نیاکان ما هم در همین شرایط آب و هوایی خشکسالی ها را در سیکل های متعدد تجربه کردند اما آنها خلاقیت به خرج دادند و قنات ها و آب بندها و راهکارهای سازگاری با محیط و استفاده بهینه از منابع را ابداع کردند و آنچه که امروز هست را برای ما به جا گذاشتند اما ما چه کردیم.

بیراه نیست که گفته شود دقیقا کارهایی را انجام دادیم که به جای تعدیل شرایط اقلیمی موجود تنش و چالش و بحران را نزدیکتر کردیم.

گواه این گفته به مرحله بحرانی رسیدن منابع آبی در برخی از نقاط کشور است که تابستان امسال شاهدش بودیم.

تغییر در گونه های گیاهی، افزایش کانون های بیابانی، خشک شدن هکتارها جنگل در مناطق مختلف ، تغییر در الگوی بارش ها، بهم خوردن پراکنش بارندگی ها، بارش های سریع و رگباری، روییدن گونه های گرمسیری در مناطق با آب و هوای معتدل ، کم شدن آب های زیرزمینی، گسترش بیابان ها همه و همه مصداق به این جمله تکراری و کلیشه ای است که حال زمین خوب نیست و کره زمین در حال گرم شدن است.

در لرستان میزان بارندگی در مقایسه با سال گذشته 10 درصد و در مقایسه با 30 سال گذشته 15 درصد کاهش داشته است .

آب و هوای استان از منطقه ای معتدل به منطقه ای گرم و خشک تغییر یافته اینها همه بیانگر چالش ها و بحران ها و تنش های ناشی از پدیده اقلیمی تحت عنوان گرم شدن کره زمین است که باید منتظر پیامدهای حادتر آن بود.

**رتبه 14 ایران در بین 16 کشور از نظر بحران آب

غلامرضا چمن پیرا عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان نیز گفت: سیل و خشکسالی دو روی سکه تغییرات آب و هواست که یکی از طریق مازاد آب و دیگری از طریق کمبود آب عمل می‎کند که در واقع خشکسالی بدلیل گستردگی مقیاس زمان و فضای عمل، اصلی‎ترین عامل محیطی کمبود و اختلال جریان آب، گسیختگی توازن اکولوژیک و فقر غذایی به شمار می‎آید.

وی اظهار داشت: بر اساس مطالعات موسسه بین المللی مدیریت آب IWMI ایران در بین 16 کشور از نظر بحران آب در رده 14 قرار دارد که نشان دهنده وضعیت نامناسب منابع آب آن است.

چمن پیرا گفت: از جمله راهکارهای مقابله با بحران آب و خشکسالی توسعه منابع آب، افزایش راندمان آبیاری، استفاده از چرخه افزایندگی آب یا استفاده مجدد و استفاده از منابع آب غیرمتعارف است.

وی افزود: از اقدامات مقابله با این پدیده در حوزه کشاورزی نیز می‎توان به افزایش محصول در قطره، اصلاح ژنتیکی گیاهان و بهبود عملیات کشاورزی اشاره کرد.

این محقق و پژوهشگر حوزه کشاورزی یادآور شد: :تغییرات کوتاه مدت آب و هوایی که می تواند بصورت روزانه و هفتگی و سالانه باشد در حیطه هواشناسی و تغییرات و نوسانات و سیستم های آب و هوایی که در بلندمدت نسبت به میانگین صورت می گیرد و در حیطه اقلیم شناسی قرار می گیرد.

چمن پیرا اظهار داشت: تغییرات بلندمدت آب و هوایی نسبت به میانگین اگر رو به کاهش رطوبت باشد در مقایسه با میانگین دمایی همان منطقه ، خشکسالی را در پی دارد بعنوان مثال میزان بارش 120 میلی متر در یک منطقه در مقایسه با بلندمدت آن نشانه تغییر اقلیم و خشکسالی نیست اما میزان 400 میلی متر برای منطقه ای دیگر با میانگین بارش آن که 520 میلی متر بوده نشان دهنده خشکسالی و تغییر اقلیم است.

**خشکسالی و ضرورت استفاده بهینه از منابع

وی یادآور شد: خشکسالی یک سیکل است که دوره های مختلفی را طی کرده است و از میلیون ها سال قبل این سیکل های دوره ای مختلف وجود داشته است ولی انسان می تواند جلوی این سیکل را بگیرد و یا اینکه با مجموعه اقداماتی که در تخریب منابع طبیعی و محیط زیست انجام می دهد آن را تسریع دهد.

این محقق یادآور شد: ما در منطقه خشک و نیمه خشک آب و هوایی قرار داریم شرایطی آب و هوایی که نیاکانمان هم در آن به سر برده اند آنها اما سازگاری بیشتری با محیط داشته اند و ابتکارهایی همچون قنات و آب بند و راهکارهایی برای نگهداری از منابع را داشته اند و اثرات تغییرات اقلیم و خشکسالی ها را تعدیل کرده اند و از منابع طبیعی بهره برداری اصولی و بهینه صورت گرفته است.

**خشکسالی هولناکترین بلای طبیعی

این محقق یادآور شد:بلایای طبیعی طیف وسیعی از حوادث و وقایع را در برمی گیرد از سیل و زلزله وسایر موراد اما قطعا خشکسالی وسیع ترین و هولناک ترین بلای طبیعی است که در نتیجه تغییرات اقلیمی رخ می دهد.

به گفته وی زلزله ای حتی 9 ریشتری یک استان یا شهر را ویران می کند اما خشکسالی گستره وسیع جغرافیایی را درگیر می کند که تمام موجودات و حیات آنها را تحت تاثیر قرار می دهد.

عضو هیت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان همچنین گفت: تنش آبی آنجاست که آب وجود دارد اما آب به انسان یا گیاه نمی رسد و بحران آبی زمانی است که کلا آب بخصوص آب شرب وجود ندارد همانند جاهایی که در کشور برای آنها با تانکر آبرسانی می شود و یا مناطقی از کشور که از هم اکنون با بحران آب مواجه شده اند.

**آغاز تغییرات اقلیمی از سال 1375

رحمان سهرابی پژوهشگر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان نیز گفت: مطالعات انجام شده و نتایج طرح های تحقیقاتی بدست آمده در کشور نشان می دهد بخصوص در عرصه جنگل ها و مراتع در بخش غربی کشور تاثیرات بسیار منفی بجا گذاشته است و آغاز این تغییرات اقلیمی به سال 1375 برمی گردد.

وی افزود: در پی رصد تاثیرات و اثرات تنش های اقلیمی ، مطالعات و جنگل گردشی هایی را انجام دادیم و به این نتیجه رسیدیم که بسیاری از گونه های آب دوست و کناره رودی هستند که به دلیل کاهش رژیم آبی بستر رودخانه ها و سراب ها و در مسیرهایی که آبهای جاری وجود داشت ، بسیاری از گونه ها خشک شدند.

این محقق ادامه داد: قبل از آن مطالعات در سالهای 74 و 73 نشان می داد که بسیاری از گون ها که می بایست دوره سرما و برف را ببینند به دلیل کاهش برف بسیاری از گونه ها کوه سری مانند گون ها خشک شده بودند و بعد از آن گونه های سرما دوستی دیگر مثل ارژنگ ها به دلیل تغییر اقلیم و بالا رفتن درجه حرارت خشک شدند.

**هجوم زبانه های گرما و خشک شدن جنگل های بلوط

وی افزود: علاوه بر این در پی کاهش میزان بارندگی و کاهش میزان برف گونه های دیگری از نظر اختلاف ارتفاع همانند بادامک ها شروع به خشکی کردند و تغییرات اساسی در حضور و گسترش بعضی از گونه های گرمسیری در مناطق جنوب لرستان و جنوب ایلام به دلیل هجوم زبانه های گرمایی مشاهده می شد و این نشان دهنده کاهش بارندگی و بالا رفتن درجه حرارت ایجاد شده بود.

سهرابی ادامه داد: در جنوب لرستان کهور را داشتیم که خاص مناطق گرمسیری بود و یا اینکه شیشوم را داشتیم که این گونه نیز خاص مناطق گرمسیری و گرم بود و کنار پارسی نیز بعنوان یک گونه گرمسیری بخوبی خود را در لرستان نشان داد.

این محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان افزود: این تغییرات ادامه داشت تا اینکه در سال 1391 بطور وسیع عرصه جنگل ها و بخصوص بلوط ها تحت تاثیر قرار گرفتند و مناطق بسیاری زیادی از استان که درجه حرارت معتدل و گرمتتری داشتند متاثر از این شرایط اقلیمی شدند و بیش از 500 تا 600 هزار هکتار از جنگل ها استان به دلیل گرمای بالا دچار زوال شد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان گفت: از نظر کیفی و کمی در لرستان درختان زیادی از درختان بلوط به دلیل تنش اقلیم از نظرکاهش بارندگی و بالا رفتن میانگین حرارت در تابستان ها از بین رفتند.

**نمایان شدن گونه های گرمسیری بجای گونه های سردسیری

سهرابی با اشاره به پیامدهای تغییرات اقلیمی در عرصه محیط زیست و پوشش گیاهی گفت: در نتیجه تغییرات اقلیمی صورت گرفته در مناطقی از غرب کشور شاهد کاهش برخی مواد و تغییر در خاک و شاهد تغییر در گونه های گیاهی بودیم به اینصورت که گونه های گیاهی گرمسیری خود را در غرب کشور نمایان کردند.

وی افزود: بسیاری از جانوارن و وحوش به دلیل کاهش رطوبت و تامین آب از یک طرف و کاهش کیفیت علوفه از نظر کمی و کیفی دچار صدماتی شدند و جمعیت آنها کم شد و از عرصه های طبیعی حذف شدند.

**تغییرات اقلیم و از بین رفتن حشرات مفید

این محقق یادآور شد: تغییرات مختلفی در حشرات مفید همانند زنبورها مشاهده شد ، زنبورها بعنوان حشراتی مفید برای گونه درختان بلوط ، تعدادشان کاهش یافت و قابلیت تولید مثل گونه های گیاهی و جنگلی کاهش پیدا کرد.

وی افزود: مطالعات نشان داد که در عرصه های جنگی و طبیعی زاگرس تولید مثل یا تجدید حیات جنگل ها بشدت پایین آمده است که این عوامل در نتیجه بررسی و مطالعه علت این امر به کاهش بارندگی و بالا رفتن درجه حرارت برمی گردد.

سهرابی با بیان اینکه بسیاری از گونه های گیاهی بر اثر تغییرات اقلیمی دچار تغییراتی شده اند گفت: گونه هایی که هزاران سال در مناطق ارتفاعات بودند همانند گون ها ، ارژن ها ، بیدها ، ون ، زبان گنجشک و پنج انگشتی تحت تاثیرات منفی تغییرات آب و هوایی قرار گرفتند و چهره زاگرس که منطقه ای معتدل ازنظر پوشش گیاهی بود دچار تغییر شد و گونه های گرمسیری جایگزین شدند.

وی افزود: قطعا در تداوم و ادامه این روند شرایط نامناسب تری برای حضو و تجدید حیات و ماندگاری گونه های گیاهی و جانوری خواهد شد.

**بیایان زایی در نتیجه تغییرات اقلیمی و برداشت نابجا از منابع

این محقق با اشاره به ایجاد بیابان ها بعنوان یکی دیگر از پیامدهای تغییرات اقلیمی گفت: بیابان به معنای جای بی آب است که حیات در آن به حداقل می رسد ؛ مناطقی که تحت تاثیر تنش های خشکی قرا ردارند و عاری شدن عرصه از گونه های گیاهی باعث فرسایش ژنی و حضور جانوران وحشی می شود.

وی گفت: کاهش پوشش گیاهای و جانوری سرعت بیایانی شدن برخی عرصه ها را بیشتر می کند و مشاهده شده است بر اثر تغییرات اقلیمی مناطق گرمسیری که بیشتر مستعد بیابانی شدن هستند تاثیرات منفی خود را در بسیاری از مناطق در غرب همچون منطقه زاگرس گذاشته اند و بسیاری از این مناطق مستعد بیایانی شدن است.

**افزایش دشت های مستعد برای تبدیل به کانون های بیابانی

این محقق حوزه کشاورزی و منایع طبیعی افزود: اکنون دشت کوهدشت مستعد یکی از کانون های بیابانی و مناطقی از الیگوددرز نیز به همین صورت به کانون های بیانانی می توانند تبدیل شوند و یا دشت مهران در ایلام نیز که به یکی از کانون های بیابانی تبدیل شده است.

وی گفت: تداوم شرایط اقلیمی کنونی باعث تغییرات منفی خواهد شد بطوریکه گونه هایی که هزاران سال بوده اند حذف و گونه های مقاوم به گرما جایگزین می شوند و بسیاری از وحوش و حشرات منطقه دچار دگرگونی خواهند شد.

این محقق با تاکید بر اینکه ما نیازمند به طبیعت هستیم گفت: با توجه به تنش های اقلیمی و کاهش بارندگی که در کشور رخ داده شرایط موجود باید مدیریت شود تا باعث کاهش اثرات این پدیده های اقلیمی شد.

به گفته وی مدیریت باید بگونه ای باشد که استفاده بهینه از منابع صورت گیرد چرا که حداکثر طلب کردن های از طبیعت تنها تنش های اقلیمی ما را بیشتر می کند و چاره ای نداریم جز اینکه با وسواس بیشتری برنامه های مرتبط را دنبال کنیم.

** پیش بینی بلندمدت پنج درجه ای دما و هفت درصدی کاهش بارش

محمد ناصر هاشمی مدیرکل هواشناسی لرستان  می گوید: اگر روند کنونی افزایش دمای جهانی و تغییر اقلیم ادامه داشته باشد، براساس مدل های پیش بینی بلندمدت در بدبینانه ترین حالت پنج درجه سانتیگراد افزایش دما و هفت درصد کاهش بارش و در خوش بینانه ترین وضعیت 1.2 درجه سانتیگراد افزایش دما و 1.5 درصد کاهش بارش را برای کشورمان تا سال 2090 شاهد خواهیم بود.

**منطقه زاگرس میانی در معرض نامناسب ترین تغییرات اقلیمی

مدیرکل هواشناسی لرستان افزود: متاسفانه زاگرس میانی که استان لرستان نیز در آن واقع است نامناسب ترین تغییرات (بیشترین کاهش بارش و بیشترین افزایش دما) را نسبت به دیگر مناطق کشور خواهد داشت به طوری که حدود افزایش دما و کاهش بارش بدست آمده از مدل ها برای این منطقه به ترتیب (1،6 تا 5.5) درجه سانتیگراد و (1 تا 12) درصد خواهند بود.

وی تاکید کرد: چنین وضعیتی، ضرورت هرچه بیشتر توجه به توسعه طرح های سازگاری اقلیمی و آمایش سرزمینی را در استان نشان می دهد.

مدیرکل هواشناسی لرستان افزود: افزایش دمای جهانی تغییرات اقلیمی آشکاری را در سراسر زمین موجب شده که از نمودهای آن می توان به کاهش 50 میلیمتری بارش طی 50 سال اخیر در کشور اشاره کرد که این موضوع تبعاتی از جمله؛ مهاجرت به شهرها، حاشیه نشینی، بزرگ شدن شهرها و بروز پدیده گرمایی در شهرها را به دنبال داشته است.

وی گفت:طبق مطالعه ای که بوسیله چند دانشگاه و مرکز علمی در سال 2013 منتشر شد حدود 97 درصد از دانشمندان با موضوع گرمایش جهانی ناشی از عوامل انسانی موافق هستند که به نظر می رسد آگاهی مردم از اجماع نظر علمی دانشمندان و سازمان های جهانی در این خصوص می تواند در افزایش حمایت و مشارکت آنها برای اقدامات مقابله ای و سازگاری با شرایط جدید اقلیمی تاثیر شایانی داشته باشد.

**ضرورت هوشیاری اقلیمی

مدیرکل هواشناسی لرستان با اشاره به اینکه سازمان جهانی هواشناسی پیام روز جهانی در سال 2018 را 'آماده باش جوی؛ هوشیاری اقلیمی' انتخاب کرده است ، گفت: این سازمان اعلام کرده که از آنجا که شهرنشینی و گسترش کلان شهرها منجر به آسیب پذیرتر شدن انسانها شده است، اکنون بیش از هر زمانی، نیازمند آمادگی در برابر وقوع پدیده های جوی، هوشیاری اقلیمی و نیز آگاهی از مخاطرات مربوط به آب هستیم.

هاشمی افزود: در همین راستا اولویت های سازمان جهانی هواشناسی و سازمان های ملی تابعه در سال جاری به توسعه سامانه های هشدار سریع و دیگر تدابیرکاهنده خطرات ناشی از بلایای جوی؛ ارائه خدمات اجرایی و آموزشی به کاربران در خصوص تغییر اقلیم و سازگاری با آن و پایش آبشناختی که به ارتقاء درک بشر از چرخه آب و همچنین مدیریت منابع آب کمک خواهد کرد، معطوف شده است.

**کاهش 15 درصدی بارش ها در لرستان

هاشمی تصریح کرد: میزان بارش ها در سال زراعی جاری (مهرماه سال گذشته تاکنون) در استان 440 میلی متر ثبت شده که این میزان بارش در مقایسه با سال گذشته 10 درصد و در مقایسه با بازده زمانی نرمال (30 سال ) 15 درصد کاهش را نشان می دهد.

مدیرکل هواشناسی استان لرستان افزود: بارندگی ها اگر با پراکنش مناسب نباشند و یا اینکه بصورت رگباری و سریع باشند در خاک نفوذ ندارند ضمن اینکه منجر به ایجاد روان آب ها می شوند.

هاشمی اظهار داشت: چنانچه طی چندین سال متوالی کاهش بارندگی ها کمتر از حد نرمال باشد همانند آنچه که طی 10 سال اخیر رخ داده است خشکسالی هیدرولوژیک اتفاق می افتد.

وی گفت:تغییر الگوی بارش از جامد به مایع ، پراکنش نامناسب بارش ها و بارش های رگباری و سریع مانع از نفوذپذیری آب در خاک می شود که متعاقب آن با کاهش سطح آبها و کاهش سطح چاه های آب زیرزمینی و خشکسالی هیدرولوژیک، در عرصه اجتماعی و اقتصادی مشکلات و بحران هایی ایجاد می کند.

** 18درصد مساحت لرستان دچار خشکسالی شدید و بسیار شدید

مدیرکل هواشناسی لرستان گفت: بنا بر شاخص هایی که برای خشکسالی وجود دارد در 77 درصد مساحت استان لرستان خشکسالی با درجات متفاوتی از کم، متوسط، شدید و خیلی شدید وجود دارد که در 18 درصد مساحت استان خشکسالی به مرحله شدید و خیلی شدید رسیده است.

وی گفت: در 6 درصد مساحت استان خشکسالی شدید و در 12 درصد مساحت استان خشکسالی خیلی شدید وجود دارد.

هاشمی اظهار داشت: به ترتیت شهرستان های ازنا، الیگودرز، خرم آباد و پلدختر دارای خشکسالی شدید و خیلی شدید هستند.

مدیرکل هواشناسی استان لرستان با اشاره به افزایش یک و نیم درجه ای دمای هوا در جهان و کشور در 50 سال اخیر گفت: لرستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و افزایش یک و نیم درجه ای دما را داشته است.

وی افزود: خرم آباد افزایش دمای تا 47 درجه را هم در 30 سال گذشته داشته است و امسال به 46 درجه رسید یعنی به رکورد ثبت شده این شهر در 30 سال اخیر نزدیک شد.

**خشکسالی بخش جدایی ناپذیر تغییرات اقلیمی

اثرات تغییر اقلیم بر محیط و جامعه پیچیده و فراگیر است و اصلی ترین و بارزترین پی آمد آن در سراسر جهان افزایش درجه حرارت و تغییر الگوهای بارش است که باعث گسترش بیابانزایی و نیز خشکسالی های پی در پی در جهان شده است، خشکسالی بخش جدایی ناپذیر تغییرات اقلیمی میباشد و از ویژگی های اصلی آب و هوایی ایران محسوب می شود در نتیجه تغییرات اقلیمی بر روی آن محسوس تر است.

در همین ارتباط سومین همایش ملی ' اثرات خشکسالی و راهکارهای مدیریت آن' قرار است هشتم اسفند ماه سالجاری در خرم آباد برگزار شود.

با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری ایرنا ، تاریخ انتشار: 21 شهریور 1397 ، کدخبر: 83030691، www.irna.ir