شعار سال: شاید تا همین 10 سال قبل که تلفن‌های هوشمند و اینترنت مثل امروز در کشور ما رونق پیدا نکرده بود این تصور سخت بود که روزی خواهد رسید که کودکان چهار، پنج ساله ما به این ابزار به‌عنوان اسباب بازی و وسیله سرگرمی نگاه خواهند کرد. اما می‌بینیم که خیلی زودتر از آنچه فکر می‌کردیم این تکنولوژی در خانه‌هایمان رسوخ کرد و امروز جزء جدایی‌ناپذیر زندگی روزمره خیلی از ما شده است. جذابیت‌های روزافزون این دنیای مجازی در فضایی که بیشتر مردم و بخصوص جوانان و نوجوانان امکانات تفریحی و سرگرمی‌های مناسبی ندارند باعث شده گرایش بیشتری به این دنیای جذاب و سهل الوصول و ارزان داشته باشند و بیش از گذشته به آن گرایش پیدا کنند به نحوی که طبق آمارهای پلیس فتا امروزه دختران با ۹۶۵ دقیقه و پسران با ۱۰۲۵ دقیقه حضور هفتگی در فضای مجازی، بهترین و طلایی‌ترین زمان زندگی خود را در اینترنت می‌گذرانند. بی‌تردید این حضور کنترل نشده و بی‌قاعده تبعات بسیاری خواهد داشت که یکی از این تبعات افزایش جرایم رایانه‌ای است. باز هم آمارهای پلیس از افزایش 63 درصدی جرایم رایانه‌ای با شاکی خصوصی در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن خبر می‌دهد و در سه‌ماهه امسال نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۲۲ درصد در این حوزه رشد جرایم داشته‌ایم.

ارتباط بدون مرز با کاربران ناشناخته

شاهپور بیرانوند، قاضی دادسرای جرایم رایانه‌ای در این باره گفت: «فضای مجازی به خاطر تنوع امکانات، سرعت جابه‌جایی اطلاعات و در دسترس بودن، هر روز کاربران بیشتری را از دنیای حقیقی به سمت خود می‌کشاند. گرچه می‌توان با مدیریت درست و کارشناسی شده بستر حضور آگاهانه و قانونمند کاربران را تضمین کرد اما همزمان باید نگران آسیب‌ها و مخاطرات آن بویژه برای نوجوانان و جوانان بود. در این میان واقعیت تلخی که شاید کمتر کسی به آن توجه کند این است که کاربران اینترنتی در فعالیتی نزدیک با یکدیگر هستند اما در واقع هیچ شناختی از مخاطب‌شان ندارند. در این شرایط دروغ‌پردازی‌های طرفین سبب ایجاد اعتماد نابجا شده و سپس نگرانی‌ها و گرفتاری‌هایی برای کاربران و گاهی خانواده‌هایشان به وجود می‌آورد.»

این قاضی باسابقه معتقد است: «هیچ‌کس نمی‌تواند آمار درستی از جنسیت، سن و تحصیلات کاربران مجرم و خلافکار در فضای مجازی اعلام کند، چراکه این کاربران به طور عمده با هویتی دروغین فعالیت دارند و به همین خاطر برای مقامات و مسئولان شناخته شده نیستند. گاهی نرم‌افزاری به نام یک فرد، با تحصیلات مشخص و سن خاص فعال شده در حالی که مشخصات اصلی کاربر کاملاً متفاوت است. گاهی حتی سیم کارت به نام فرد دیگری ثبت شده و کاربر دیگری از آن استفاده می‌کند. برخی کاربران نیز از خط‌های گم شده یا سرقت شده که مسدود نیستند و در اختیار افراد ناشناس قرار دارند یا سیم کارت‌های خارجی-که ایرانی‌ها از آن استفاده می‌کنند- استفاده می‌کنند.»

بیرانوند خاطرنشان کرد: «براساس آمار واقعی و ثبت شده در مراجع رسیدگی‌کننده بیشترین آسیب‌ها در این حوزه متوجه جوانان است. آن هم به این خاطر که احتیاط لازم را نداشته و گاهی اوقات حتی مقررات را رعایت نمی‌کنند. نباید فراموش کرد جوانان به خاطر حس کنجکاوی و علاقه به کشف ناشناخته‌ها دچار افراط و تفریط می‌شوند و با غرق شدن در فضای جذاب مجازی به بیراهه می‌روند.»

وی درباره راه‌های مقابله با این ناهنجاری و تأمین امنیت در فضای مجازی گفت: «مهم‌ترین و مؤثرترین نکته برای ایجاد فضای امن در این محیط جذاب و ناشناخته خود کاربران هستند که با هوشیاری همراه با اخلاق انسانی و رعایت قوانین داخلی و بین‌المللی می‌توانند به این مهم دست یابند. کاربران نباید فریب تبلیغات مجازی را بخورند. برای انتقال هر وجهی ابتدا از گیرنده و مقصد پولشان مطمئن شوند و با وسوسه جایزه‌های میلیونی از طریق تلفن یا پیامک‌های جعلی پای عابربانک‌ها نروند. از سوی دیگر شرکت‌های مخابراتی و ارائه دهنده خدمات تلفن همراه و رسانه‌های جمعی باید با ارجح کردن منافع جامعه و نظام بر منافع اشخاص، امور را با نظارت دقیق و کارشناسی شده هدایت کنند. بالابردن ضریب ایمنی کارت‌های عابربانک و خدمات اینترنتی از سوی مؤسسات مالی و اعتباری به‌عنوان امین مشتریان و مردم نیز می‌تواند در کاهش جرایم سایبری مؤثر باشد.»

80 درصد جوانان کاربران فعال اینترنت

سرهنگ رامین پاشایی، رئیس اداره اجتماعی پلیس فتا گفت: «جرایم سایبری در کشورهای مختلف تعاریف متفاوتی دارد اما به طور کلی جرایم رایانه‌ای هر رفتار غیرقانونی را که دانش فناوری برای ارتکاب جرم در آنها به کار گرفته شامل می‌شود. البته نمی‌توان میان جرایم فضای حقیقی و مجازی تفاوت چندانی قائل شد، چراکه هر جرمی که در فضای واقعی اتفاق می‌افتد به نوعی در فضای مجازی نیز مطرح است. در این میان تنها تفاوت در تعداد قربانیان و زمان و مکان ارتکاب جرم است. باید بدانیم مجرمان سایبری از هوش بالاتری نسبت به دیگر بزهکاران برخوردارند و سطح تحصیلات آنها نیز بالاتر است که این خود دنیای مجازی را مخاطره آمیزتر می‌کند.»

وی به جمعیت جوان کاربران ایران اشاره کرد و افزود: «براساس آمار، در اواخر سال 1396، 7/74 درصد از کاربران اینترنت کشور بین 20 تا 49 سال و 3/27 درصد از کابران 50 تا 89 سال بودند. طبق اعلام مرکز افکارسنجی ایران (ایسپا) از آمار سال گذشته، در شرایطی که تنها 67 درصد جوانان در کشورهای در حال توسعه کاربر اینترنت هستند، بیش از 80 درصد جمعیت جوان ایران با میانگین سنی 15 تا 24 سال در این دسته‌بندی قرار گرفته‌اند.»

پاشایی ادامه داد: «ارتکاب جرایم سایبری در بین پسران حدود پنج برابر بیشتر از دختران است اما شمار قربانیان به طور تقریبی برابری می‌کند. مروری بر پرونده‌های پلیس فتا نشان می‌دهد در میان پسران بیشترین میزان پرونده‌ها مربوط به جرایم مالی و اقتصادی مانند برداشت اینترنتی از حساب‌های بانکی و کلاهبرداری‌های رایانه‌ای بوده و دختران که 51 درصد بزه دیدگان را تشکیل می‌دهند، بیشتر قربانی جرایم هتک حیثیت و نشر اکاذیب و انتشار فیلم‌های خصوصی و خانوادگی هستند. 23 درصد این افراد لیسانسه و 13 درصد فوق دیپلم هستند. در سال گذشته و سال‌جاری بیشترین دستگیری‌ها مربوط به برداشت‌های غیرمجاز اینترنتی از حساب‌های بانکی، مزاحمت‌های سایبری، کلاهبرداری‌های رایانه‌ای، هتک حیثیت و نشر اکاذیب و انتشار فیلم خصوصی و خانوادگی بوده است.»

وی درباره استان‌های جرم خیز افزود: «همانطور که گفته شد مجرمان سایبری نیاز به مکان و زمان خاصی برای ارتکاب جرم ندارند اما با یک بررسی ساده می‌توان دریافت فراوانی جرایم بیشتر در تهران بزرگ و استان‌های خراسان رضوی، اصفهان، فارس و مازندران ثبت شده است.»

فیلترینگ خوب یا بد؟

رئیس اداره اجتماعی پلیس فتا درباره تأثیر فیلترینگ بر افزایش یا کاهش وقوع جرم‌های سایبری گفت: «یکی از تبعات منفی استفاده از اینترنت ترویج مسائل غیراخلاقی و اطلاعات غیرمجاز است. فیلترینگ و مسدودسازی در راستای جلوگیری از اثرات مخرب همین فضاست و پلیس فتا به‌عنوان ضابط قضایی در این راه گام برمی‌دارد.

رصد دقیق فضای مجازی مشخص کرده است که جست و جوی کلمات غیراخلاقی و غیرمجاز توسط کاربران ایرانی آمار بالایی دارد اما در شرایط فیلترینگ دسترسی کاربران به صفحات مبتذل سخت‌تر، زمانبرتر و حتی در برخی مواقع غیرممکن می‌شود. شاید بسیاری فکر کنند این محدودیت با فیلترشکن‌ها حل خواهد شد اما نکته‌ای که هرگز به آن توجه نمی‌شود اینکه این فیلترشکن‌ها که خدمات رایگان ارائه می‌کنند قابلیت دسترسی به اطلاعات رایانه‌های شخصی و کپی‌برداری را داشته و بسیاری از کلاهبرداری‌ها و جرایم سایبری از این مسیر اتفاق می‌افتد.»

پاشایی افزود: «مهم‌ترین عامل در وقوع کلاهبرداری‌های فضای مجازی بخصوص شبکه‌های اجتماعی، محدود بودن سطح معلومات و همچنین اعتماد بیش از حد کاربران به دوستان مجازی است. مردم باید بدانند اطلاعات شخصی و آلبوم‌های خصوصی در فضای مجازی حکم کیف پول یا آلبوم خانوادگی در فضای حقیقی را دارد که باید با دقت و حساسیت نگهداری شود.»

پاشایی با بیان اینکه وقوع جرایم در سال‌جاری نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش داشته است، گفت:« آنچه نگران‌کننده است اینکه جوانان، نوجوانان و کودکان در سال‌های اخیر براحتی و بدون نظارت والدینشان به لپ تاپ، موبایل و سایر گجت‌های اینترنتی دسترسی دارند و در این شرایط در معرض سوءاستفاده مجرمان و مخاطرات مجازی قرار گرفته و آسیب می‌بینند.»

وی درباره تمهیدات پلیس برای پیشگیری از وقوع جرایم نیز گفت: «بحث پیشگیری از جرم مقدم بر کشف آن است و پلیس برای کنترل شرایط در گام نخست اقدام به اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی، افزایش سطح آگاهی عمومی و تخصصی کاربران کرده و سپس در صورت وقوع جرایم با متخلفان برخورد می‌کند. پلیس فتا در این راه دو رویکرد پیشگیری وضعی و اجتماعی دارد. اساس پیشگیری وضعی در فضای سایبر بر سه محور دشوار ساختن ارتکاب جرم در فضای سایبر، افزایش خطرپذیری مجرمان اینترنتی و کاهش جاذبه قرار دارد. هرکدام از این سه محور به‌دنبال خود به ترتیب کنترل و ایجاد محدودیت در دسترسی به موقعیت‌های جرم‌زا، منحرف کردن مجرمان، برچیدن ابزار ارتکاب جرم، مراقبت رسمی، غیررسمی و طبیعی از ورودی‌ها و خروجی‌ها دارد. در بحث پیشگیری اجتماعی نیز به‌دنبال تأثیرگذاری بر فرآیند شکل‌گیری شخصیت کاربران از طریق اقدامات تربیتی، آموزشی و اطلاع‌رسانی هستیم. در این مرحله اساس پلیس بر آموزش خانواده‌ها و برطرف کردن شکاف اطلاعاتی آنذهاست.»

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه ایران، تاریخ انتشار 8 مرداد 97، کد مطلب: 476064، www.iran-newspaper.com