مقدمه:

مدتی است مناسبات ایران با همسایگان و شرکایش از طرف آمریکا، اسرائیل و عربستان سعودی مورد هجمه قرار گرفته است. تلاش این کشورها این است که با مساله آفرینی و اخلال در روابط خارجی و برهم زدن نظم روحی روانی و وضعیت اقتصادی، ایران را در تنگنای شدیدی قرار داده و آن را از مواضعی که به دست آورده است عقب برانند.

روسیه یکی از کشورهائی است که در سیاست خارجی ایران، جایگاه مهمی دارد و هدف مجموعه فوق الذکر این است که فضای ذهنی مردم ایران و روسیه را علیه یکدیگر تحریک کند و از پیوند خوردن منافع آنها که می تواند موجب همگرائی های وسیعتری در منطقه گردد جلوگیری به عمل آورد.

در این نوشته تلاش داریم ابعادی از روابط دو کشور و فرصتهای فرارو از منظر واقع گرائی را مورد بررسی اجمالی قرار دهیم. در این خصوص می توان به شرح موارد زیر پرداخت:

تشخیص درست:

ایران از معدود کشورهائی است که پس از فروپاشی شوروی، رویکرد درست و اصولی در قبال روسیه در پیش گرفته و حتی در دوره ای که این کشور در ضعیف ترین دوران سیاسی خود بود، با آن وارد تقابل و رویاروئی نشد. این در حالی است که کشورهائی مانند ترکیه، عربستان، پاکستان و بسیاری دیگر با حمایت غرب و آمریکا به دنبال ضربه های بیشتر به روسیه و حتی تجزیه آن بودند.

این رویکرد اصولی، سرمایه ای است که در ذهن روسها باقی مانده و در تعاملات و گفتگوها از آن به عنوان قدرت تشخیص و آینده نگری ایران یاد می کنند در حالی که همانها که تا دیروز در پی طراحی علیه مسکو بودند امروز درصدد جبران و گشودن فصل جدیدی در همکاری ها هستند.

اشتراک دیدگاه:

ایران و روسیه به دلیل الزامات ژئوپلتیک و واقعیت های سیاسی در سه حوزه: مناسبات دوجانبه، مسائل منطقه ای و موضوعات بین المللی دارای اشتراک مواضع بالائی هستند هر چند در مواردی اختلاف دیدگاه نیز دارند که در مناسبات هر کشوری امر طبیعی بوده و منافع ملی هر کشوری برایش اولویت نخست است.

نزدیکی دیدگاه ها در حوزه های یاد شده یک فرصت است چرا که جناح های غربگرائی در روسیه وجود دارند که به هیچ وجه موافق همکاری نیستند و اگر امکان ظهور و بروز پیدا کنند در مواضع آن کشور تغییر زیادی ایجاد خواهند کرد هر چند شرایط و منافع ملی روسیه فعلا چنین امکانی به آنها نخواهد داد.

انتفاع از روابط:

یکی از مسائلی که مطرح می شود استفاده ابزاری روسیه از ایران در برابر غرب و آمریکاست. این امر در شرایطی اتفاق می افتد که کشوری نتواند با کشورهای دیگر ارتباط داشته و مجبور باشد تنها از طریق چند کشور محدود نیازها و خواسته های خود را دنبال کند.

اگر به صحنه دیپلماسی نگاه کنیم اولا ایران کشوری با همسایگان بسیار است که با آنها در تعامل نزدیک است هر چند در برخی حوزه ها تنگناهائی وجود دارد. ثانیا اینکه امروز رفتارهای یک جانبه و خطرناک آمریکا، عرصه بسیار وسیعی برای نقش آفرینی دیپلماسی ایران باز کرده است که در صورت تشخیص و هوشمندی می توان ظرفیتهای بسیاری برای کشور ایجاد کرد.

علاوه بر این روسیه خود با انبوه مشکلات در روابط با غرب و اروپا و نیز با چالش های مهمی در خاورمیانه مواجه است که به همراهی و مشارکت ایران نیاز دارد و این گونه نیست که تصور کنیم همه امکان ها و انتخاب ها در اختیار مسکو قرار دارد.

چشم انداز روابط:

واقعیت های جاری در منطقه و محیط پیرامونی ایجاب می کند که به بازارها و پتانسیل هائی که در روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز، دریای خزر و منطقه اورآسیا وجود دارد با چشم باز و به مثابه یک فرصت نگاه کنیم آن هم در شرایطی که روسیه نیز با تنش های گسترده ای با غرب مواجه است.

اکنون می تواند یک اراده مشترک برای پیوند ظرفیتهای اقتصادی دو کشور و همراهی ترکیه شکل بگیرد و منطقه ای که بصورت بن بست و غیرفعال بوده است به صحنه ای برای رشد و شکوفائی کشورها و از جمله ایران تبدیل شود.

اگر دقت کنیم این بخش مهمی از نگرانی غرب است که مبادا اراده ها به حرکت درآمده و عملیاتی شود و از سطح وابستگی کشورهای منطقه به آنان کاسته شود.

توانمندسازی در برابر غرب:

ایران کشوری در چهار راه ارتباطات منطقه است و تنها در صورتی می تواند به پیشرفتی در روابط با غرب برسد واز سوی آنها بحساب آید که روابطی اصولی و مبتنی بر واقعیت با همه همسایگان از جمله روسیه داشته باشد.

اگر بتوانیم ظرفیتهای متعدد و پراکنده را در حوزه پیرامونی تجمیع و به نیروئی قابل اتکاء تبدیل کنیم در آن صورت غرب مجبور خواهد بود ما را بسیار جدی تر به حساب آورد و از موضع طلبکاری و زیاده خواهی پائین آید.

جمع بندی:

روسیه کشوری در حال گذر و همسایه ای بزرگ در جوار کشور ماست که از توانمندی های زیادی برخوردار و در عین حال با مشکلات عدیده ای نیز مواجه است.

ما چه بخواهیم چه نخواهیم با واقعیتی به نام روسیه مواجه هستیم که امنیت و منافع ملی ما ایجاب می کند این واقعیت را به صورت منطقی و به دور از احساس، ذهنیت کلیشه ای و تبلیغات هدفمند غرب بشناسیم.

طبعا فاصله گیری از این کشور، صحنه را برای رقبا و دشمنان خالی می کند که ظرفیتهای این کشور را در جهت تنگنا قرار دادن ما به کار گیرند. ایران و روسیه با سرمایه اعتمادی که در طول نزدیک به سه دهه کسب کرده و در بحران سوریه به صورت عملیاتی همکاری راهبردی را صورت داده اند اکنون می توانند در مسیر ارتقاء همه جانبه مناسبات بر اساس منافع ملی هر دو کشور حرکت کنند و این در شرایطی که آمریکا سیاستهای خصمانه ای علیه هر دو کشور بکار بسته یک ضرورت و مبتنی بر عقلانیت است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت دیپلماسی ایرانی ، تاریخ انتشار: 27 شهریور 1397 ، کدخبر: 1979010 ، www.irdiplomacy.ir