شعار سال: برای زیارت خانه خدا سر از پا نمی شناخت؛ همه مقدمات را فراهم کرد، حلالیت طلبید و با بدرقه عزیزانشان راهی شد. به دیار یار که رسید، غرق در عشق بود حتی پلکی بر هم زدن هم جایز نمی دانست؛ سرانجام برای احرام عازم منا شد و راه رسیدن به دوست را نرفته به پایان رساند.

به گزارش شفقنا، یکی از مناسک مهم مسلمانان سفر به سرزمین وحی، مکه و به جا آوردن حج است. حج یکی از مهم‌ترین فروع دین اسلام است. مسلمانان در دهه اول آخرین ماه قمری (ذی الحجه) به مسجدالحرام در شهر مکه عربستان سعودی رفته و مناسک خاص آن را به جا می‌آورند. هر مسلمان در صورت دارا بودن شرایطی خاص، مکلف است حداقل یک بار در طول عمر خود آن را انجام دهد. حج نمایش بندگی انسان در برابر خداوند یکتا و هستی بخش است. در اسلام، حج بر کسی که دارای بلوغ، عقل، آزاد بودن و استطاعت مالی باشد، واجب می‌شود. سالانه بیش از دو و نیم میلیون مسلمان از سراسر جهان برای انجام مناسک حج به سرزمین وحی مکه مکرمه سفر می کنند. به همین دلیل موسم حج ایام پر خاطره و مبارکی برای مسلمانان است؛ اما سه سالی است موسم حج یادآور خاطرات تلخی هم شده است. فاجعه منا هیچ گاه از خاطر مسلمانان پاک نخواهد شد، اما واکنش دولت عربستان و بی مسئولیتی در برابر فجایع حج سال ۲۰۱۵ خاطرات آن فجایع را با وجود گذشت سه سال تلخ تر هم می کند.

سه سال پیش یکی از فجایع انسانی در هنگام انجام یکی از مناسک حج به نام رمی جمرات توسط میلیون ها مسلمان در سرزمین وحی روی داد. بر اساس آمار غیر رسمی حدود هشت هزار انسان بر اثر ازدحام بیش از حد جمعیت و گرمای طاقت فرسا جان خود را از دست دادند. به طور معمول با توجه به تجمع بیش از دو میلیون انسان در یک نقطه خاص در سرزمین مکه تدابیر ویژه ای اندیشیده می شود تا مسلمانان در نظم و نوبت مناسک خود را بجا بیاورند. مسئولیت برنامه ریزی، تنظیم و امنیت مناسک حج نیز به عهده حکام آل سعود است. اما موسم حج سال ۲۰۱۵ پر از بی مسئولیتی و به خطر افتادن جان حجاج بود. نخستین آنها سقوط جرثقیلی عظیم در صحن مسجدالحرام بود. این جرثقیل، بزرگترین جرثقیلی بود که به همراه دهها جرثقیل دیگر مشغول اجرای پروژه ای بود که سعودیها آن را توسعه حرم می خوانند. آنها حتی در ایام حج که انبوه جمعیت در حال تردد در مسجدالحرام است، این جرثقیل های سنگین را از این مکان مقدس دور نکرده بودند. در یازدهم سپتامبر سال ۲۰۱۵ مصادف با ۲۷ ذی قعده سال ۱۴۳۶ ه.ق این جرثقیل بزرگ و سنگین در مسجدالحرام سقوط نمود و در صحنه ای دلخراش، ۱۰۷ زائر این مکان شریف را شهید و ۲۳۸ نفر را مجروح کرد.

پس از این حادثه مرگبار، فاجعه ای مرگبارتر در انتظار میلیونها حجاج بود. صبح روز عید قربان ( ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵ و ۲ مهرماه ۱۳۹۴) انبوه حاجیان مطابق معمول همه ساله از صحرای مشعر روانه منا شدند تا در روز اول حضورشان در آنجا به نماد شیطان سنگ بزنند. اما نیروهای امنیتی سعودی راه اصلی را مسدود و جمعیت را به راهی فرعی هدایت می کنند و خروجی های این راه تنگ را نیز می بندند. در خیابان ۲۰۴ نزدیک تقاطع با خیابان‌۲۲۳ لحظه به لحظه بر تعداد زائران افزوده می شود و حدود هشت هزار تن از آنها که راه زیادی را زیر آفتاب سوزان آمده بودند، در اثر فشار جمعیت، از دست دادن توان و زیر دست و پا ماندن، جان خود را از دست می دهند. بیش از ۴ هزار زائر در این حادثه به شهادت رسیدند که ایران با ۴۶۴ شهید بیشترین قربانی را داشت.

مأموران سعودی که خود مسبب این فاجعه بودند، نه تنها کمک مؤثری به حجاج نکردند، بلکه با تأخیر فراوان به یاری آنها آمدند که باعث مرگ تعدادی دیگر از زائران شد. بدین ترتیب بزرگترین فاجعۀ انسانی حج در روز عید قربان سال ۱۴۳۶ ق در سرزمین منا رقم خورد. عربستان ساعتی بعد علت وقوع حادثه منا را بی نظمی و بی توجهی حجاج به نکاتی دانست که پلیس امنیتی در مسیر به آنان تأکید کرده بود، اما شاهدان عینی این حادثه نکات دیگری را مطرح می کنند.

همه شاهدان عینی، بدون استثنا می گویند که مسیر حجاج توسط نیروهای امنیتی بسته شد. بدین گونه که انتهای مسیر را بستند و ابتدای مسیر را باز گذاشتند و حجاج را بدان مسیر هدایت کردند. بدین ترتیب صدها هزار نفر که به واسطه انبوه جمعیت، چند قدم جلوترشان را نمی دیدند – چه رسد به اینکه انتهای مسیر را ببینند – غافل از این انسداد، وارد تله شدند و یکی از وحشتناک ترین و مرگبارترین ازدحام ها شکل گرفت.

سعودی ها، تا کنون پاسخ این سؤال ساده که "چرا مسیر را بستند؟” نداده اند. تصاویر عبور کاروان خودروهای شاهزاده عربستانی که در فضای مجازی دست به دست شد و علت انسداد مسیر اعلام گردید نیز متعلق به سال های قبل بوده است لذا علت ماجرا، عبور این خودروها نبوده است. هر چه غیر عمدی باشد، بستن مسیر و استقرار نیروهای امنیتی برای جلوگیری از خروج حجاج از مخمصه، کاری کاملاً تعمدی است و کسی نمی تواند بگوید راه را به طور غیر عمدی بستیم و به طور غیر عمدی مانع حرکت حجاج شدیم! سعودی ها نه تنها راه را بستند بلکه بعد از ایجاد تراکم انسانی و آغاز ماجرا که به اولین مرگ ها انجامید نیز، راه را نگشودند. یک شاهد عینی می گفت که در نقطه انسداد، کامیونی مملو از نظامیان سعودی مستقر بود و حجاج جرأت نکردند با هجوم به آنها، راه را باز کنند. البته هیچ کدام از حاجیان در آن دقایق نمی دانست که واقعاً چه فاجعه ای در انتظارشان است.

ابتدا گمان می رفت با مسدود شدن مسیر، عده ای در همان دقایق اولیه کشته یا مجروح شده اند و سپس با ورود نیروهای امدادی و امنیتی، بحران مهار شده است. اما شاهدان عینی که توانسته اند از آن قتلگاه جان سالم به در ببرند، همگی می گویند که از لحظه وقوع حادثه تا حدود سه ساعت بعد از آن، جمعیت روی هم ریخته شده بود و کسی به دادشان نرسیده است. اکثر کسانی که در آن حادثه جان خود را از دست دادند، در فاصله ساعت ۸:۴۵ تا ساعت ۱۲ که اولین گروه نیروهای امدادی از راه رسیدند، دچار مرگ تدریجی شدند. حجاج که برای رسیدن به آن نقطه حدود ۸ کیلومتر پیاده روی کرده بودند، بعد از گیر افتادن در ازدحام انسانی، دیگر توانی برای حرکت و فرار نداشتند.

یکی از آنها که توانسته است سه ساعت دوام بیاورد چنین می گوید: حداکثر توانی که داشتم این بود که بتوانم نفس بکشم و حتی نمی توانستم دست و پاهایم را تکان بدهم. آدم ها تا ۵ – ۴ لایه روی هم ریخته شده بودند. در کنار من، یک حاجی دیگر افتاده بود و هنوز زنده بود. ساعتی بعد با صدای ضعیفی به من گفت: «آیا آسمان دارد سیاه می شود؟ به آسمان نگاه کردم. آسمان سیاه نمی شد، او در حال مرگ بود و لحظاتی بعد از دنیا رفت» کمی بعد، من هم احساس کردم آسمان دارد سیاه می شود… بعد از مدتی و در حالی که در آستانه مرگ بودم، نجاتم دادند.

در آن سه ساعت، حتی به قربانیانی که در هوای ۴۵ الی ۵۰ درجه صحرای منا، روی هم انباشته شده و از تشنگی ضعف کرده بودند، آب هم نرساندند.

یکی دیگر از حجاج که ساعت ها زیر آفتاب افتاده بود در این باره می گوید: از فشار و تشنگی در حال مرگ بودیم. برخی حجاج آفریقایی که در آن سوی نرده های مسیر چادر داشتند، از روی نرده ها برایمان آب معدنی پرتاب می کردند و همین آب ها ، جان خیلی ها را نجات داد. بدون آب حتی نفش کشیدن هم برایمان سخت بود. یکی از همان حجاج آفریقایی، شیلنگ کولر خیمه را باز و از پشت نرده ها، ما را آبپاشی کرد؛ کارش نجات بخش بود چون کمی جان گرفتیم.

یک پزشک ایرانی که آن روز در منا بود چنین می گوید: اگر در آن شرایط که به علت حرارت هوا، تعریق، پیاده روی طولانی، استرس و … آب بدن افراد از دست رفته بود، فقط آب می رساندند، بسیاری از قربانیان، حتماً زنده می ماندند. در اطراف محلی که حاجیان روی هم تلنبار شده و در حال مرگ بودند، نرده های آهنی قرار داشت و آن سوی نرده ها نیز خیمه های برخی کشورها؛ با این حال، حاجیان آن سوی نرده ها، حداکثر کاری که کردند، پرتاب بطری های آب معدنی و آب پاشی بود. این سؤال پیش می آید که آیا آنها نمی توانستند برای نجات حجاج این سوی نرده ها، کار دیگری جز رساندن آب – مثلاً کندن نرده ها – انجام دهند؟

جواب این سؤال ها مشخص نیست؛ آیا اساساً امکان کمک نبود؟ آیا امکان کمک بود و کوتاهی کردند؟ آیا مانعی برای کمک ایجاد شده بود؟ این ها سؤالات مهمی هستند و اگر جواب این باشد که می توانستند کمک کنند و نکردند، آنگاه باید به حال جهان اسلام و مسلمانان منفعل آن، تأسف بسیارخورد.

نه تنها نیروهای امدادی سعودی با تأخیر فراوان به محل رسیدند، بلکه به نیروهای امدادی کشورهای حاضر در منا هم اجازه ندادند. یک راننده ایرانی آمبولانس می گوید که به سرعت راهی محل حادثه شدیم ولی نیروهای امنیتی مانع شدند. گویا می خواستند با محاصره منطقه، ابعاد فاجعه را پنهان کنند. با این حال، تعدادی از نیروهای امدادی ایران و سایر کشورها توانستند به محل فاجعه برسند و عملیات نجات را با امکانات و تعداد محدودشان آغاز کنند.

این که چرا نیروهای امدادی و پزشکی عربستان با این همه تأخیر رسیدند، جای تأمل و شگفتی دارد چرا که روز عید قربان، مهم ترین محل در عربستان همان مناست که بزرگ ترین تجمع انسانی جهان را در خود جای داده است و طبیعتاً باید همه امکانات پزشکی و امدادی مکه و حتی شهرهای اطراف، متوجه منا باشد به ویژه آن که قبلاً نیز در آنجا حوادث ناشی از تراکم انسانی رخ داده بود.

چندین نکته که نشان از بی مدیریتی و بی کفایتی آل سعود داشت

بعد از رسیدن نیروهای امدادی عربستان، تلاش جدی برای تفکیک کشته ها و مجروحانی که عمدتاً بیهوش شده بودند، صورت نگرفت و بسیاری از مجروحان که زنده ولی بیهوش بودند، در میان کشته شدگان از محل حادثه منتقل شدند.

یکی از مجروحان می گوید: بعد از چند ساعت که با بدن های برهنه زیر آفتاب شدید صحرا بودیم، نیروهای امنیتی وارد شدند و به هوای اینکه ما مُرده ایم، با چکمه از روی ما رد می شدند.

یک هفته از وقوع حادثه گذشت، اما تعداد کشته شدگان به طور دقیق و رسمی اعلام نشد، سعودی ها می گویند کمتر از ۸۰۰ نفر در این ماجرا کشته شده اند که قطعاً ادعایی بیش نیست و تعداد کشته شدگان چندین برابر است. گزارش ها نشان می داد که علاوه بر اجساد موجود در سردخانه ها، جسدهای زیادی که شمارشان معلوم نیست در بیش از ۲۰ کانتینر یخچال دار نگهداری می شوند.

در حین حادثه منا، اولین چیزی که مجروحان از دست دادند، تلفن های همراهشان بود. آنها بعد از انتقال به بیمارستان های سعودی، خواستار تماس با خانواده ها و کاروان هایشان بودند تا خبر زنده بودنشان را بدهند. با این حال، سعودی ها، نه تنها اقدام به آمار گیری از مجروحان و اطلاع رسانی به کاروان ها نکردند، بلکه حتی از دادن یک گوشی به مدت یک دقیقه به آنها نیز خودداری کردند. بنابراین، مسؤولان کاروان ها مجبور شدند مانند عصر ماقبل ارتباطات، بیمارستان ها را تخت به تخت جست و جو کنند. به همین دلیل است که تا یک هفته بعد از ماجرا، هر روز تعدادی زخمی در بیمارستان ها پیدا می شوند!

بعد از این ماجرا، سعودی ها نه تنها فعالیت های خبرنگاران خارجی را بسیار محدود کردند، بلکه با زائرانی که در حال عکسبرداری یا تصویر برداری با موبایل بودند برخورد و موبایل شان را ضبط می کردند. شبکه های تلویزیونی عربستان نیز در روز حادثه، خبرهای عادی پخش می کردند و تنها اشاره ای گذرا به ماجرا داشتند که طی آن، مسؤولان عربستانی می گفتند که همه چیز در کنترل است و جای نگرانی نیست .

سعودی ها حتی در نگهداری اجساد هم نهایت بی لیاقتی را از خود نشان داده اند. افرادی که برای شناسایی پیکرهای جان باختگان به سردخانه ها رفته اند می گویند به دلیل دمای نامناسب سردخانه ها و سرمایش اندک آنها، اجساد وضعیت نامناسبی داشتند.

حادثه منا ابعاد بسیار غم انگیزی برای همه مسلمانان داشت، اما ایران به غمی عمیق تر دچار شد، ۴۶۴ زائر ایرانی جان خود را از دست دادند و ایران در لیست آمار حجاجی که جان خود را از دست دادند، صدر نشین بود.

در این حادثه متأسفانه شخصیت های شاخصی نیز جان خود را از دست دادند از جمله:غضنفر اصل رکن آبادی، دیپلمات ایرانی که از سال ۱۳۸۹ تا اردیبهشت ۱۳۹۳ سفیر ایران در لبنان؛حجت الاسلام محمدصادق اخوان، معاون برنامه ریزی و آمار مرکز شوراهای حل اختلاف کشور،علی اصغر فولادگر؛ کارشناس مسائل خاورمیانه و یکی از اعضای سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران؛محمدرحیم آقایی پور، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در اسلوونی؛احمد فهیمانیز که معاون اداره نمایندگی های تشریفات وزارت امور خارجه؛حسن حسینی مقدم، سرکنسول جمهوری اسلامی ایران ومرجان نازقلیچی، اولین فرماندار زن بندر ترکمن.

واکنش فاجعه آمیز ال سعود به فاجعه منا

واکنش ال سعود به این فاجعه، فاجعه آمیزتر از اصل فاجعه بود. کسانی که خود را خادم الحرمین می دانند حاضر به پذیرش هیچ گونه مسئولیتی در این زمینه نشدند. آنها خود حجاج را مسئول بروز این فاجعه دانستند. روزنامه الخبار در این زمینه نوشت: "به رغم اینکه مقام‌های عربستان فرصت داشتند از ناتوانی خود در مدیریت حج پوزش بطلبند، کار را به جایی رساندند که به جای عذرخواهی از خانواده قربانیان فاجعه منا، با بی شرمی تمام، دیگران را مسئول این فاجعه معرفی می کنند. شگفت انگیز آن که اندک زمانی پس از فاجعه منا، «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان به دلیل آنچه موفقیت در برگزاری مناسک حج خواند، به «محمد بن نایف» ولیعهد سابق عربستان در مدیریت خوب مناسک حج تبریک گفت.”

واکنش مسئولان ایران به کشتار در منا

در پی حادثه مرگبار منا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی ایران سه روز عزای عمومی اعلام کرد و رئیس جمهور ایران هم دستور تشکیل جلسه فوق‌العاده هیئت دولت برای بررسی حادثه را داد.

این حادثه زمانی رخ داد که تنش دیپلماتیک میان ایران و عربستان هم‌‌زمان با درگیری‌های یمن در ماه‌های اخیر به اوج خود رسید بود. آن زمان خطیب نماز جمعه تهران دلیل حادثه منا را «عدم لیاقت مدیریت حج» توسط عربستان خواند و دیگر مقام‌های ایران هم با انتقاد از عربستان خواهان پذیرش مسئولیت این حادثه توسط دولت سعودی شده‌اند.

رهبر انقلاب، در پیام روز پنج‌شنبه دوم مهر گفت: "دولت سعودی موظف است مسئولیت سنگین خود را در این حادثه‌ی تلخ پذیرفته و به لوازم آن به قاعده‌ حق و انصاف عمل کند. مدیریت غلط و اقدامات ناشایسته که عامل این فاجعه بوده نباید از نظر دور بماند. رهبر انقلاب همچنین در جمع دانش‌آموختگان دانشکده علوم و فنون دریایی نوشهر به سعودی‌ها گوشزد کردند که تکرار برخوردهای اهانت‌آمیز با حجاج ایرانی، عکس‌العمل «خشن» ایران را در پی خواهد داشت. سعودی‌ها تا پیش از این در روند شناسایی جان باختگان اخلال ایجاد می‌کردند، بلافاصله ساعاتی بعد از این موضع‌گیری تند گفتند که همه اجساد ایرانی و حتی اجساد مجهول‌الهویه که بنطر می‌رسد ایرانی باشد را به تهران می‌فرستند تا خود ایرانی‌ها کار شناسایی را انجام دهند.

مراجع عظام تقلیدکه در پی وقوع حادثه منا، در پیام‌های جداگانه کشتار مسلمانان را در نتیجه بی‌تدبیری محکوم کردند، با روشن‌تر شدن ابعاد این واقعه بار دیگر به اعلام موضع پرداختند و تأکید داشتند: رژیم آل‌سعود غده سرطانی است. لازم است تا کمیته حقیقت‌یاب برای فاجعه منا هر چه سریعتر تشکیل شود. همچنین داعیه‌داران حقوق‌بشر حرامی‌ها را از حرم دور کنند. حضرات آیات سبحانی،‌ نوری همدانی، مکارم شیرازی و جوادی آملی از مراجع عظام تقلید در جلسات درس و دیدارهای خود ضمن محکوم کردن سوءتدبیر دولت عربستان سعودی، خواستار تشکیل کمیته‌های حقیقت‌یاب برای مشخص شدن علت وقوع حوادث اخیر در این کشور و کشته شدن حجاج بی‌گناه شدند.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، از عربستان سعودی خواست که با ستاد حج و بعثه رهبر ایران برای امدادرسانی به زائران ایرانی همکاری کند. آقای روحانی گفت که به وزیر خارجه ماموریت داده است تا با مقام‌های سعودی تماس بگیرد و اقدامات لازم را در خصوص این حادثه انجام دهد. آقای روحانی پیشتر از دولت عربستان خواسته بود "ضمن به عهده گرفتن مسئولیت این فاجعه، به وظائف قانونی واسلامی خود در این زمینه عمل نمایند”.

مرحوم آیت اللههاشمی رفسنجانی، در پیامی گفت: «اگرچه مرگ مظلومانه حجاج خانه خدا در احرام، آن هم قبل از اتمام اعمال حج و در منا… اجر عظیمی در بارگاه الهی دارد، اما از تقصیر و سوء مدیریت مسئولان نظم این مراسم عظیم در دولت عربستان کم نمی‌شود ودر قبال آن مسئولند و باید برای دنیای اسلام توضیح دهند»

آیت الله آملی لاریجانی رییس قوه قضاییهدر پیامی بیان کرد که دولت سعودی باید مسئولیت مدیریت غلط خود را که موجب بروز این فاجعه شد بپذیرد و پاسخ‌گوی آن باشد.

علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران، در پیام خود خواهان بررسی علل ناتوانی متولیان برگزاری این مراسم در انجام وظایف خود و قصور صورت گرفته شده و پیشنهاد داده است که مدیریت برگزاری حج از سوی تمام کشورهای مسلمان، سازمان کنفرانس اسلامی و بین المجالس اسلامی مورد بررسی قرار بگیرد و تمهیدات لازم برای برگزاری مراسم مطلوب حج اندیشیده شود. به گفته آقای لاریجانی آنچه همه ملت‌های مسلمان انتظار دارند آن است که دولت سعودی به وظایف خود با تدبیر و تعهد عمل نموده، ضمن برخورد با مجرمین و خاطیان توضیحات قانع کننده‌ای در مورد آنچه بر میهمانان ضیافت الهی رفته است به امت اسلامی و جهانیان ارائه دهد.

محمد امامی کاشانی، امام جمعه تهران، در خطبه‌های نماز جمعه، با لحنی تند از عربستان انتقاد کرده و گفته است: "اینکه بگویند حجاج خودشان بی‌نظمی کرده‌اند و هوا گرم بود، دنیا نمی‌پذیرد و این دروغ است. اصل قصه را همه می‌دانند که آن عدم لیاقت مدیریت حج بوده و راه را بستند و وضع را به این صورت در‌آوردند. بنابراین عربستان باید آن را پذیرفته و این کار غلط را غلط بداند و مدیران را نیز مواخذه کند.” آقای امامی کاشانی خواهان سپردن مدیریت حج به سازمان کنفرانس اسلامی شده و امکان مراجعه کشورهای اسلانی به دادگاه بین‌المللی برای روشن شدن تکلیف این حادثه را مطرح کرده است.

علی مطهری، نماینده مجلس ایران، گفت: شاید این حادثه حکمتی داشته و مقدمه‌ای برای تغییر نظام سیاسی عربستان و سقوط آل سعود باشد تا مسلمانان از دست این خانواده که به دست استعمار انگلیس در عربستان حاکم شدند نجات یابند.

محمد یزدی، رئیس وقت مجلس خبرگان، در پیامی گفت: ضرورت پیگیری جدی موضوع و پذیرش مسئولیت سهل‌انگاری و سوء مدیریت کسانی که خود را خادم‌الحرمین می‌نامند، اما به جای تأمین امنیت مسلمین در موسم حج با دخالت‌های نابجا در امور سایر کشورهای اسلامی به ویژه یمن مظلوم و حمایت از گروه‌های تندرو و افراطی چهره اسلام را مشوّه کرده و مسلمانان را در بحرین، عراق و سوریه به خاک و خون کشیده و بذر عداوت، دشمنی و ناامنی را در منطقه می کارند بر کسی پوشیده نیست.

انتقاد کشورهای جهان از بی مسئولیتی سعودی ها در فاجعه منا

مصر

«شریف شحاته» عضو مجمع جهانی علمای مسلمان مصر در قاهره درباره فاجعه اخیر کشته شدن بیش از یک هزار زائر خانه خدا در منا اظهار داشت: ما این مصیبت بزرگ و همچنین حادثه اخیر سقوط جرثقیل در مسجد الحرام را به خانواده‌های قربانیان و همچنین امت اسلامی تسلیت می‌گوییم.

وی افزود: اینگونه حوادث که با قربانی شدن صدها تن از مسلمانان همراه است، سوال‌های متعددی را خطاب به حکومت سعودی مطرح می‌کند، اینکه چرا و چگونه چنین فجایعی روی می‌دهد و تدابیر امنیتی عربستان برای حفظ جان مسلمانان در ایام پر ازدحام حج چیست. ما نمی‌خواهیم تلاش عربستان در اداره مراسم حج را نادیده بگیریم، اما درباره این حادثه مقامات سعودی باید به اشتباه و سوء مدیریت خود اعتراف کنند.

«ابراهیم الغنیمی» کارشناس مصر و استاد سابق فقه دانشگاه الازهر در قاهره با عنوان کردن مسئله «فرار رو به جلوی مقامات سعودی در مقصر خواندن حجاج»، ادعای دولت سعودی درباره سرپیچی برخی حجاج از مقررات در مسیر عبور و مرور به سوی رمی جمرات را باطل خواند.

وی افزود: مقامات سعودی اصلا نمی‌گویند منظورشان از مقررات وضع شده چیست و آیا بر فرض غلط مذکور که هر کاروان و فردی بخواد ساز خودش را کوک کند، آیا برگزار‌کنندگان مراسم و ماموران امنیتی نباید برای حفظ جان بقیه نسبت به برقراری نظم اقدام کنند؟

الغنیمی گفت: عربستان باید با شجاعت اعتراف کند که تاخیر در رسیدن نیروهای انتظامی و امدادرسانی به محل حادثه منا موجب افزایش آمار جان باختگان شده است.

«سلیمان منصور» خطیب و یکی از علمای اوقاف مصر در قاهره با اعلام اینکه «دولت سعودی در خدمت به بیت‌الله الحرام ناتوان است»، تصریح کرد: برنامه‌ریزی برای ادای مناسک حج امسال در سطح مناسبی صورت نگرفته بود، علی رغم اینکه عربستان سعودی در این زمینه دارای تجربه بسیاری است.

این خطیب مصری افزود: تکرار کشتار حجاج خشم و غضب بسیاری را برانگیخته است، به ویژه آنکه مسئولان سعودی درباره این حادثه واکنش‌های غیرمنطقی نشان داده و تلاش دارند، این موضوع را توجیه کرده و آن را با پرداخت غرامت‌های مالی جبران کنند.

روزنامه مصری «المقال» نیز با انتشار گزارش «یک‌کلام؛ خون حجاج بر گردن آل سعود است»، ضمن اعلام حمایت از مواضع ایران درباره فاجعه منا؛ اعلام کرد خون حجاج جان باخته در این حادثه بر گردن عربستان است. این روزنامه مصری با حمله و انتقاد شدید از حُکام سعودی، مسئولیت خون حجاج را که در رمی جمرات در منا کشته شدند، متوجه حکومت سعودی دانست و از تلاش‌های این کشور برای فرار از پذیرش مسئولیت این حادثه ابراز شگفتی کرد.

این روزنامه معتبر مصری چهار مقاله در انتقاد شدید از عربستان منتشر کرد. «عماد حمدی» در مقاله‌ای تحت عنوان «تنها یک سخن: خون حجاج بر گردن آل‌سعود است» در انتقادی شدید به عربستان و کوتاهی آن در برنامه‌ریزی برای حج نوشت: با وجود تکرار این حوادث در سال‌های اخیر، اما عربستان به طور جدی با آن برخورد نمی‌کند و از مسوول دانستن حجاج ابایی ندارد. نویسنده این گزارش با انتقاد از برخورد «عبدالفتاح السیسی»، رئیس‌جمهور مصر و با بیان این که وی در نظر دارد آل‌سعود را از اتهام جنایت حادثه منا تبرئه کند، نوشت: به جای اینکه عربستان از جهان اسلام به خاطر این فاجعه عذرخواهی کند، السیسی با نوشتن پیامی به پادشاه عربستان تسلیت گفت، در حالی که وی باید ابتدا خانواده‌های حجاج مصری را تسلیت می‌داد.

لبنان

«سید حسن نصرالله» دبیر کل حزب‌الله لبنان نیز در مصاحبه با شبکه المنار، گفت: این حادثه برای هر انسانی، غم‌انگیز بود و برای مسلمانان غم انگیزتر و واقعا دردناک بود. اما این‌که این حادثه را سیاسی کنند، برای کشته شدگان و خانواده‌های آنان دردناک‌‌تر است.

«امیل لحود» رئیس جمهور اسبق لبنان با صدور بیانیه‌ای با ابراز تاسف و ناراحتی از وقوع فاجعه منا، به خانواده‌های قربانیان و کشورهایشان تسلیت و برای مجروحان آرزوی بهبودی عاجل کرد. لحود با بیان اینکه شمار قربانیان فاجعه مکه از حد تصور عقل آدمی فراتر رفته، گفت: علت این حادثه همچنان نامعلوم است و نشان می‌دهد که مقامات سعودی می‌بایست اقداماتی را برای جلوگیری از وقوع این فاجعه اتخاذ می‌کردند ولی چنین نکرده‌اند.

وی با اشاره به تکرار چنین حوادث ناگواری برای حجاج بیت الله الحرام، تاکید کرد: علتی که اعلام می‌شود همواره یکی است و آن «هل دادن حجاج» است. گویی که مسئولیت این گونه حوادث همواره بر گردن قربانیان است.

«ولید سکریه» نماینده برجسته پارلمان لبنان نیز با اشاره به فاجعه «منا»، مقامات عربستان سعودی را مسئول حوادث موسم امسال سرزمین وحی خواند و با اشاره به تکرار حوادث ناخوشایند در مراسم حج طی سالیان گذشته، تاکید کرد که به علت تکرار چنین حوادثی، مسئولیت آن متوجه مقامات سعودی است.

وی همچنین تاکید کرد: ایران به عنوان یک طرف اسلامی اساسی، حق دارد به منظور تأمین امنیت شهروندانش، مشارکت در برگزاری مناسک حج را خواستار شود.

«نبیه بری» رئیس پارلمان لبنان نیز با ارسال پیامی، «فاجعه منا» را مقامات جمهوری اسلامی ایران تسلیت گفت.

تلویزیون «المستقبل» لبنان در خبر کوتاهی اعلام کرد: نبیه بری رئیس پارلمان لبنان با ارسال پیامی،‌ فاجعه منا را به «سید علی خامنه‌ای» رهبر ایران، «حسن روحانی» رئیس جمهور و «علی اکبر ولایتی» مشاور رهبر ایران تسلیت گفت.

«ولید جنبلاط» رئیس حزب تقدمی و اشتراکی و رهبر سیاسی دروزی‌های لبنان در تماس تلفنی با محمد فتحعلی سفیر جمهوری اسلامی ایران در لبنان، جان باختن گروهی از حجاج ایران در حادثه منا را تسلیت گفت. وی با دردناک توصیف کردن این حادثه اظهار داشت: تسلیت صمیمانه خود را به مناسبت این حادثه دردناک که بر حجاج ایرانی در منا گذشت ابراز می‌دارم.

در همین ارتباط، شیخ حسن عبدالله مفتی «صور و جبل عامل» لبنان در تماس تلفنی با هیات های رسمی و محلی عربستان پس از حادثه منا اعلام کرد که «این فاجعه ای حقیقی است که رخ داده است و به خانواده قربانیان تسلیت می گوئیم.»

شیخ «غازی حنینه»، از علمای اهل تسنن لبنان و رئیس جریان وحدوی النهضه این کشور در بیروت درباره فاجعه منا با رد غیرمترقبه خواندن فاجعه منا اظهار داشت: این اولین باری نیست که به دلیل سوء مدیریت مقامات عربستان شاهد حوادث ناگواری از این دست برای حجاج بیت‌الله الحرام در مکه مکرمه هستیم.

وی افزود: دولت عربستان می‌بایست با برنامه‌ریزی دقیق و با بکارگیری نیروهای دفاع شهری کافی مسیرهای عبوری خیل جمعیت زوار که به سوی رمی جمرات در حرکت بودند، ساماندهی می‌کرد.

روزنامه «الدیار» لبنان در گزارشی، علت مرگ هزاران حاجی در سرزمین «منا» در پنج کیلومتری مکه مکرمه را حضور کاروان پر خدم و حشم «سلمان بن عبدالعزیز» جانشین ولی‌عهد سعودی، پسر شاه و وزیر دفاع در مرکز منا دانست و نوشت: مقامات عربستان سعودی تلاش می‌کنند خبر عبور کاروان رسمی را که به کشته شدن حدود ۱۰۰۰ حاجی و مصدومیت بیش از ۲۰۰۰ حاجی بیت‌الله الحرام منتجر شد، مخفی کنند.

روزنامه «الاخبار» لبنان نیز در گزارشی به نوشته «فؤاد ابراهیم» معارض سعودی با تأکید بر اینکه «مطالبه بازنگری مدیریت «حج» عربستان را نگران کرده است»، نوشت، حادثه کشته شدن حجاج پیش از این بارها سابقه داشته است، کشته شدن ۱۴۰۰ نفر در سال ۱۹۹۰ که بیشتر قربانی‌ها حجاج آسیایی بودند و حادثه آتش‌سوزی در منا در سال ۱۹۷۵ که صدها حاجی یا سوختند یا خفه شدند.

به نوشته الاخبار، بر خلاف حوادث گذشته اما، حکومت سعودی سعی در وارونه‌سازی روایت حادثه دارد و به این دلیل به سرعت اقدام به جمع‌آوری دوربین‌های تعبیه شده در محل حادثه کرده است و نگهبانان دوربین‌ها نیز بازداشت شده‌اند تا اطلاعاتی به بیرون درز نکند.

عراق

«نوری المالکی»، نخست وزیر سابق عراق به نحوۀ مدیریت حج از سوی مقامات سعودی اعتراض کرد و اظهار داشت، فاجعه منا «سندی بر بی‌کفایتی حکام عربستان در مدیریت مناسک حج است». نخست وزیر پیشین عراق با اشاره به عدم صلاحیت مسئولان عربستان برای مدیریت حج، تأکید کرد که باید حج تحت مدیریت و نظارت سازمان همکاری اسلامی قرار گیرد.

مالکی همچنین تصریح کرد، حکام عربستان با فریضه حج، سیاسی برخورد می‌کنند و تبعه‌های کشورهایی را از ادای این فریضه محروم می‌کنند که از نظر سیاسی با آنها رابطه‌ای ندارد و این مسئله نیز دلیل دیگری بر این است که مسئولان رسمی عربستان برای مدیریت حج صلاحیت ندارند و شایسته نظارت بر مدیریت چنین مناسبت های بزرگ اسلامی نیستند.

«حسن سالم» رئیس ائتلاف «صادقون» عراق نیز فاجعه "منا” را ساختگی خواند و گفت ریاض به این بهانه اقدام به ربایش مسئولان عراقی و ایرانی کرده است. وی در ادامه گفت مقامات عربستان تروریست هستند و فاجعه «منا» یک اقدام ساختگی است تا بهانه‌ای برای ربایش مسئولان عراقی و ایرانی باشد.

وی تصریح کرد «تروریسم عربستانی» حجاج بیت‌الله الحرام را نیز در مسأله "منا” در برگرفت و عبور کاروان «سلمان بن عبدالعزیز» جانشین ولی‌عهد منجر به قربانی شدن دو هزار حج‌گزار شد؛ بسیاری از این زائران از مسئولان عراقی و ایرانی و کشورهای عربی هستند که به بهانه فاجعه منا ربوده شده‌اند؛ سالم سپس با حالت سوالی پرسید چه بر سر ۴۰۰ حج‌گزار ناپدید شده آمده است؟

ترکیه

«رجب طیب اردوغان» رئیس‌‌جمهوری ترکیه، در بحبوحه گسترش انتقادهای بین‌المللی از عملکرد عربستان سعودی در مدیریت برگزاری مناسک حج، پس از حادثه «منا» از ریاض دفاع کرد. رئیس‌جمهور ترکیه در جمع خبرنگاران در استانبول گفته بود: «(درباره کشته‌شدگان حج) برخی رویکردهای منفی وجود داشته است. برخی از مدیریت انتقاد کرده و برخی گفته‌اند مشکلاتی در زمینه سازمان‌دهی وجود داشته است. فکر نمی‌‌کنم این رویکردها مناسب باشند.»

در حالی که «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه با وجود افزایش انتقادهای بین‌المللی از عملکرد عربستان سعودی در مدیریت برگزاری مناسک حج، پس از حادثه «منا» از ریاض دفاع کرد، اما نایب رئیس حزب عدالت و توسعه به طور تلویحی به بی‌کفایتی آل سعود در اداره مناسک حج اذعان داشت.

«محمد علی شاهین» نایب رئیس حزب عدالت و توسعه در ترکیه گفت که کشورش می‌تواند بهتر از عربستان، مناسک حج را اداره و سازماندهی کند.

وی در گفت‌وگو با خبرگزاری ترکی «دوغان» اظهار داشت: آیا ما می‌توانیم درباره آنچه که در «منا» روی داد از قضا و قدر سخن بگوییم؟ در منا اهمالی صورت گرفته و این همه انسان بر سر همین اهمال جان خود را از دست داده‌اند. اگر ترکیه مسئول سازماندهی مناسک حج می‌شد، به اذن الهی، هیچ‌کس زخمی هم نمی‌شد.

«ابراهیم ملیح گوچک»، شهردار آنکارا نیز در قبال این فاجعه بزرگ و غم بار موضع گیری کرد و در حساب توییتری خودش نوشته «این غم، غم بزرگی است.» وی ادامه می‌دهد «از سعودی‌ها بخواهید که مدیریت حج را به ما بسپارند. بیایید ما این مسئله را حل کنیم.»

رئیس امور دینی ترکیه نیز با تاکید بر اینکه مدیریت حج مشکل اساسی دارد، اعلام کرد که برگزاری نشست بین‎المللی برای بحث و بررسی درباره مسایل مربوط به حج ضروری است. «محمد قورماز» اعلام کرده بود:در حادثه‌ای که امروز در منا رخ داده است، ۱۸ حاجی ترک نیز وجود دارند اما تاکنون موفق نشده‌ایم آنها را پیدا کنیم.

فلسطین اشغالی

«عبد الکریم شرقی» رئیس جمعیت دوستی ایران و فلسطین نیز حادثه منا را فاجعه‌ای به تمام معنا توصیف کرد که دلیل آن برنامه‌ریزی نادرست مسئولان عربستان و ناتوانی آنها در اداره مناسک حج بود. وی تاکید کرد: اوج ناتوانی مسئولان عربستان در پس از حادثه و در زمینه امداد و کمک رسانی به حجاج آسیب دیده نمایان شد.

این درحالی است که «ابو حازم»،دبیرکل کمیته مرکزی جنبش فتح الانتفاضه نیز از حکومت عربستان خواست مسئولیت خود در این حادثه را برعهده بگیرد و برای کشف دلایل اصلی این حادثه کمیته حقیقت یابی تشکیل دهد.

«عبدالباری عطوان» روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی سرشناس دنیای عرب، در یادداشتی در روزنامه «رأی الیوم»،با انتقاد شدید از توجیهات مقامات سعودی از ضعف خود در اداره موسم حج، تأکید کرد که «فاجعه منا» نباید بی‌مجازات بماند.

عطوان در این یادداشت، علل اینگونه حوادث را در نهایت امر شاهزادگان سعودی دانست که مستقیما یا غیرمستقیم در پشت حادثه قرار دارند و نوشت: دو هفته پس از فاجعه سقوط جرثقیل بر حجاج در مسجدالحرام که ۱۱۰ نفر قربانی شدند، صبح روز پنجشنبه فاجعه بزرگ‌تر رخ داد و هزاران نفر کشته و مجروح شدند.

این تحلیلگر عرب با بیان اینکه «ما هم به قضا و قدر الهی اعتقاد داریم همانطور که به مشیت خدا ایمان داریم» گفت: همانطور هم ما اعتقاد داریم که تکرار این حوادث استدلالی است قوی بر عدم کفایت ناظران بر برگزاری موسم حج از بالای هرم قدرت در عربستان گرفته تا کوچکترین سرباز در راهنمایی و رانندگی.

یمن

سخنگوی انصار الله یمن نیز با انتقاد از بی کفایتی حاکمان سعودی در اداره امور حج اعلام کرد، فاجعه‎ای که در منا رخ داده است،‌ ایجاب می کند که کشورهای عربی و اسلامی آل سعود را به پای میز محاکمه بکشانند.

سوریه

«بشار اسد» رئیس‌جمهور سوریهپس از وقوع این فاجعه انسانی در منا با ارسال نامه‌ای به رهبر انقلاب اسلامی ایران، جان باختن حجاج ایرانی در فاجعه منا را به ایشان، ملت ایران و خانواده‌های داغدار این حجاج تسلیت گفت.

دیگر مقامات سوری نیز در واکنش به این فاجعه، با حضور در سفارت ایران و با امضای دفتر یادبود جانباختگان ایرانی، ناتوانی عربستان در اداره مناسک حج را عامل اصلی فاجعه منا عنوان کرده و بر اهمیت اداره این مراسم توسط کشورهای اسلامی تأکید کردند.

«محمد جهاد اللحام» رئیس پارلمان سوریه در مصاحبه‌ای مطبوعاتی ضمن تسلیت به خانواده‌های شهدای این فاجعه و آرزوی بهبودی عاجل برای مجروحان، بر وظیفه اخلاقی و دینی حکومت عربستان در تعامل انسانی با این فاجعه تاکید کرد.

در همین راستا «بدر الدین حسون» مفتی سوریه نیز تاکید کرد که حکومت عربستان مسئول حفظ جان تمام حجاج طی مناسک حج است و مسئولیت این حادثه برعهده حکومت عربستان است. بدر الدین حسون همچنین خواستار سپردن اداره حرمین شریفین به کشورهای اسلامی شد.

«ایمن سوسان» معاون وزیر خارجه و امور پناهجویان سوری نیز در سخنانی به اهمیت اداره مناسک حج توسط کشورهای اسلامی جهت جلوگیری از وقوع چنین حوادثی اشاره کرد.

سفیر سوریه در ایران با ابراز همدردی با ملت و دولت ایران در فاجعه منا تأکید کرد: آل سعود تاکنون سیاست وقت کشی را در پیش گرفته است.

وی گفت: رژیم آل سعود در حادثه غم‌بار منا تمامی موازین بین‌المللی، ارزش‌های دینی، اخلاقی و انسانی را نادیده گرفته و تاکنون سیاست وقت‌کشی و وارونه کردن حقایق و واقعیت‌ها را در پیش گرفته است.

عربستان

فاجعه منا در داخل عربستان نیز با واکنشهای ضدونقیضی مواجه بود. «الشیخ علی الابراهیمی» یک معارض عربستانی ضمن خائن خواندن حکومت آل سعود، نسبت به وقوع کشتارهای دیگر به دست حکومت سعودی علیه حجاج بیت‌الله الحرام در عربستان هشدار داد و تأکید کرد مسلمانان و سازمان‌های حقوقی مقابل سفارتخانه‌های عربستان تظاهرات اعتراض‌آمیز برگزار کنند.

این معارض حکومت عربستان، پادشاه سعودی را مسئول کشتار اخیر «منا» دانسته و سکوت وی در قبال این جنایت و نادیده گرفتن خون حجاج بی‌گناهی که جان خود را در این حادثه از دست دادند، محکوم کرد. وی تصریح کرد که حکومت سعودی ناکامی و ناتوانی امنیتی و اخلاقی خود در حمایت از حجاج بیت الله الحرام را به اثبات رساند.

این معارض عربستانی سکوت جامعه جهانی در برابر نقض حقوق قانونی و حق شهروندی مردم عربستان توسط آل سعود را محکوم کرد و از جهان اسلام و سازمان‌های اسلامی خواست برای پایان دادن به نقض حقوق حجاج در عربستان تدبیری بیاندیشند.

الابراهیمی افشا کرد که اطلاعات مستندی وجود دارد که تاکید می‌کند، آل سعود در صدد ارتکاب کشتارهای بیشتر علیه حجاج بیت الله الحرام هستند و به این منظور از ملل مسلمان خواست به حکومت‌های خود برای اتخاذ مواضع جدی‌تر در قبال حکومت سعودی فشار بیاورند.

اما اولین واکنش پادشاه عربستان پس از حادثه «منا» در دیدار با فرماندهان امنیتی مستقر در مراسم حج اعلام شد که روز عید قربان را تبریک و به مناسبت حادثه دلخراش «منا» تسلیت گفت.

وی تاکید کرد که عربستان برای رفع هرگونه موانع جهت پایان مناسک حج به طوری که با آرامش و راحتی ججاج همراه باشد، تلاش می‌کند.

«ملک سلمان» در ادامه مدعی شد که کشورش تمام اقدامات لازم را برای امنیت جان حجاج انجام خواهد داد. در حالی که در فاجعه سرزمین منا تا کنون هزاران نفر کشته شده و تعداد آن‌ها نیز رو به افزایش است؛ پادشاه این کشور در جمع مسئولان کشورهای اسلامی در قصر پادشاهی خود مدعی شد که عربستان همه تلاش خود را برای امنیت و آسایش حجاج به کار می‌گیرد.

«علی عواض عسیری» سفیر عربستان در لبنان نیز واکنش جالبی به این فاجعه داشت و با اعتراض به منتقدان بی کفایتی ریاض در برگزاری و مدیریت مراسم حج اعلام کرد: برخی مواضع در ایران و لبنان ورشکستگی سیاسی است.

سفیر عربستان در بیروت با انتشار بیانیه‌ای بدون هیچ اشاره‌ای به نقش ریاض در فاجعه منا که به کشته و زخمی شدن بیش از دهها هزار زائر بیت الحرام منجر شد، مدعی شد که برخی انتقادات در لبنان و ایران که عربستان را هدف قرار دادند، بیانگر ورشکستگی سیاسی است.

عسیری که دولت کشورش پس از گذشت هشت روز از فاجعه منا حتی از اعلام شمار حقیقی قربانیان طفره می‌رود و از همکاری با کشورهای مسلمان برای تشخیص هویت قربانیان سرباز می‌زند، مدعی شد که بهتر آن بود که منتقدان منتظر نتایج تحقیقات در این زمینه می‌شدند.

ولی‌عهد عربستان نیز دیگر مقامات این کشور بود که واکنش جالبی به این فاجعه داشت. ولی‌عهد عربستان ضمن اشاره به پیگیری تحولات فاجعه منا از سوی پادشاه این کشور، از اقدامات نیروهای امنیتی برگزارکننده مراسم حج امسال در حادثه منا تقدیر کرد.

«محمد بن نایف» ولی‌عهد و وزیر کشور عربستان از آنچه تلاش نیروهای امنیتی مسئول برگزاری مراسم حج در کم کردن خسارت‌های حادثه منا خواند؛ تقدیر کرد.

واکنش وزیر بهداشت عربستان نیز در نوع خود جالب بود.وزیر بهداشت عربستان با حضور در نشست خبری اعلام کرد که با وجود شمار بالای قربانیان حادثه منا، عملکرد وزارت بهداشت در واکنش به این حادثه حرفه‌ای بود.

از سوی دیگر برخی مقامات عربستانی تلاش کردند تا ایران را در این فاجعه مقصر جلوه دهند. «صالح بن محمد آل طالب» خطیب مسجدالحرام در خطبه‌های نماز جمعه امروز مدعی شد ایران به دنبال سوءاستفاده از حادثه منا برای تخریب چهره عربستان است.

وی در اتهام‌زنی‌های خود گفت: خنده‌دار است کسانی که برای شهدای منا فریاد عزا سر می‌دهند همان کسانی هستند که تاریخی جنایت‌بار در بی‌دینی در حرم و ایجاد رعب و وحشت در میان حجاج دارند.

این مقام سعودی فاجعه منا را قضا و قدر توصیف کرد و مدعی شد: گریه کنندگان بر کشته شدگان کسانی هستند که دهها نظامی را به عراق، سوریه و یمن برای کشتن مسلمانان اعزام می‌کنند.

اندونزی

«جوکو ویدودو» رئیس‌جمهوری اندونزی که ۹۱ نفر از اتباع کشورش در میان قربانیان حادثه روز عید قربان در صحرای منا بوده‌اند، در پیامی تصریح کرد: مدیریت مراسم حج باید بهبود یابد تا حوادث مشابه تکرار نشود. وی گفت: «حوادث منا سبب تاثر شدید من شد.»

وی که از چگونگی کشته شدن هموطنانش نیز آگاه شده بوده، مدیریت سعودی‌ها را هم به چالش کشیده و گفته: «مدیریت حج باید بهبود یابد تا حوادث مشابه تکرار نشود.»

«جوکو ویدودو»، رییس جمهور اندونزی، کشوری که بیشترین تعداد مسلمان در جهان را دارد، نوشته «مدیریت مناسک حج باید بهبود پیدا کند تا ما شاهد چنین حوادث تخی نباشیم.»

چین

دیپلمات‌های خارجی مقیم پکن نیز با حضور در محل سفارت ایران در چین نسبت به جان باختگان ایرانی حادثه منا ادای احترام کردند.

تاکنون برخی سفرای خارجی مقیم پکن ضمن درج پیام تسلیت و همدردی در این دفتر، با علی اصغر خاجی سفیر جمهوری اسلامی ایران در چین دیدار و مراتب همدردی خود را با دولت و ملت ایران و خانواده‌های داغدار این حادثه ابراز کردند.

هند

یکی از مهم‌ترین بیانیه‌ها مربوط به هند بود، زمانی که وزیر خارجه این کشور اعلام کرد بر خلاف ادعای مقامات سعودی، شمار کشته‌ها در حادثه منا، بیش از ۱۰۰۰ نفر است.

«سوشما سواراج» در توئیتر نوشت که مقامات سعودی تصاویر دستکم ۱۰۹۰ جنازه را برای آن‌ها ارسال کرده‌اند تا عملیات شناسایی را انجام دهند.

اظهاراتی که بعدا از سوی مقامات پاکستان، اندونزی و نیجریه هم تکرار شد. مقامات تمام این کشورها اعلام کردند که شمار کشته‌ها بیشتر از ۱۰۰۰ نفر است.

پاکستان

«رضا ربانی» رئیس مجلس سنای پاکستان از وزیر امور مذهبی و سرتاج عزیز مشاور نخست وزیر خواست درباره تعداد جانباختگان حجاج پاکستانی در فاجعه منا توضیح دهند.

وی از وزیر امور مذهبی و «سرتاج عزیز» مشاور نخست وزیر برای امنیت ملی و امور خارجی خواسته بود تا درباره تعداد جانباختگان حجاج پاکستانی در فاجعه منا توضیح دهند.

رئیس مجلس سنای پاکستان افزود: مجلس سنا نمی‌تواند نسبت به درخواست‌های مردم درباره مشخص شدن وضعیت حجاج پاکستانی بی‌تفاوت باشد بنابراین دولت باید آمار واقعی قربانیان و مفقود‌شدگان حادثه منا را اعلام کند.

«علامه عارف واحدی»، عضو ارشد شورای علمای شیعه پاکستان با اعلام اینکه «فاجعه منا دسیسه بود» گفت: رصد اتفاقات اخیر فرضیه عمدی بودن کشتار حجاج را تقویت می‌کند، به طوری که کشورهای مسلمان از حالا نگران اعزام حجاج خود در سال‌های آینده هستند.

وی گفت: عربستان به ترویج افراط گرایی در کشورهای اسلامی و حمایت از شبه‌نظامیان در این کشورها اکتفا نکرد و کار به جایی رسیده که اکنون به شهادت مسلمانان در سرزمین مقدس مکه روی آورده است.

دیگر کشورها

«شاهین مصطفی‌یف» وزیر اقتصاد و صنعت جمهوری آذربایجان به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور این کشور با حضور در سفارت ایران در باکو و امضای دفتر یادبود شهدای فاجعه منا با مردم و دولت ایران ابراز همدردی کرد.

سفرا و دیپلمات‌های خارجی مقیم قزاقستان نیز با حضور در سفارت جمهوری اسلامی ایران و نگارش در دفتر یادبود زائران ایرانی کشته شده در حادثه منا در حج امسال مراتب تسلیت و اظهار همدردی خود را به بازماندگان آنان و ملت ایران اعلام کردند.

سفرای تایلند، مصر، هند، جمهوری آذربایجان، لبنان، عمان،عراق، اردن، کره جنوبی، افغانستان، تاجیکستان، معاون وزیر امورخارجه و معاون وزیر دفاع قزاقستان با اظهارات همدردی دفتر یادبود کشته‌شدگان را امضاء کردند.

«صفردوردی تویلی‏‌اف» معاون رئیس جمهور ترکمنستان به همراه «چاری سلیای‏ف» مفتی اعظم این کشور و «احمد حسن‌اف» مدیر کل تشریفات وزارت امور خارجه ترکمنستان نیز با حضور در سفارت جمهوری اسلامی ایران در «عشق‌آباد» ضمن همدردی با ملت ایران دفتر یادبود به مناست جان باختن جمع زیادی از حجاج ایرانی در فاجعه منا را امضا کردند. آنها از جمله مقامات این کشور بودند که در سفارت ایران در عشق‏‌آباد حاضر شده و از سوی رئیس جمهور و مردم ترکمنستان، مراتب تسلیت خود را با دولت و ملت ایران به مناسبت سانحه جان خراش منا ابراز داشتند.

مقامات مغربی نیز از کارشکنی سعودی‌ها در شناسایی قربانیان فاجعه منا انتقاد کردند. رئیس بعثه مغرب با انتقاد از عدم اجازه سعودی‌ها برای دیدن اجساد گفت: دلیل تاخیر در اعلام اسامی کشته شدگان فاجعه منا عدم اجازه عربستان برای حضور در عملیات شناسایی قربانیان است.

محمد بو سعید وزیر اقتصاد و رئیس بعثه مغرب با انتقاد از عدم اجازه سعودی‌ها برای دیدن اجساد گفت: دلیل تاخیر در اعلام اسامی کشته شدگان فاجعه منا عدم اجازه عربستان برای حضور در عملیات شناسایی قربانیان است.

روزنامه گاردیناز قول «کانو سانوسی»، رییس کاروان حجاج نیجریه‌ای در مکه می‌نویسد «ما از مقامات سعودی می‌خواهیم تا دست از فرافکنی و مقصر جلوه دادن دیگران برداشته، و به جای آن به حقیقت ماجرا و دلایل این اتفاق غمبار بپردازند.»

کشورهای غربی

کشورهای غربی عمدتا همانطور که انتظار می‌رفت، به ابراز ناراحتی از بروز این حادثه و تسلیت به بازماندان اکتفا کردند و به واسطه روابط گسترده‌ای که با رژیم سعودی دارند، از انتقاد از مدیریت ریاض خودداری کردند.

وزارت خارجه آمریکا ساعاتی پس از بروز حادثه، با صدور بیانیه‌ای، تنها به پادشاه عربستان و همچنین خانواده‌های درگذشتگان تسلیت گفت.

در مقابل رسانه‌های آمریکایی عمدتا به انتقاد از عربستان سعودی پرداختند. روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی در مورد این حادثه، به نقل از یکی از نیروهای امنیتی عربستان تائید کرد که عبور کاروان یکی از مقامات سعودی، موجب بسته شدن مسیر زوار بوده است.

متحد اصلی آمریکا در اروپا، یعنی انگلستان هم که روابط تجاری عمیقی با سعودی‌ها دارد، با وجود آنکه در روزهای نخست پس از حادثه از سرنوشت ده‌ها نفر از اتباع خود بی‌خبر بود، تلاشی برای روشن شدن وضع آن‌ها انجام نداد.

«ناهید کوثر علی» معلم انگلیسی از جمله اتباع بریتانیا بود که پس از حادثه در مکه، گم شد و خبری از وی نبود. خانواده این زن از لندن و همچنین دولت عربستان به دلیل عدم پاسخگویی در این مورد، به شدت انتقاد کرده‌اند.

در پاسخ به این انتقادات بود که وزارت خارجه انگلیس در بیانیه‌ای اعلام کرد: «در حال ارائه کمک‌های کنسولی به خانواده وی و ارتباط با مقامات محلی هستیم.»

هرچند مقامات رسمی انگلیس در مورد این حادثه سکوت کردند، اما یکی از جنجالی‌ترین اظهارنظرها در مورد حادثه منا، از سوی یک انگلیسی بود.

«محمد جعفری» مشاور آژانس مسافرتی حج و عمره انگلستان که اولین مرکز اعزام زوار از این کشور به مکه است، می‌گوید اقدام نیروهای امنیتی سعودی در مسدود کردن مسیر زواری که راهی فریضه رمی جمرات بودند، موجب بروز این حادثه شده است.

وی که با رادیو بی‌بی‌سی صحبت می‌کرد، گفت: «سعودی‌ها بعد از هر فاجعه می‌گویند که مشیت الهی بوده است. این مشیت الهی نیست، بی‌کفایتی انسانی است.»

جعفری افزود: «دیروز که با زواری که آنجا بودند صحبت می‌کردم، می‌گفتند دلیل اصلی حادثه این بود که پادشاه در کاخش در منا در حال دیدار با مقامات بود و به همین دلیل دو ورودی که در آنجا رمی انجام می‌شد را بسته بودند… اینها دو مسیری بودند که مردم نمی‌توانستند از آن رد شوند.»

او ادامه داد: «وقتی جریانی از مردم در حال ورود است و شما مسیر این جریان را مسدود می‌کنید، جمعیت زیاد می‌شود و نهایتا یک حادثه‌ای رخ می‌دهد.»

وی در ادامه گفت: «این خطای دولت سعودی است، چراکه هر بار یک شاهزاده عبور می‌کند، آن‌ ها مسیرها را می‌بندند بدون آنکه به این فکر کنند که ممکن است فاجعه‌ای رخ دهد.»

به نوشته روزنامه گاردین، او با بیان اینکه دولت انگلیس باید برای ارتقا وضعیت امنیت زائران به عربستان فشار آورد، گفت: «آن‌ها باید مسیرها را تغییر داده و برنامه‌ریزی مناسبی برای مواقع وقوع فاجعه و مدیریت بحران داشته باشند. آن‌ها آنجا دوربین دارند و در طول تحقیقات باید فیلم این دوربین‌ها را بررسی کنند. اگر کسی موجب بروز حادثه شده، باید اخراج شود. باید تحقیقاتی درست، تحقیقاتی جنایی انجام شود.»

به جز بی‌بی‌سی که در گزارش‌هایی هدفمند تلاش کرد اوضاع را به نفع سعودی‌ها تغییر دهد، اغلب رسانه‌های انگلیسی گزارش‌هایی انتقادی منتشر و عربستان را عامل این حادثه دانستند.

روزنامه گاردین در گزارشی با اشاره به تشدید اختلافات در عربستان سعودی، نوشت مشروعیت مذهبی و سیاسی سعودی‌ها بر پایه ادعای آنها به مدیریت حرمین شریفین است بستگی دارد، اما حوادث اخیر در حج ضربه‌ای شدید به مشروعیت آن‌ها زده است.

روزنامه ایندیپندنتهم در گزارشی در مورد حکام عربستان، نوشت «هفته گذشته، ۷۶۹ نفر از مسلمانان در مکه کشته شدند و در ابتدا، حاکمان سعودی کشته شدن این افراد را "مشیت الهی” نامیدند و سپس کشته‌ شدگان را مقصر اعلام کردند.»

این روزنامه افزود: «مکه زمانی نماد مکان سادگی و معنویت بود. امروز، سعودی‌های حریص مکان‌های تاریخی آن را تخریب کردند و آن را به «لاس وگاس» مملو از هتل‌ها، آسمان خراش‌ها و فروشگاههایی تبدیل کردند. فقرا دیگر بضاعت رفتن به مکه را ندارند.»

آلمان، فرانسه، اتریش، اسلوونی و چندین کشور غربی دیگر نیز در پی حادثه منا، پیام تسلیت صادر کردند.

بازگشت خانواده ها به ایران

پس از همه ی کش و قوس ها در روشن شدن علت اصلی حادثه و ابعاد آن و همچنین واکنش های تند کشورها به مدیریت آل سعود، جهان شاهد صحنه های بسیار غم انگیز بود؛ فرودگاه امام خمینی(ره) تهران نیز در روز بازگشت حجاج به کشور غرق در ماتم بود؛ اشک و غم دو نفره هایی که یک نفره بازگشتند را امان نمی داد و تصاویری غم انگیز را در تاریخ ایران ثبت کرد.

تلاش مسئولان ایران پس از فاجعه منا برای روشن شدن ابعاد حادثه

مسئولان جمهوری اسلامی ایران پس از بروز فاجعه منا از همان ابتدای این فاجعه تلاش بسیاری برای کمک به دیگر حجاج و بازماندگان قربانیان و پیدا کردن اجساد و انتقال آنها به جمهوری اسلامی ایران انجام دادند. پس از بازگشت حجاج و برگردانده شدن بیشتر پیکرهای قربانی در فاجعه منا به کشور پیگیری حقوقی فاجعه منا در دستور کار جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت تا از بروز مجدد چنین فجایعی جلوگیری شود. متاسفانه عربستان سعودی به هیچ یک از ابتکارات و تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران اعم از «تلاش‌های دوجانبه»، پیشنهاد «تشکیل کمیته حقیقت‌یاب بین‌المللی اسلامی» از طریق سازمان همکاری اسلامی و حتی «تلاش‌های برادرانه و داوطلبانه برخی از کشورهای اسلامی منطقه» جهت پیگیری آثار و تبعات مصیبت بار حج خونین پاسخ نداد.

تمامی حجاج در هنگام مناسک حج بیمه هستند و دولت عربستان موظف به پرداخت بیمه به بازماندگان قربانیان و آسیب دیدگان حج است که دراثر سهل انگاری و سوء مدیریت آل سعود جان خود را از دست داده اند. اکنون بیش از سه سال از فاجعه منا می گذرد ولی هنوز پرونده قربانیان فاجعه منا باز است و دولت عربستان به این موضوع با بی مسئولیتی برخورد می کند.

حادثه منا مانند بسیاری از حوادث تلخی که در سال های اخیر شاهد آن بودیم بر تاریخ ایران نقش بست، تا دهه ها مظلویت حجاج از یادها نخواهد رفت؛ پیش از حادثه منا و به خصوص پس از حادثه همواره تأکید شده و تأکید می شود که باید امنیت، عزت و منزلت حجاج توسط آل سعود حفظ شود، ایران هرگونه بی احترامی به زائران خانه را نادیده نخواهد گرفت. خوشبختانه در ایام حج سال ۹۵ و ۹۶ حجاج به دور از حادثه یا بی احترامی زیارت خود را به اتمام رساندند. اکنون که در ایام حج سال ۹۷ هستیم، آرزومندیم که زائران خانه خدا به خصوص حجاج ایرانی در سلامتی کامل و با حفظ امنیت، احترام و عزت کامل اعمال حج خود را به اتمام رسانده و به کشور بازگردند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری شفقنا ، تاریخ انتشار 30مرداد 97، کدمطلب: 615695، www.shafaqna.com