شعار سال: مشارکت، یک اصل پذیرفته‌شده در مدیریت شهری است و از آن به‌عنوان محور تحرک و پویایی شهر یاد می‌شود. آنچه امروز شهرداری تهران به آن نیازمند است، حضور فعال شهروندان است تا با کمک هم بتوانند آرمان‌های بلند مدیریت شهری را جامه عمل بپوشانند. تدوین برنامه سوم شهر تهران فرصتی در اختیار شهروندان قرار داده است تا برای نخستین بار شهروندان به‌صورت عملیاتی در اداره امور شهر شریک شوند. این موضوع می‌تواند تغییر نگاه شهروندان به مدیریت شهری و بالعکس را ایجاد و زمینه‌ای فراهم کند که در آن مدیریت شهری و شهروندان دست در دست هم برای اعتلای شهر کوشش کنند. بر خود واجب دانستم تا چند نکته برای تدوین برنامه شهر تهران را بازگو کنم که امیدوارم با اجرایی‌شدن آن راه نوین مدیریت شهری هموارتر و شعار «تهران، شهر زیست‌پذیر و مشارکت‌پذیر» تحقق یابد:

۱- تغییر نگاه باید از محله آغاز شود، به‌این‌ترتیب که ابتدابه‌ساکن، محله‌ها هویت‌یابی شود و برای هرکدام شاخص تعریف و نماد محله معین شود. براین‌اساس معاونت‌های برنامه‌ریزی و توسعه شهری؛ اجتماعی و فرهنگی و نیز نواحی موظف باشند تا در کارگروه‌هایی کاملا محله‌ای در خصوص بازیابی هویت محله یا حتی ایجاد آن برنامه‌ریزی کرده و درنهایت نتایج به‌دست‌آمده در اختیار اهل‌فن (یا کارشناسان و تصمیم‌گیران بالادستی) قرار بگیرد. در این مدت برای هر محله چشم‌اندازی کاملا محلی درخور شأن اهالی و براساس ظرفیت‌های موجود و نیازهای واقعی احصا شود تا برنامه‌ریزی‌های بالادستی رنگ واقعی به خود بگیرد.

منظور از تدوین این برنامه ایجاد اثربخشی فعالیت‌های محلی در قالب فرهنگی، اجتماعی، آموزش‌های شهروندی و هر نوع اقدامی که به ارتقای خدمات و بهبود کیفیت زندگی در محلات است که در آن شعار «شهر زیست‌پذیر» محقق شود. برای تدوین این سند می‌توان از همه ابزارهای محلی چون شورایاری، هیئت‌امنای محلات، افراد فعال در خانه‌ها، کانون‌ها و انجمن‌های فعال محلی که در این سال‌ها در سراهای محلات فعال شده‌اند، ظرفیت سازمان‌ها یا نهادهای ساکن محلی که شاید حتی کاربری‌های فرامحلی دارند، نخبگان محلی که در شناسنامه محلات از آن ها نام برده شده است، محققان و دانشگاهیان محلی که دارای تعلق محله‌ای هستند و هریک از اقشار موجود در محله در یک فراخوان برای کار داوطلبانه و مشارکتی می‌توان بهره برد. مطمئنا فاصله محله‌های محروم با محله‌های برخوردار، در این طرح کاهش می‌یابد و مردم را امیدوار خواهد کرد.

۲- تغییر و اصلاح ساختار سازمانی نواحی برای بهبود و ارتقای کیفیت خدمات شهرداری مهم است. وقتی براساس نیاز محله‌ها برنامه‌ریزی صورت پذیرد، مجموعه اقدامات نواحی متفاوت می‌شود. به‌عنوان‌مثال اقدام برای محله‌ای با هویت گردشگری با اقدام برای محله‌ای با وجود آسیب اجتماعی بالا متفاوت خواهد بود. نیاز است تا تغییر ساختار در انتخاب پرسنل و حتی چارت فعالیت و خدمت نواحی ایجاد شود. به‌عنوان‌مثال خدمات ارائه شده در محله‌ای چون مینابی که دارای بافت فرسوده است باید با خدمات ارائه شده در محله شوش که دارای سد معبر و آسیب اجتماعی زیاد است اما بافت بومی متمرکز و قدیمی دارد، حتما متفاوت باشد.

می‌توان در این مقطع کمیته‌های محلی را با هم آمیخته کرده و نتایج آنه ا را در سند پیشرفت ناحیه‌ای ارائه کرد. در این سند می‌توان امیدوار بود ظرفیت‌های محلی کاملا شناسایی و نوع مشارکت آنها به جهت پیشرفت ناحیه مشخص باشد. همچنین در این سند باید آسیب‌ها و تهدیدهای محلی به شکل منسجم برای مداخلات ظرفیت‌های موجود در ناحیه تعیین و ساختار نواحی براساس نیازهای واقعی شکل بگیرد. مثلا در ناحیه‌ای که جاذبه گردشگری وجود دارد حتما نیاز است تا کارشناس مسئول یا حتی اداره گردشگری ناحیه فعال شود ولی اگر محله‌ای دارای آسیب اجتماعی بالاست دیگر نمی‌توان انتظار داشت اداره گردشگری با همان چارت وظیفه در محله برخوردار فعال باشد.

در این نوع برنامه‌ریزی، نیازها، چارت سازمانی و وظایف سازمانی را خواهند ساخت. همچنین این امر به جهت کاهش هزینه‌ها و مدیریت آن نیز صورت می‌گیرد. جمع‌بندی اینکه مرحله دوم از تدوین برنامه توسعه شهرداری در سطح نواحی خواهد بود که در آن قابلیت‌ها و کاستی‌های شناسایی‌شده و گوشه‌ای از سند توسعه منطقه را تشکیل دهد. برای این منظور کارگروه‌هایی متشکل از دبیران کارگروه محلات که گزارش اقدامات محله را تهیه‌کرده‌اند، تشکیل و سند چشم‌انداز ناحیه تدوین شود.

۳- سند توسعه منطقه یا چشم‌انداز منطقه زمانی واقعی خواهد بود که در آن فقط از کارشناسان شهرداری منطقه نظرخواهی نشده باشد. درصورتی‌که در دو سطح قبلی اسناد محله‌ای و ناحیه‌ای تدوین‌ شده باشد، سند منطقه‌ای دست‌یافتنی خواهد بود. وقتی اسناد توسعه نواحی که برگرفته از نیازها و ظرفیت‌های محله باشد به دست کارشناسان برنامه‌ریزی منطقه‌ای برسد، می‌توان امیدوار بود که در پنج سال آینده اهداف و وظایف سازمان شهرداری هم براساس نیازها و ظرفیت‌های مناطق و هم براساس قوانین و مقررات و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های موجود انجام می‌شود. در این سند همه ظرفیت‌های فعال یا قابل فعال شدن و نیز نیازهای موجود و برنامه رفع آن ها دیده شده است.

چراکه از دیدگاه جامعه شناسان، شهر موجودی زنده است و نمی‌توان فقط با کالبدی شهری برای آن تصمیم‌گیری کرد. اگر به موجودیت زنده‌بودن شهر اذعان داشته باشیم می‌توانیم امیدوار باشیم سند تدوین‌شده حتی قابلیت تولید ظرفیت‌های آینده و نیازهای جدید را خواهد داشت و برای منافع و خطرات احتمالی نیز آماده باشیم. به‌عنوان‌مثال مسئله مدیریت پسماند به‌ظاهر یک فعالیت حوزه خدمات شهری است اما برای نهادینه‌شدن آن نیاز به آموزش شهروندی در حوزه اجتماعی دارد یا سد معبر به‌ظاهر در حوزه فعالیت خدمات شهری قرار دارد اما ریشه در بیکاری و فقر و به‌طورکلی اداره آسیب‌های اجتماعی معاونت اجتماعی دارد. پس کوتاه‌سخن اینکه پس از جمع‌آوری اسناد توسعه نواحی، چشم‌انداز منطقه‌ای به‌صورت زنجیره‌ای برگرفته از محله‌ها پایه‌ریزی خواهد شد.

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت هفته نامه تخصصی حمل و نقل، تاریخ انتشار 7 شهریور 97، کد مطلب: 18572، www.transportationweekly.ir