزکوه و ۴۰ هزار نفری در دماوند نشان از عدم تعادل دارد. به تعبیری دیگر در هر کیلومتر مربع تهران ۵ هزار نفر سکونت دارند و در فیروزکوه ممکن است به هر کیلومتر مربع ۱۰ نفر برسد؛ تفاوت بسیار شدید است.

طرح های آمایش باید به تصویب شورای ملی آمایش برسد

وی درباره میزان عملیاتی شدن برنامه های آمایش در استان ها بویژه استان تهران گفت: مصوبات گروه آمایش سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان ها به شورای ملی آمایش مرکب از معاونین وزرا می رسد. شورایی که دبیرخانه آن سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور است؛ طرح های آمایش و عملیاتی شدن آن ها منوط به تصویب شورای ملی آمایش است.

پیشنهاد تشکیل کمیسیون اصل ۴۸ قانون اساسی

وی ادامه می دهد: ما اعتقاد داریم که آمایش باید در سطح معاون رئیس جمهور باشد. آمایش ملی در سطحی ملی مبتنی بر اسناد فرادستی است؛ بنابراین پیشنهاد کردیم تا طرح های آمایش برای تصویب به مجلس رفته و شکل قانون به خود بگیرد. اگر در بخش سرشماری ابلاغ از سوی رئیس جمهوری نباشد کمی همکاری ها ضعیف می شود. بنابراین باید اصل ۴۸ قانون اساسی(آمایش) پررنگ تر شده و کمیسیونی تخصصی در مجلس با نام کمیسیون اصل ۴۸ قانون اساسی تشکیل شود.

کارکن می گوید: بحث آمایش تبلیغ نشده و علت آن هم نبود نهاد قانونی خاص برای آن است؛ ما در مجلس کمیسیون معماری و شهرسازی که به اقدامات کالبدی و ساخت و ساز شهری می پردازد داریم اما کمیسیون خاص آمایش که تعادل و توازن سرزمینی ایجاد می کند، نداریم.

براساس این گزارش گروه آمایش سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران تاکنون موفق به تالیف ۶۱ جلد کتاب، نظریه پایه استان، استخراج چالش های اساسی تهران و ایجاد سازمان فضایی استان شده است. این گروه طی ۱۸ ماه برنامه آمایش استان را تهیه و تدوین کرده و اکنون در مرحله دوم آمایش (آینده نگاری، سیاست گذاری، برنامه ریزی، مدیریت و پایش) قرار دارد.

با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 17 فروردین 1395، کد مطلب: 3590811، www.mehrnews.com