تحلیل‌های موجود تا چه اندازه با واقعیت‌ها تطابق دارد؟

در اینکه وضعیت فعلی اقتصاد ایران مطلوب نیست، تردیدی وجود ندارد. از مردم کوچه و خیابان که در این اوضاع نامناسب زندگی می‎کنند تا مدیران عالی کشور که صرفا از اخبار آن مطلع می‎شوند، همه می‎دانند که حال اقتصاد خوب نیست! اما آیا صاحبان قدرت و تصمیم‎گیرندگان اصلی اقتصادی درک و تحلیل روشنی از علل و عوامل به وجود آمدن وضع موجود دارند؟

شعار سال: در اینکه وضعیت فعلی اقتصاد ایران مطلوب نیست، تردیدی وجود ندارد. از مردم کوچه و خیابان که در این اوضاع نامناسب زندگی می‎کنند تا مدیران عالی کشور که صرفا از اخبار آن مطلع می‎شوند، همه می‎دانند که حال اقتصاد خوب نیست! اما آیا صاحبان قدرت و تصمیم‎گیرندگان اصلی اقتصادی درک و تحلیل روشنی از علل و عوامل به وجود آمدن وضع موجود دارند؟

برای پاسخ به این سوال، فردی را در نظر بگیرید که دانش و تحلیلی از علم اقتصاد ندارد و می‎خواهد با مراجعه به سخنان مسوولان منتخب و منتصب کشور کشف کند واقعا چرا قطار اقتصاد ایران روی ریل خودش نیست؟! جمع‎بندی چنین فردی چه خواهد بود؟ این فرد احیانا به این نتیجه خواهد رسید که به‌رغم اینکه اغلب مولفه‎های اقتصادی در کشور در وضعیت مناسبی هستند، سه عامل مانع می‎شوند تا شیرینی وضعیت مطلوب اقتصاد به کام مردم بنشیند:

اول سوداگرانی که با فعالیت‎های خود باعث اختلال در روند طبیعی اقتصاد می‎شوند؛

دوم، عوامل روانی که موجب رفتارهای غیرمعقول و خارج از قاعده هستند

و سوم، سنگ‎اندازی‌های دشمنان خارجی که با ابزارهایی مثل تحریم‎ تلاش دارند مردم را ناامید کنند؛ اما واقعا این‎گونه تحلیل‎ها تا چه اندازه با واقعیت سازگار است؟

سوداگری: برخلاف تصور عامه، سوداگری رفتاری طبیعی است . این نه منطقی است و نه ممکن است که انتظار داشته باشیم افراد جامعه در هر لحظه پیگیر تبعات اجتماعی رفتار خود باشند. هر فرد طبعا منافع خود و خانواده‎اش را بر دیگران ترجیح می‎دهد. مفهوم «بازار» نیز در واقع در بستر همین رفتار طبیعی انسان معنا می‎یابد.اما آیا این ویژگی طبیعی انسان‎ها همیشه برای جامعه مفید است. ابدا! در چنین شرایطی لازم است سیاست‎گذار به جای توسل به روش‎های بگیر و ببند و نصیحت، علل شکست بازار را شناسایی و در رفع آن بکوشد.

چگونه ممکن است کالایی که ارزش بازاری آن ۷ هزار تومان است،به سادگی قابل ذخیره است و قدرت نقدینگی بالایی دارد را با قیمت ۴۲۰۰ تومان عرضه کنیم و انتظار داشته باشیم مردم برای به‌دست آوردن آن هجوم نیاورند و در عوض در پروژه‎های تولیدی سرمایه‎گذاری کنند؟ چگونه می‎توان بدون توجه به پیوند سیل مخرب نقدینگی با نااطمینانی و بی‎اعتمادی نسبت از آینده، به مردم توصیه کرد آرام و صبور باشند؟ چگونه می‎توان با یک سیاست خام، بهشتی برای فعالیتهای سوداگرانه ایجاد کرد و از سوی دیگر با نیروی انتظامی و قوه قضائیه به مبارزه با سوداگران رفت

اولین راه مبارزه با قاچاق و سوداگری‎های نامطلوب اتخاذ تصمیماتی است که انگیزه این‎گونه فعالیت‎ها را کاهش و جایگزین‎های جذاب‎تری پیش روی مردم بگذارد.

عوامل روانی آنچه مکررا در تحلیل و سخنان مسوولان دیده می‎شود این است که گویی وضعیت روانی جامعه را متغیری غیراقتصادی می‎بینند؛ نمی‎توان با به رسمیت نشناختن عامل روانی و اتکا بر چند متغیر انتخاب شده، حال اقتصاد را مساعد جلوه داد. اصرار بر چنین رویکردهایی حاصلی جز بدتر شدن وضع موجود و تخریب جدی اعتماد عمومی و سرمایه‎ اجتماعی باقیمانده دولت نخواهد داشت.

نباید فراموش کرد وضعیت روانی جامعه می‎تواند نتیجه عملکردحاکمیت باشد. وقتی وعده‎های متعدد دولتمردان و پیش‌بینی‎های صریح و قاطع آنان یکی پس از دیگری توسط رخدادهای واقعی و رفتار بازارها و قیمت‌ها نقض می‎شود، وقتی سیاست‎های نادرست پولی و ارزی و بودجه‎ای و حتی سیاست‎های فرااقتصادی حاکمیت نتوانسته مردم را مجاب کند که اوضاع واقعا به سمت بهبود در حرکت است، طبیعی است جامعه نگران و سردرگم شود و بی توجه به توصیه مدیران ، سعی کند خود راهی برای تسکین و تخفیف خطرات احتمالی که احساس می‌کند با آن روبه‌رو خواهد شد، بیابد.

تحریم: تحریم‎های اقتصادی از جهات مختلف تاثیرات جدی بر اقتصاد کشور دارد. به‌نظر می‎رسد برخی از تصمیم‎گیران به این جمع‎بندی رسیده‎اند که چون شرایط تحریمی شرایطی نامتعارف در اقتصاد است، علم اقتصاد از تحلیل و ارائه راهکار در این شرایط عاجز است. این تحلیل آنها را مجاب می‎کند تا برای حل مسائل اقتصادی موجود به جای تکیه بر علم اقتصاد و اقتصاددانان، به قوه‎ خلاقه خود تکیه کنند و مملکت را با تجربه‎آموزی و کوشش و خطا اداره کنند.

در حالی که شرایط ویژه تحریم‎ها، وضعیت اقتصاد کشور را ، به‌عنوان یک مورد تحت مطالعه، از قلمرو علم اقتصاد خارج نمی‎کند. این شرایط صرفا قیود جدیدی به مسائل اقتصادی کشور می‎افزاید. قیودی که هرچند حل مساله را به مراتب دشوارتر و پیچیده‎تر می‎کند. باید بپذیریم، برای حل یک مساله اقتصادی، هر چقدر هم دشوار و پیچیده، باید به اقتصاد و اقتصاددانان اعتماد کنیم. در غیر این صورت به دشمنی حمله می‎کنیم که وجود خارجی ندارد و با دوستی همراه می‎شویم که دانایی لازم را ندارد.