صرف نظر از موضوعاتی نظیر طرح‌های انتقال آب و نیز کاهش نزولات جوی، یکی از مشکلات جدی آشفتگی پیش آمده در معادلات موجود در رابطه با منابع و مصارف آب استان خوزستان را باید در روند رو به گسترش و توسعه اراضی نیشکر این استان دنبال کرد؛ روندی که در دهه‌های گذشته همواره نمودار آن افزایشی بوده و بار‌ها کارشناسان در این باره هشدار‌های لازم را داده اند.

برای اثبات نقش بی بدیل توسعه اراضی زیر کشت نیشکر و خسارت‌هایی که این اتفاق در کاهش منابع آب استان داشته است، اشاره به این نکته ضروری است که در حال حاضر نزدیک ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی استان به ویژه در مجاورت شهرستان هایی چون خرمشهر و اهواز به کشت نیشکر اختصاص یافته است.

این رقم صدهزار هکتاری زمانی عجیب‌تر می‌شود که بدانیم در دهه ۸۰ شمسی میزان زمین‌های زراعی اختصاص یافته به کشت نیشکر کمتر از ۳۰ هزار هکتار بود که در یک بازه زمانی کوتاه و بر خلاف روند کاهشی بارش‌ها تا سه برابر افزایش پیدا کرد.

پیش از این، بیشتر اراضی که از سال ۱۳۸۶ و به سرعت در اشغال شرکت‌های هفتگانه کشت و صنعت نیشکر درآمد، به کشت محصول دیگری اختصاص نداشت و این یعنی در یک بازه زمانی ده ساله بخش قابل توجهی از زمین‌های بایر استان با هدف افزایش سطح درآمد شهروندان و نیز بهبود معیشت مردم محلی زیر کشت نیشکر رفت.

در حالی که جمعیت استان خوزستان نزدیک به ۵ میلیون است، بررسی‌ها نشان می‌دهد که صنایع کشت و صنعت استان کمتر از ۱۰۰ هزار خانواده را مستقیم و غیر مستقیم زیر پوشش اقتصادی خود قرار داده است و میلیون‌ها خانوار خوزستانی ـ چه به لحاظ مستقیم و چه به لحاظ غیر مستقیم ـ از منافع اقتصادی این طرح بی بهره هستند.

این مهم را می‌توان در اعتراض‌های میدانی گاه و بیگاه کشاورزان و سایر شهروندان خوزستانی برداشت کرد که با اعتراض به ممنوعیت کشت تابستانه تأکید می‌کنند که اگر ممنوعیت کشت برای کشاورزان بومی مناطقی نظیر شوش، دزفول، اهواز و خرمشهر باید عملیاتی شود، چرا این قانون شامل حال شرکت‌های ثروتمند کشت و صنعت نیشکر نمی‌شود؟

بررسی‌های بیشتر در مورد وضعیت شرکت‌های کشت و صنعت نیشکر در استان خوزستان، گویای این است که در حال حاضر و به واسطه کاهش منابع آب این شرکت‌ها با کاهش راندمان تولیدی رو به رو شده اند و هم اینک نیز تلاش‌های فراوانی برای افزایش منابع آب مورد استفاده خود به جریان انداخته اند.

در همین رابطه به تازگی ‎حسین آمیلی، معاون کشاورزی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی خوزستان در نشست شورای آب استان که در استانداری برگزار شد با بیان اینکه در کشت دایمی نیشکر دو موضوع کمیت آب و کیفیت آن مطرح است، افزود: متأسفانه کیفیت آب چندان مطلوب نیست و هم اکنون به دلیل خشکسالی، کیفیت آب در مقایسه با سال زراعی گذشته چندین برابر کاهش یافته و این مسأله در رابطه با کشت نیشکر به معنی افت ٢٢ درصدی تولید این محصول خواهد بود.

این رویه در حالی است که بسیاری از کارشناسان عقیده دارند در ماجرای شور شدن منابع آب کارون، جدا از موضوع سد گتوند و خسارات‌ برآمده از آن توسعه کشت نیشکر در اراضی شور استان نیز مطرح است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

کارشناسان بر این باورند با هدف توسعه اراضی نیشکر استان و در دهه گذشته میلیارد‌ها مترمکعب آب شیرین رودخانه‌هایی مثل کارون به اراضى شور و قلیایى سرازیر و نمک استخراج‌شده این عملیات وارد رودخانه و از آن‌جا به هورالعظیم و اروند رود منتقل شد؛ اتفاقی که حتی در مقاطعی از تاریخ مورد اعتراض کشور همسایه یعنی عراق نیز واقع شد.

اکنون و در تازه‌ترین واکنش‌ها به مشکل مورد اشاره، عبدالله سامری نماینده مردم خرمشهر به «مهر» گفت: شرکت‌های هفتگانه نیشکر را باید مقصر اصلی شوری آب کارون بدانیم. دولت اکنون برای رفع کامل مشکل آب شهر‌های آبادان و خرمشهر تاکید کرد و در همین راستا به زودی ۷۰ متر مکعب آب از بالادست وارد کارون می‌شود که همچون مدیریت قبلی، کشاورزان منطقه از این آب بهره مند می‌شوند.

سامری در همین باره تأکید کرد: شرکت‌های هفتگانه نیشکر بدون کار کارشناسی آب رودخانه کارون را در بالادست می‌بلعند و اجازه ورود آب به آبادان و خرمشهر را نمی‌دهند.

بر اساس آنچه مورد اشاره قرار گرفت در رابطه با بحران آب خوزستان جدا از موضوعاتی نظیر انتقال آب در بالادست و نیز کاهش نزولات جوی، از مدیران پیشین کنونی دولت باید پرسید استدلال مشخص آن‌ها برای توسعه بی حساب و کتاب اراضی کشت نیشکر چه بوده است و اکنون واکنش آن‌ها در قبال این رویه چیست؟

از مدیران اجرایی استانی و ملی همچنین باید پرسید، توسعه نیشکر در استان خوزستان در سال‌های اخیر تا کنون چه دستاورد مشخص و قابل ذکری برای مردم محلی داشته است؟ اگر این اقدام تأثیر مثبتی در زندگی شهروندان داشته است، پس معنای اعتراض‌های گاه و بیگاه کشاورزان و سایر شهروندان به این مسأله چیست؟

به نظر می‌رسد مدیران اجرایی کشور در سال‌های گذشته خواسته یا ناخواسته در مسیر توسعه مناطق مختلف کشور از جمله استان خوزستان به آسان‌ترین راه حل یعنی توسعه کشاورزی بدون توجه به توانمندی‌های منطقه‌ای روی آوردند و این رویکرد خود به تشدید بحران‌های زیست محیطی دامن زد.

اینجا طرح این پرسش خالی از لطف نیست که آیا امکان نداشت با زنده نگاه داشتن رود کارون و توسعه بخش گردشگری استان خوزستان عواید به مراتب بیشتری از آنچه اکنون صنعت نیشکر برای این منطقه از کشور حاصل کرده است به دست آورد و علاوه بر آن دچار مضراتی چون بحران‌های زیست محیطی و شور شدن منابع آب نیز نشد؟

شعار سال با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از  تابناک، تاریخ انتشار: 28 مرداد 1397 ، کدخبر: 826369 ،www.tabnak.ir